Dnyada ve Trkiyede Uygulanan Krsal Kalknma Politikalar Onur

Dünyada ve Türkiye’de Uygulanan Kırsal Kalkınma Politikaları Onur KÖPRÜLÜ Kürşat DEMİRYÜREK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Kapsamı *Giriş *Amaç *Yöntem *Tanımlar ve Kavramlar q. Büyüme q. Kalkınma q. Kırsal Kalkınma * Dünyada ve Türkiye’de Kırsal Kalkınma Uygulamaları

GİRİŞ o o Dünya nüfusunun hızla artması Doğal kaynakların tükenmesi kaynakların daha etkin kullanımını gerektirmiştir. Bu da verimlilik artışı ile gerçekleşebilir. GÜRLÜK, 2001)

n * Sermayenin kıt faktör olması * Nitelikli işgücünün bulunmaması gibi nedenlerle verimlilik artışının öncelikle tarımda yapılması gerekmektedir. Tarımda verimlilik artışının gerekliliği “KIRSAL KALKINMA” üzerinde etkili olmuştur.

Çalışmanın Amacı Bu çalışmada Dünyada ve Türkiye’de uygulanan Kırsal Kalkınma yaklaşımları incelemek

Büyüme Bir ekonomideki sermaye, ulusal gelir, istihdam ve tüketim vb. unsurlarda görülen fiziki gelişmedir. n GSMH’daki artış nedeniyle kişi başına düşen reel MG’deki artıştır. n (Yavuz, 1984)

Kalkınma Kavramı n Özellikle 2. Dünya Savaşı’ndan sonra “kalkınma” önem kazanmıştır. n Kalkınmanın herkes tarafından kabul edilen bir tanımı yapılamamıştır. Ülkelerin n Sosyo-ekonomik yapısı, n siyasal yapısı, n doğal kaynakları, n eğitim düzeyi farklıdır (KILIÇ, 1997)

Kalkınma Tanımları n n Kişi başına, daha yüksek bir gelir düzeyine veya negatif olan bir büyümeden daha yüksek bir büyüme hızına geçiştir. Verim artışıdır, alışkanlıklarda, davranışlarda, inançlarda değişmedir, eğitim anlayışında değişmedir.

Kalkınma Toplam yatırımların GSMH’ya oranının artırılması, n Kişi başına düşen milli gelirdeki reel artışın devamlılık kazanması, n Tarım dışı sektörün büyümesidir. n 1997) (KILIÇ,

Kalkınma Özet olarak kalkınmayı, ekonominin büyümesi, yapısının değişmesi, gelir dağılımının düzeltilmesi, sosyal güvenlik kapsamının genişletilmesi, siyasal ve kültürel alanda iyileştirmeler yapılması ve çevreye, doğaya saygılı olunması olarak tanımlayabiliriz. (2. Tarım Şurası, 2004)

Tarımın Kalkınmadaki Yeri(1) n n n 1970’lerde 3 milyar olan dünya nüfusu 2000’li yıllarda 6 milyar dolaylarındadır. Bu yüzyılın sonunda da nüfusun 9 -10 milyar civarında olması beklenmektedir. Eğitim, sağlık hizmetleri, istihdam olanakları ve yoksullukla mücadelede “sürdürülebilir kalkınmayı” sağlayabilmek tehlikeye girmektedir. (Dünya Bankası İstatistikleri, 2004)

Tarımın Kalkınmadaki Yeri(2) Özellikle gelişmekte olan ülkeler için 1) Gıda Arzını Garantilemek 2) Sanayileşmeyi Finanse Etmek açısından “tarım” itici bir role sahiptir. n Tarım sektöründe gelir arttıkça sanayi malları üretimi uyarılmaktadır. n

Tarımın Kalkınmadaki Yeri(2) n Fransa, İngiltere, Rusya, Japonya gibi ülkeler sanayileşmenin finansmanını tarımdan sağlamıştır. (KILIÇ, 1997)

Kırsal Kalkınma Tanımları(1) n Kırsal alanların, varlığının devam ettirilebilmesi n Kırsal toplumun yaşam şartlarının iyileştirilebilmesi girişimleridir. (2. Tarım Şurası, 2004)

Kırsal Kalkınma Tanımları(2) n Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planına göre: Sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek, gelir ve istihdamın artırılması” dır.

Birleşmiş Milletlere göre Kırsal Kalkınma Tanımları(3) Küçük toplulukların, ekonomik, toplumsal ve kültürel koşullarını iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin çabalarıyla birleşmesi sürecidir. (GÜLÇUBUK, 1997)

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (1950’li Yıllar) Kırsal yoksulluk, ufak çaplı tarıma ve tembel çiftçilere bağlanmıştır. n Tarımın ekonomik kalkınmada öneminin olmadığına inanılmıştır. n Kırsal kesimin refahını artırmak için, kentsel büyüme ve şehirlere doğru göç teşvik edilmiştir. n

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (1960’li ve 1970’li Yıllar) (1) n n Kalkınma paradigmasında değişimler meydana geldi. Küçük çiftçiler desteklendi. Tarımın ekonomik kalkınmadaki önemi vurgulandı. (İhracat, işgücü, sermaye…vb. ) 1970’lerde Entegre Kırsal Kalkınma (EKK) programları geliştirildi.

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (1960’li ve 1970’li Yıllar) (2) n n EKK projeleri, altyapı çalışmalarını sağlamak için, sinerjinin yaratılacağı bir bölgeyi seçmek üzere bir örgütün gerekliliğini savunmuştur. EKK projelerinin yürütücülüğünü genellikle bakanlıklar gerçekleştirdi. Bu projelerin çoğunda başarı sağlanamadı.

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (1980’li ve 1990’li Yıllar) n n Gelişme yolunda Merkeziyetçi yapıdan uzaklaşıldı. DB ve IMF’nin “Pazar Liberalizasyonu” politikası benimsendi. Proje yürütücülüğü NGO’lara verildi. Daha önceleri tepeden-aşağı benimsenen prensip yerine, bu donemde aşağıdantepeye anlayışı önem kazandı.

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (2000’li Yıllar)(1) n n n Yoksulluğu Azaltma Stratejisi Programları ile yeniden Entegre Yaklaşıma doğru bir yönelme yaşandı. Kırsal Kalkınma için birçok sektörün eşzamanlı gelişiminin sağlanması gerektiği belirtildi. 191 ülkenin katılımıyla BM, aşırı yoksulluğun ve açlığın önlenmesi için, “Bin Yılın Kalkınma Hedefleri” ni açıkladı. (Elina Eskola, Learning from Finland’s International Projects and Programmes, 2003)

Kırsal Kalkınmanın Tarihsel Gelişimi: (2000’li Yıllar)(2) n n Günümüzde pek çok ülke merkeziyetçilikten uzak, yerel ekonominin aktif olduğu bir kırsal kalkınma prensibi benimsemiştir. Bürokrat-odaklı yaklaşımdan, insanmerkezli yaklaşıma doğru kayılmıştır. (Effective Approaches For Rural Development)

n Bazıları kırsal kalkınmayı çiftçilerin kamulaştırılması ile sonuçlanacak bir süreç olarak görürken, bazıları da tarımı canlandıracak itici bir güç olarak görmektedir. (van Ploeg, Renting, Brunori, Knickel, Mannion, Marsden, de Roest, Sevilla-Guzman, Ventura, 2000)

Dünyada Kırsal Kalkınma Politikaları(1) A. B. D. ‘deki uygulamalar: Eyalet sistemiyle yönetilen A. B. D. ’ de her eyaletin kırsal kalkınma programında farklılıklar bulunmaktadır. Gelişmiş eyaletlerin kırsal alanlardaki programlara devletin müdahalesi daha azdır.

A. B. D. ‘deki Uygulamalar(2) Kırsal kalkınma ve tarımsal yayım hizmetlerini: n Sivil toplum örgütleri n Üniversitelere bağlı kırsal kalkınma ve tarımsal yayım grupları üstlenmiştir.

Az gelişmiş eyaletlerde ise devlet: n programları denetlemekte n teşvik edici görevler üstlenmektedir. (GÜRLÜK, 2004)

Latin Amerika Ülkelerindeki Uygulamalar n Hükümetler kırsal alanlardaki sigortacılık ve bankacılık alanındaki rollerini azaltarak, özel girişimlere destek sağlamaktadır. Böylece, kırsal altyapı için kaynak sağlanmıştır.

AB’deki Politikalar(1) 1968 yılında Malsholt planında n tarım işletmelerinin modernizasyonu, n tarım nüfusunun azaltılması n tarımda çalışanların sosyo ekonomik bilgilerinin ve mesleki yeterliliklerinin artırılması hedef olarak belirlenmiştir. (TKB Kırsal Kalkınma Raporu)

AB’deki Politikalar(2) n n 1988 yılında “Kırsal Toplumun Geleceği” adlı bir tebliğ hazırlanmıştır. Bu tebliğde, kırsal kalkınma için üç esas hedef belirlenmiştir; Ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanması; Tarım tekrar düzenlenirken kırsal ekonominin bir bütün olarak ele alınması; Çevrenin ve doğal kaynakların korunması. (TKB Kırsal Kalkınma Raporu)

AB’deki Politikalar(3) n n 1988’de Hedef 1 ile kalkınmada geri kalmış bölgelerde yapısal uyum ve gelişmenin desteklenmesi Hedef 5 a ile tarım ve ormancılıkta üretim ve işleme yapılarının düzenlenmesi, Hedef 5 b ile ekonomik çeşitliliğin teşvik edilmesi hedeflenmiştir. (TKB Kırsal Kalkınma Raporu)

İsrail’de Kırsal Kalkınma Uygulamaları(1) n n Kırsal Kalkınmada “Rehovot Yaklaşımı” uygulanmaktadır. Buna göre: Kırsal halkın sorunlarına pratik çözümler bulunması, Yoksulluk, ekonomik ve sosyo-politik önlemleri birlikte gerçekleştirmek prensibi benimsenmiştir.

İsrail’de Kırsal Kalkınma Uygulamaları(2) Kibbutzlar: 1910 yılında kurulmuş ve bugün sayıları 300’ü aşmıştır. n Özel mülkiyetin olmadığı, n Kazançların ortaklaşa paylaşıldığı, n Toplu çiftliklerde üretim ve tüketimin yapıldığı birimlerdir. ( Güçubuk, 1997)

İsrail’de Kırsal Kalkınma Uygulamaları(3) Moshav’lar: Batı tarzında arazi kullanan kooperatiflerdir. n Kırsal nüfus içinde oranları, %29 civarındadır. n Tarıma dayalı sanayi şeklinde gelişmişlerdir. (Koç, Gül, 2004) n

Moshav Ovdim ve Moshav Shitufi 1) Moshav Ovdim: Üretim ve tüketim bağımsızdır. Her aileye 49 yıllığına tarım tipine göre toprak verilmektedir. 2) Moshav Shitufi: Üretim kollektif, tüketim bireyseldir. Aile gereksinimi kadar bir ödeme yapılmaktadır. (Gülçubuk, 1997)

Çin’deki Uygulamalar n 2000 yılı sayımına göre Çin’de nüfusun %64’ü kırda yaşamaktadır. n Çin’de yaşanan Kırsal Reformu 8 aşamada inceleyebiliriz

1) Toprak Reformu (19491953) 1949 Devriminden sonra feodal sistem yerine, önceleri topraksız olan köylülere toprak verildi.

2) Toplulaştırma (1953 -1956) 1952’de küçük ölçekli çiftçilerin kooperatifler altında toplanması yoluna gidildi. n Amaç, mülkiyete sahip varlıklı “işçi sınıfı” yaratmaktı. n Böylece çiftçiler kaynakları ve becerilerini birleştirdi. n

3) Tarımsal Komünler (1957 -1961) Mao Zedong’un amacı, sanayileşmeyi ve kalkınmayı ulusal seferberlikle sağlamaktı. n Merkezi planlama ile büyük ölçekli komünler yaratıldı. n 1959 -1961 arası dönemde başarısız olundu ve 30 milyon kişi açlıktan öldü. n

4) Hasar Kontrolü (1962 -1965) n Merkezi planlamadan vazgeçildi. n Yerel yönetimlere ağırlık verildi. n 20 -30 kadar aileye küçük üretim takımları verildi. n Tarımsal üretim hızlıca artış gösterdi.

5) Kültürel Devrim (1966 -1976) Kültürel devrim amacıyla bazı önlemler alındı. n Tarım, merkezi kontrol altına alındı. n Çiftçilere serbest davranma hakkı verilmedi. n Hükümet satın alma politikası değiştirildi. n

6) Aile Tarımına Geçiş (1978 -1984) İlk olarak merkezi planlama ve komünler bırakıldı. n “Ev Tipi Üretim Sorumluluğu” benimsendi. n Daha sonra Devletin satın aldığı ürün sayısı azaltıldı. n Serbest Piyasa verimliliği artırdı. n

7) Fiyat ve Pazar Liberalizasyonu (1985 -1989) 1978 reformlarının etkisiyle gübre, enerji, makine, . . vb gibi girdilerin fiyatları aşırı artış gösterdi. n Çiftçi gelirleri azaldı, çünkü devlet müdahale fiyatları çok azaldı. n

Doğu Afrika ve Kırsal Kalkınma: Maasai Örneği(1) n n n Afrika yakın zamana kadar kendine yetebilen bir ülkeydi. Günümüzde ise büyük bir bölümü, tarımsal ürün ithal etmektedir. Bunun nedenleri ise: Eşitsiz toprak uygulamaları, Kaynakların adil kullanılmaması, Fakir çiftçileri verimsiz bölgelere kaydırma olarak açıklanabilir.

Doğu Afrika ve Kırsal Kalkınma: Maasai Örneği(2) 1960’lar ve 1970’ler boyunca Doğu Afrika’ya yapılan yardımların temel amacı, “pazara entegrasyonu” kolaylaştırmaktı. Bu amaçla komünal tarım yerine özel çiftlik sistemi getirilerek yerel yönetimler desteklenmiştir. Oysa geleneksel Maasai toplumunda ortak kullanım benimsenmişti.

Doğu Afrika ve Kırsal Kalkınma: Maasai Örneği(3) Bağımsızlıkla beraber Kenya Hükümeti bazı çiftçilere “bireysel toprak kullanımı” hakkı verdi. 1968’de USAID ve World Bank yardımı ile Kenya “Grup Çiftlikleri” yöntemini uygulamaya başladı.

Doğu Afrika ve Kırsal Kalkınma: Maasai Örneği(4) 1980’lerde Dünya Bankası’nın etkisiyle Kenya, bazı kamu arazilerini özelleştirdi. Bu uygulama, yoksul ve zengin çiftçi arasındaki uçurumu artırdı.

Doğu Afrika ve Kırsal Kalkınma: Maasai Örneği(5) Günümüz Maasai Bölgesinde: n kendine yeterlilik kaybolurken, n tarımsal olarak dışa bağımlı bir yapı n şehirlere kayan işgücü ile karşıya kalınmıştır. ( Fratkin and Mearns; 2003)

Thua Thien Kırsal Kalkınma Programı: Vietnam Örneği(1) Proje, Phong Dien bölgesinde bulunan 15 yerel yönetimi ve 1 kasabayı kapsamaktadır. n Proje 1999 -2003 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. n Amacı, “kırsal geliri artırmak” ve “yerel halkı güçlendirmektir”. n

Thua Thien Kırsal Kalkınma Programı: Vietnam Örneği(2) Projeden Beklenen Sonuçlar: 1. Yerel katılımı artırmak, 2. Tarımsal verimliliği artırmak, 3. Tarım dışı geliri artırmak, 4. Altyapıyı iyileştirmek, 5. Çevreyi korumak, 6. Kurumsal kapasiteyi geliştirmek

Thua Thien Kırsal Kalkınma Programı: Vietnam Örneği(3) 2001 yılında programın etkilerinin ölçülmesi amacıyla bir gözden geçirme yapılmıştır. n Gözden geçirme ile kalkınma için gereken işbirliğinin sağlandığı ve yatırımların verimli olduğu gözlenmiştir. n Bazı uzmanlar, projenin en fakir çiftçiler üzerinde aynı etkiyi yaratmayacağını belirtmiştir. n

Thua Thien Kırsal Kalkınma Programı: Vietnam Örneği(4) n n Projenin başarıya ulaşması için uluslararası uzmanların önemi tartışıldı. Fakir çiftçilerde istenen etkilerin sağlanabilmesi için proje süresinin uzatılması gündeme getirildi.

Türkiye’nin Kırsal Kalkınmada Hedefleri(1) 1. 2. 3. 4. 5. Örgütlenme ve sorun çözebilme yeteneği, Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, suya erişebilirlik…vb temel ihtiyaçlar, Sürekli-sürdürülebilir gelir, girişimcilik ruhunun geliştirilmesi, Çevre ve kırsal mirasın korunması, Sivil Toplum Kuruluşlarının güçlendirilmesi (2. Tarım Şurası, 2004)

TR’de Kırsal Kalkınma Faaliyetleri Ülkemizde kırsal alanların kalkındırılması Cumhuriyetin kuruluş yıllarına kadar gitmektedir. n 18 Mart 1924’ de çıkarılan 442 sayılı Köy Kanunu ve Köy Enstitüleri ilk kırsal kalkınma alan faaliyetidir. n (TR Kırsal Kalkınma Politikası Raporu, 2003)

TR’de Kırsal Kalkınma Çalışmaları(1) Planlı Dönem Öncesi Osmanlı Devleti genç Cumhuriyete n Tarımsal sermayeden yoksun, n Tarım tekniğinden habersiz, n Geçimini sağlayamayan tarım kesimi, n Kapitülasyonlar ve borçlar bırakmıştır. (KILIÇ, 1997)

n n n 1929’daki Ekonomik Kriz ile ihracat olanakları azalmıştır. Kalkınma için gereken kaynağın tarımdan sağlanması kararlaştırılmıştır. Kırsal Kalkınmaya dayalı bir model benimsenmiştir. 18 Mart 1924’te Köy Kanunu çıkarılmıştır. Köylere hukuki kişilik tanınmıştır. n (GÜRLÜK, 2001)

1930’larda Birinci İktisat Kongresi ile, n Aşar vergisinin kaldırılması, n uygulamalı tarımsal eğitim, n tarımda makineleşme, n kredi sorunu gibi konular ele alınmıştır. (GÜLÇUBUK, 1997)

Daha sonra Birinci Köy Kongresi, n Aşar’ın kaldırılması, n Toprak ve tapulama girişimleri, n Köy Enstitülerinin kurulması çalışmaları ile Kırsal Kalkınma Yaklaşımı sürdürülmüştür. n (GÜLÇUBUK, 1997)

TC’de Kırsal Kalkınma Çalışmaları Planlı Dönem Tarım Sektörünün verimli ve rasyonel çalışabilmesi için Planlı Döneme geçildi. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında n Kooperatifçiliğin geliştirilmesi, n Altyapının düzenlenmesi, n Kırsal işsizliğin azaltılması, n Eğitim ve kültür düzeylerinin arttırılması Ortak politika alanları olmuştur. (GÜRLÜK, 2001)

1970'lerden bu yana çoğu zaman dış kaynak yoluyla finanse edilen, "kırsal kalkınma" projeleri gerçekleştirilmiş ve uygulanmaya devam edilmektedir.

Uygulanan Bazı Projeler n n n Yaş Sebze ve Meyve Geliştirme Projeleri (MEYSEP), Çorum-Çankırı Kırsal Kalkınma Projesi, Erzurum Kırsal Kalkınma Projesi, Hayvancılığı Geliştirme Projeleri (5 adet), Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projeleri (TYUAP I ve II), Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi, Ordu-Giresun Kırsal Kalkınma Projesi, Doğu Anadolu Havza Geliştirme Projesi, Ortak Ormancılık için Uygun Metotların Geliştirilmesi Projesi, Ürün Borsaları Geliştirme Projesi ve Köy-Kent Projesi (Ordu/Mesudiye/ Çavdar ve Yöresi Köyleri Köy-Kent Projesi)

Çorum-Çankırı KKP(1) n n Türkiye’de uygulanan ilk entegre kkp’sidir. Türk Hükümeti ve DB tarafından finanse edilmiştir. (%46’sı DB tarafından) 1976 -1981 arasında uygulanması planlanmış ancak 1984’te tamamlanmıştır. 1975 fiyatlarıyla 161. 6 milyon dolara mal olmuştur.

Çorum-Çankırı KKP(2) Projenin Amaçları: Yaşam seviyelerini yükseltmek, Ø Kente göçü durdurmak, Ø Nadas alanlarını daraltmak, Ø Yeni üretim alanları açmak, Ø Altyapıyı iyileştirmek. Ø

Çorum-Çankırı KKP(3) Projenin Sonuçları: Nadasa bırakılan arazi %26 oranında azaldı, Ø Buğday verimi 1. 4 tondan 2. 3 tona çıktı, Ø Sosyal altyapı yatırımlarından bazıları kullanılmadı, Ø Altyapı çalışmaları tamamlandı. Ø

Erzurum KKP(1) 1980’de DPT, Tarım Bakanlığı ve FAO/DB ortak çalışması ile yapılmıştır. n Toplam maliyet 137 milyon dolardır. DB: 40 milyon $ IFAD: 20 milyon $ n

Erzurum KKP(2) Projenin Amaçları: Bölgesel göçü önleme, n Çiftçi gelirlerini yükseltmek, n Kırsal altyapıyı geliştirmek, n Kredi olanaklarını artırmak, n İstihdam olanaklarını artırmak n

Erzurum KKP(3) Projenin Sonuçları: n n n Tarımda mekanizasyon düzeyi arttı, Göç oranı %12. 5’ten %5. 9’a düştü, Tarımsal alanlarla ilgili 1200 çiftçi eğitildi, Altyapı çalışmaları hedefin altında kaldı, 42. 055 çiftçi 18. 8 milyar TL tutarında kredi kullandı.

Sivas-Erzincan KKP(1) n n n Hükümet, IFAD ve OPEC tarafından 17 Ocak 2005 - 31 Mart 2012 tarihlerinde 30 milyon dolara mal olması planlanmaktadır. En fakir 200 köyde yaklaşık 2 bin kişi projede yer alacaktır. İç Kaynak: 7, 07 Milyon ABD $ Dış Kaynak: 22, 98 Milyon ABD $

Sivas-Erzincan KKP(2) Proje Faaliyetleri: 1. 2. 3. Topluluk ve Kooperatif Kalkındırma Tarımsal Kalkınma Proje Yönetimi Projede ilk yıl için öngörülmekte olan, 25 asil 7 adet yedek köy seçimleri tamamlanmıştır.