Doada sadece soy metaller metalik halde bulunurlar rnein

Doğada sadece soy metaller metalik halde bulunurlar. Örneğin altın, gümüş ve platin. Diğer metaller ise oksijen bileşiği (oksit), kükürt bileşiği (sülfür) ve karbon bileşiği (karbonat) şeklinde bulunurlar. Bu metal bileşikleri metal olmayan maddelerle (gang) bir arada ve iç içedirler, ki bunların hepsine birlikte cevher denir. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN METAL ÜRETİM TEKNİĞİ

CEVHER ZENGİNLEŞTİRME Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Yer kabuğundan çıkarılan cevher doğrudan metal üretimine tabi tutulamaz. Metal üretim işleminden önce cevher içindeki bazı maddelerin uzaklaştırılması ve cevherin belirli bir boyuta getirilmesi gerekir. Bu işlemlere cevher hazırlama denir.

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

1. Cevher zenginleştirme • Yaş (Islak) Hazırlama • Flotasyon • Kavurma 2. Belirli bir boyuta getirme • Elekten geçirme ve kırma • Sinterleme • Peletleme Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Cevher hazırlama işlemleri

Demir içerikli hammaddelerin kok ve kireç taşı ile bir arada ergitilmesinde kullanılan ve kapasitelerine göre yükseklikleri 30 -90 m arasında değişen fırınlara yüksek fırın denir. Dünya çelik üretimi her yıl 700 milyon ton civarında gerçekleşmektedir. Bu üretimin yaklaşık % 60‘ı yüksek fırınlar ve çelikhane vasıtası ile geriye kalan % 40‘ı hurdaların eritilmesi ile elde edilmektedir. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN HAM DEMİR ÜRETİMİ Yüksek Fırın

600 OC 1000 OC 1150 OC Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN 300 OC

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Yüksek Fırındaki Kimyasal Olaylar • Ön Isıtma: karbonatlar parçalanır Ca. CO 3 Ca. O + CO 2 Fe. CO 3 Fe. O + CO 2 • Redüksiyon • CO ile 3 Fe 2 O 3 (hematit)+ CO 2 Fe 3 O 4 (manyetit)+ CO 2 Fe 3 O 4 + CO 3 Fe. O + CO 2 Fe. O + CO Fe + CO 2 • C ile Fe 3 O 4 + C 3 Fe + 4 CO Fe. O + C Fe + CO • Karbürizasyon 3 Fe + 2 CO Fe 3 C + CO 2 3 Fe + C Fe 3 C

DÖKÜMDE KULLANILAN ERGİTME FIRINLARI Sadece dökme demir eldesinde kullanılan bir ocaktır. Yüksek fırında elde edilen ham demir kupol ocağında kok ile yeniden ergitilerek bileşimi nispeten kontrol edilebilen dökme demir üretilmektedir. Şekil- Kupol ocağının kesiti Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Kupol Ocağı

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Tabanına yakın yerde döküm ağzı olan dikey silindirik ocaklardır § Sadece dökme demir için kullanılırlar Diğer ocaklara göre çok büyük tonajlı dökme demirler kupol ocağında eritilir § Demir, kok kömürü, kireçtaşı ve diğer muhtemel alaşımları içeren “şarj”, şarj kapısından üste tabakalar halinde yüklenir § Alt bölümde bulunan pencerelerden (tüyer) basınçlı hava üflenerek tutuşturulmuş kokun yanması hızlandırılır. Eriyerek kok yatağına süzülen sıvı demir belli aralıklarla dökme kanalından alınır

Yüksek fırından elde edilen piklerden çelik imal edebilmek için geliştirilmiş ergitme ocaklarıdır. İlk önce 1856 yılında Henry Bessemer tarafından asit astarlı (kum tuğla) şekilde üretilmiştir. Burada yapılan temel işlem içerisinden hava geçirerek silisyum, mangan ve karbon ortamdan uzaklaştırılmaktaydı. Ancak bessemer usulunde kükürt ve fosfor istenilen miktarda uzaklaştırılamamaktadır. Sidney Gilchrist Thomas, 1876 yılında Bessemer Konvertöründe kullanılan asit astar yerine bazik dolomit astar kullanarak bu sorunu ortadan kaldırmıştır. ancak bu yöntemde hurda metal bellirli bir miktara kadar kullanılabilir. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Bessemer-Thomas Usulü

• Ergitme büyük bir yüzey ve küçük bir banyo derinliğine sahip bazik tabanlı bir fırında yapılır. Yöntemde önceden ısıtılmış gazın önceden ısıtılmış hava ile yakılması sonucunda 1700 OC lik sıcaklığa sahip bir alev elde edilir. Bunun sonucunda bu yöntemde % 100'e kadar istenilen her oranda hurda kullanılabilmektedir. Ancak az miktarlarda ürün alınır, ilk yatırımı diğer fırınlara göre daha yüksektir, hurdaların ergitilmesinde özellikle alaşım elementleri oluşan bu yüksek alev nedeniyle yok olur. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Siemens – Martin Usulü

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

(BOF) ya da LD (Avusturya'nın Linz ve Donawitz şehirlenin baş harfleri) konverterleri çelik imalinde kullanılan fırınlardır. Bessemer ve Thomas çeliklerinin yüksek azot ve fosfor içermesi problemi nedeniyle geliştirilen fırınlardan bir diğeridir. Yöntemde ticari saflıktaki oksijen su soğutmalı bakır bir boru ile (oksijen mızrağı) banyo (ergimiş metal) üzerine üflenir. Bu sayede daha yüksek oranda kükürt, fosfor, silisyum v. b. giderilirken yapı içeriğindeki karbonun uzaklaştırılması da sağlanmış olur. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Oksijen Üfleme (Bazik Oksijen Fırını (BOF))

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN BOF yönteminde meydana gelen temel reaksiyonlar

Elektrik ark ocakları temel oksijen metotlarından farklı olarak sıcak metal yerine hurda kullanır. Hurda çelik elektrik ark ocağına üstten vinçle boşaltılır, ardından ocağın kapağı örtülür. Bu kapak ark ocağına idirilen üç tane elektrod taşır. Elektrodlardan geçen elektrik bir ark oluşturur ve açığa çıkan ısı hurdayı eritir. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Elektrik Ark Ocakları

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

§ Yüksek güç tüketimi vardır, § Elektrik ark ocakları yüksek eritme kapasiteleri için kullanılır (25 -50 ton/saat) § Çoğunlukla çelik eritme için kullanılır § İki yada üç elektrotlu tipleri vardır § Hemen her kapasitede bulmak mümkündür § Temiz ve özelliklerin kontrolü kolaydır § Yüksek sıcaklık elde edilmektedir (3000 o. C) Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Elektrik Ark Ocaklarının Özellikleri

• Bobinlerden geçen alternatif akım, ergitilecek olan metal yığını içinde de bir alternatif akım oluşturur. Bu akım metalin içinde bir ısı oluşturur. • Erimiş haldeki metal, bobinlerin oluşturduğu elektromanyetik alan nedeni ile (bu alanın oluşturduğu kuvvetler nedeniyle) homojen bir şekilde karışır. Böylece sıvı metalin içinde kompozisyon ve sıcaklık dağılımı oldukça homojen olur Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN İndüksiyon Fırını

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

ÇELİĞİN DÖKÜLMESİ 1. KOKİL DÖKÜM Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Bu yöntemde üretim fırınlarından alınan çelik, kokil (metal kalıp) adı verilen ve kır dökme demirden yapılmış olan kalın cidarlı kalıplara dökülür.

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN

Bu işlemde sıvı çelik su soğutmalı bakırdan yapılmış alt kısmı açık bir kokil kalıp içerisine dökülür. Kokilin alt kısmından katı olarak sürekli çıkan çelik haddeleme tertibatları ile sabit hızla çekilir ve bu esnada da şekil verilir. Daha sonra mekanik kesme veya termal kesme gibi çeşitli yöntemlerle kesilir. Avantajları: Kokil döküme göre daha basit ve hızlı üretim vardır. Blok segregasyonu olarak adlandırılan hatalar yüksek miktarda engellenmektedir. Verimi çok yüksektir Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN 2. Sürekli Döküm

ÇELİĞİN KATILAŞMASI 2. Sakin (Gazı Alınmış) Çelik Dökümü Fe. O iki yolla uzaklaştırılabilir: 1. Uzun sıvı temizleme yöntemleri ile Fe. O in tamamı difüzyonla cürufa çıkarılması 2. Çözünen Fe. O in Al, Ti, Ca ve Si gibi maddelerle redüklenerek ayrılması Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN 1. Kaynar (Gazı Alınmamış) Çelik Dökümü

Dezoksidasyonla yapılan işlemlerden sonra da bir miktar çözünmüş gaz yine de çelik içerisinde kalmaktadır. Özellikle hidrojen gibi bazı gazların uzaklaştırılması istendiğinde durumlarda vakum altında döküm işlemi yapılır. Gazların daha çabuk dışarı çıkması için sıvı haldeki çelik hareket ettirmek amacıyla vakumlu indüksiyon fırınları kullanılır. Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN 3. Vakum Çeliği

Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Sıvı çelik

Demir Cevheri Pik Yüksek Fırın Sürekli Döküm Kütük (Satış) Çelikhane Kömür Kütük Pellet Kok Fabrikası Blum (Satış) Hurda + Kireç Haddeleme Yard. Doç. Dr. Fatih KAHRAMAN Sinterleme