Dnden Bugne Trkiyede Anestezide Gelimeler Prof Dr Emel

Dünden Bugüne Türkiye’de Anestezide Gelişmeler Prof. Dr. Emel Sağıroğlu

ANESTEZİYOLOJİNİN GELİŞİMİ n n Modern anesteziye geçiş yıllarını 1850 olarak kabul edebiliriz. Eter 1540’da Almanya’da Valerius Cordus tarafından, 1771 -1772 yıllarında oksijen ve Azotprotoksit J. Priestley Kloroform 1831 yılında Almanya’da Liebig ve Fransa’da Souberian ve New York’da S. Guthirie tarafından keşfedildi

n n n Eterin ve azot protoksidin anestezi için kullanılabileceğini 1800 yılında Sir. H. Davy düşünmüştür. Bunlardan Azot protoksidi (N 2 O, güldüren gaz) 1844’de H. Wells adlı bir dişçi narkoz için kullanmaya başlamıştır. 1842’de C. W. Long eteri anestezi için kullanılmıştır, fakat bunu yayınlamamıştır. Eter ile genel anestezi, Dr. W. Th. G. Morton ve Boston’lu cerrah J. C. Warren’in fikri ve işbirliğiyle 1846’da tıbba girdi. Kloroform Sir J. Y. Simpson tarafından 1847’de genel anestezi için kullanıldı.

n n 1853’de John Snow, kloroformu pek çok vakada da uygulamış, ancak kraliçe Victoria’nın prens Leopold’un doğumu sırasında başarıyla kullanmıştır. 1858’de John Snow kitabında kloroform ve eter anestezisi üzerine bildiride bulunmuştur. 1880’de Glaskow’lu Mac Even ağız yoluyla ilk endotrakeal entübasyonu uyguladı. 1887’de Sir Friederick Hewitt ilk pratik oksijen ve azot protoksit gazı veren apereyi yaptı, böylece ilk defa bir anestezi cihazı modeli ortaya çıktı.

n n n 1895 yılında Alman Kirstein direkt görüşlü endotrakeal entübasyonu sağlayacak larengoskopu yaptı. 1898’de Alman August Bier ilk başarılı klinik spinal analjeziyi kokainle sağladı. 1932’de Almanya’da H. Weese ve Scharpff, hexobarbitone olan “Evipan’ı” buldu böylece ilk intravenöz modern anestezi başlamış oldu. 1941’de Selye, steroid ihtiva eden ve uzun etkili non depolarizan nöromusküler blok yapan Pancronium Bromide (Pavulon) nin sentezini yaptı. 1943’de Machintosch, ismi ile anılan bugün için en çok kullandığımız eğri uçlu Larengoskop’u yaptı.

n n 1948’de Löfgren, Lidocain yani Xylocain’i buldu, bugün için en çok kullandığımız lokal anestezik budur. 1951’de C. K. Suckling, Amerika’da Halothan’ın sentezini yaptı ve J. Raventos ise 1956’dan sonra klinik uygulamasına geçildi.

TÜRKİYE’DEKİ 1900 ÖNCESİ GELİŞMELER n Eldeki kaynaklara göre memleketimizde 1864 yılında Castro tarafından yapılan Carotis ligatürü için ilk defa kloroform narkozu yapıldığını tespit ediyoruz.

n n Eterin Türkiye’de kullanılışı Avrupa’dan 30 sene geç olmuştur. Oysaki Eterle yapılan Hofmanın solüsyonu (Lokman ruhu) Türkiye’de XVII’nci asır ortalarından beri bilinmektedir ve çok kullanılmıştır. Eterle narkozun yapıldığını bize 1871’de Miralay Dr. Ahmet’in Tıp Müfredatı hakkında yazdığı 2 cilt eser bildiriyor.

n Prof. Dr. Akil Muhtar Özden’in son Farmoko-dinami eserinde bildirdiğine göre, Avrupa’da kloroformla narkoz eter’e tercih edildiğinden o tarihlerde bizde de eter narkozu biraz geç yapılmaya başlanmıştır.

n Değerli operatör Cemil Topuzlu Paşa bir konuşmasında o tarihlerde kloroformun etere tercih edilmesini şöyle anlatmıştır: “ 1924’e kadar İstanbul’da diğer umumi ve hususi hastanelerde çalışanlar da hep kloroform kullanırdı. Bu değerli eski hocalarımızdan, kesin olarak öğrendiğimize göre Fransa’ya giden cerrahımız dönüşünde kloroformu ve Almanya’dan dönenlerimiz de eteri görgülerine dayanarak kullanmayı itiyad edinmişlerdir. ”

Türkiye’de anestezi ile ilgili ilk yayınlar n n n n 1. Münif: Kloroforma dair. Vakai Tıbbiye Cilt: 3, Sayı: 60, Sayfa: 265 -269(1882) 2. A. S. C Cocain, Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye, Cilt: 14, Sayı: 159, Sayfa: 57 -62(1885) 3. Hayde Van De: De l’emploi du protoxyde d’azote, Cazette Medicale d’Orient. Cilt : 28, Sayı: 51 -55(1885) 4. Serpassian: Le Chloroforme dans l’anesthesie chirurgicale. Revue Medicale Pharmacetique. Cilt: 2, Sayı: 1, Sayfa: 2 -7(1889) 5. Abidin: Müptel-i Hiss-i Mahlut, Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye, Cilt: 19, Sayfa: 233(1890). 6. Sabri Hüseyin: Müptel-i Hiss-i Mevzii. Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye, Cilt: 20, Sayfa: 93 -94(1891) 7. Akalın, Besim Ömer: İpnotizm. İstanbul (1891)

1900 Tarihinden Sonraki Gelişmeler: n n Bu döneme cerrahların anestezide önderlik ettiğini görmekteyiz. En Ünlüleri: Cemil Topuzlu, Besim Ömer Akalın, Rıza Nur, Burhanettin Toker, Kazım İsmail Gürkan, Akif Şakir Şakar …’dır. Bunlar, Türkçe ve Fransızca anestezi ile ilgili yazılar yazmışlardır.

n n n Topuzlu Cemil: Le massage du coeur dans les syncopes chloroformique. Gazete Medicale d’Orient, Cilt: 48, Sayı: 21, Sayfa: 348 -354(1903) Antipas: Le Chloroforme chez les cardiaque. Gazette Medicale d’Orient Cilt: 49, Sayı: 16, Sayfa: 92 -100(1907) Akalın Besim Ömer: Alam ve Evcaa karşı. Nevsali Afiyet, cilt: 4, sayfa: 455 -463(1322/1906) Akalın Besim Ömer : Stovain, bir deva-i müptel-i Hiss-i mevzii. Nevsali Afiyet, cilt: 6, sayı: 4, sayfa: 464467(1322/1906) Topuzlu, Cemil : kloroform ile tervim esnasında zuhura gelen sekte-i kalbiyede messi kalbin fevait ve netayiçi, Hamidiye eftal Hastanesi İstatistik Risalesi, cilt: 6, sayfa: 92 -100(1907)

n n n n Emin: İptali his hakkında bir iki söz. Tababeti Hazıra, cilt: 1, sayı: 3(1909) Nur Rıza: Hitanda iptali his. Tababeti Hazıra, cilt: 1, sayı: 3, sayfa: 2 -4(1325/1909) Toker Burhanettin: Paravertebral zerklerin teşhis ve tedavideki kıymeti. Türk cerrahi mecmuası, cilt: 1, sayı: 4, sayfa: 190 -192(1924) Gürkan Kazım İsmail: Bir iptal-i hissi şevki arızası münasebetiyle. İstanbulŞeririyatı, cilt: 8, syı: 11, sayfa: 14681472(1926) Kazancıgil, Tevfik Remzi: Ağrısız Doğum. Tıp Dünyası, No: 1(1928) Şakar Akif Şakir: Narkoz Meselesi. İstanbul Darülfünun Tıp Fakültesi Mecmuası, cilt: 12, sayı: 5 -6, sayfa: 347 -354(1930) Marko: İptal-i hissi nuha-i. Tedavi notları, cilt: 4, sayı: 3, sayfa: 79 -83(1928)

n 1930 ile 1950 yılları arasında yazılan yazılar daha çok İ. V anestezi ile ilgili pentothal ve Evipan üzerindedir ve ağrısız doğum analjezisi için yazılmıştır. n n n Üstün Ziya: Doğum aneljesinde Pernokton. İzmir Kliniği cilt: 3, sayfa: 2(1933) Onur Asım: Ağrısız Doğum. Monografi(1932) Akkoyunlu İlhami: Evipan sodik ile Narkoz. Diyarbakır Kliniği, cilt: 1, sayı: 3, sayfa: 77 -80(1934) Gürkan Kazım İsmail: Percain ile anestezi. Tıp dünyası, cilt: 7, sayı: 3, sayfa: 2391 -2397(1934) Konuralp H. Ziya : Yeni bir lokal anestezi ilacı, pantocaine Tedavi notları, cilt: 9, sayı: 12 -13, sayfa: 325 -333(1934) Öke M. Kemal: Narkozda kullanılan vasıta ve usullere bakış. Dirim, cilt: 10, sayı: 1, sayfa: 51 -54(1935)

n n n Birol Ali Esat: Gülhane Kadın Doğum Kliniğinde Evpan Sodik ile neticeler. Dirim, sayı: 9, sayfa: 257 -260(1936) Onur Asım: Modern narkozlar. Dirim, cilt: 11, sayı: 2, sayfa: 29 -33(1936) Şakar Arif Şakir: narkoz başlangıcında analjezi devrinin mahiyeti ve pratikte ehemmiyeti. Dirim, cilt: 14, sayı: 1, sayfa: 5 -7(1939) Erdik Süreyya ve Kavur Ekrem Şadi: Askeri Sıhhiye Dergisi. cilt: 39, sayı: 32, sayfa: 8 -16(1940) Maktav Tarık: Dolantin ile ağrısız doğum. Dirim, 12(1943)

n n Gorbon Bedii: Evipan Sodik ile ağrısız doğum. Dirim, cilt: 19, sayı: 1 -2, sayfa: 20 -22(1945) Sarpyener Ahmet M. : Avertin narkozu. Dirim, cilt: 20, sayı: 1 -2, sayfa: 20 -22(1945) Akkoyunlu İlhami: Vena içi anestezi yapan ve memleketimizde henüz kullanılmayan bir madde “Pentothal Sodium” ile denemeler. Şirürji, cilt: 1, sayı: 1, sayfa: 7 -10(1946) Karatay Safa: Ether ve pentothal ile ilk genel anestezi hakkında bazı genel bilgiler ve anesteziden evvel verilmesi gereken ilaçlar. Tıp Dünyası, cilt: 20, sayı: 1, sayfa: 5843 -5848(1947)

n 1950’den sonra Avrupa’da uygulanan modern anestezi Türkiye’de bu dalda uğraşan hekimler tarafından yapılmaya başlanmıştır. n n n Sun S. : Kürar kullandığımız anesteziler. Türk Tıp Cemiyeti Mecmuası Cilt: 17, Sayı: 2, Sayfa: 88 -94(1951) Sun S. : İstanbul Tıp Fakültesi Birinci Cerrahi Kliniğinde anestezi çalışmaları. İstanbul Klinik Dersleri. Cilt: 5, Sayı: 27, Sayfa: 5456(1951) Kucher R. : Modern anestezinin bugünkü durumu. Türk Tıp Cemiyeti Mecmuası. Cilt: 19, Sayı: 12, Sayfa: 602 -610(1953) Akel S. ve Sulam M: Cerrahide Hibernasyon, 18. Milli Türk Tıp Kurultayı 352 -357 Kucher R. : Modern anestezi ve kontrollü hipotansiyon, Şirürji. Cilt: 7, Sayı: 1, Sayfa: 1 -11(1954) Sun S. : Trilen hakkında. Şirürji. Cilt: 4, Sayı: 1 -2, Sayfa: 72 -80(1956)

n n İlk geliştirilmiş narkoz aleti Prof. Dr. R. Nissen tarafından İstanbul Tıp Fakültesi 1. Cerrahi Kliniğine getirilmiştir. İstanbul Tıp Fakültesi’nde Prof. Dr. Burhanettin Toker’in Cerrahi Kliniğinde Dr. Sadi Sun, 1949 yılında Haseki Hastanesinde Opr. Dr. Avni Aksel’in cerrahi servisinde Opr. Dr. Hüsnü Öztürk ve İstanbul Tıp Fakültesinde Prof. Dr. A. Ş. Şakar’ın Ortopedi Kliniğinde Simon Batmaz ,

n n n Şişli Çocuk Hastanesinde Doç. Dr. Hazım Bumin’in cerrahi servisinde Opr. Dr. Cahit Bergil, Vakıf Guraba Hastanesinde Opr. Dr. Ata Topaloğlu’nun servisinde Dr. Cemalettin Öner ve Heybeliada Senatoryumunda Dr. Ercüment Kopman aynı yıllarda anestezide çalışmışlardır.

DÜNYADA ANESTEZİYOLOJİ’DE KURUMSALLAŞMA n n İlk uzman anestezist olarak John Snow (1813 -1858) kabul edilmektedir. İlk anestezistler cemiyeti, 40 anestezist tarafından 1893’de London Hospital’de kurulmuştur. Bunu 1905’de ABD. izlemiştir Anestezide düzenli mecmua yayını İngiltere’de 1923’de , Fransa’da 1934’de başlamıştır. İlk diploma sınavı 1935’de İngiltere’de yapılmıştır. Fransa’da Anesteziyoloji eğitimi cerrahi profesörü P. Moulonguet tarafından 1947’de başlatılmıştır

n n n Bizde ise birçok batı ülkesinde olduğu gibi 19491954 yılları arasında, bazı hekimler yalnız anestezi uygulamasında çalışmışlardır. Bu öncü hekimler soyadı sırasına göre ; Simon Batmaz, Cahit Bergil, Kadriye Bilge, Hüseyin Ergönenç, Melih Erhan, Ercüment Kopman, Rüçhan Kutbay, Cemalettin Öner, Hüsnü Öztürk, Sadi Sun vd. Türk. Anest. Rea. ve Cem. Mecmuası 18: 13 -16, 1990

n Daha sonra anestezi biliminin kurucuları arasında yer alacak olan Dr. Sadi Sun, İ. Ü. Tıp Fakültesinde 1. cerrahi kliniğine 1947 yılında asistan olarak girmiş, cerrahi ihtisası sırasında hocası Prof. Dr. Toker’in ısrarlı teşviki ile 1949’da anestezi çalışmalarına başlamıştır.

İlk Endotrakeal Entübasyon uygulanan Anestezi n 1949 yılında Dr. Sadi Sun tarafından gerçekleştirildi.

İlk Atama n “Avrupa’da cerrahi ihtisası sırasında anestezide de çalışan Hüsnü Öztürk’ün Haseki Hastanesi’ndeki çalışmalarından sonra H. Paşa Numune Hastanesi’ne 1953’de operatör ve anestezi mütehassısı olarak atanmasıdır. ”

İlk Eğitim n 1953’de H. Paşa Numune Hastanesi cerrahlarının (özellikle de Selahattin Akel) ısrarlı istekleri üzerine Sağlık Bakanlığı, Viyana Tıp fakültesinden Robert Kucher ‘i (sonra Viyana Tıp Fakültesi profesörü) Anesteziyoloji Servisi kurmak üzere davet etmiştir.

n n 1954’de yerine gene Viyana’dan Wolfgang Wirtinger, servis kurma, eğitim yapma ve ihtisas verebilme yetkileri ile aynı hastaneye gelmiştir. O zamanki adı ile Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti’nin 03. 01. 1955 tarihli 3239 sayılı genelgesinde “Tababet ihtisas nizamnamesi tasarısına Anesteziyolojinin de ihtisas kolu olarak dercedildiği, isteklilerin H. Paşa Numune Hastanesi’nde Anestezist Dr. Wolfgang Wirtinger’in yanında ihtisas yapabilecekleri” bildirilmiştir.

n n Böylece ülkemizin ilk Anesteziyoloji servisi H. Paşa Numune Hastanesi’nde kurulmuştur. H. Paşa Numune Hastanesi’nde 1955’den itibaren ilk asistanları, Cemalettin Öner, Moiz Kan ve Erol Levi olmuştur.

n n Anesteziyoloji ihtisası 20 Ocak 1956 tarih 9212 sayılı resmi gazete ile yürürlüğe giren 4/6379 sayılı ihtisas tüzüğünde yer almıştır. İlk uzmanlık diplomaları 1956’da Bakanlık teşkilatında Cemalettin Öner’e ve Fakülte’de Sadi Sun’a verilmiştir.

n n n Ankara Üniversitesi senatosu 16. 12. 1958 tarihli oturumunda 1660 sayılı kararla Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde Anesteziyoloji Enstitüsü adı ile bağımsız bir bölüm açılmasına karar vermiştir. İstanbul Tıp Fakültesinde ise, 22 mart 1961 tarihinde Doç. Dr. Sadi Sun’un gayretleri ile cerrahiden ayrı bağımsız Anesteziyoloji ve Reanimasyon Enstitüsü kurulmuştur. Anesteziyoloji ancak 1967 yılında kürsü olarak tanınmıştır.

n Türk Anesteziyoloji Cemiyeti’nin Kuruluş tarihi 1956 olup, kurucuları nizamnamesine göre Fahri Arel, Ş. Hakkı Erel, Melih Erhan, K. İsmail Gürkan, S. Kabaalioğlu , H. Ziya Konuralp ve Sadi Sun’dur.

n n Uzman hekim tarafından anesteziyoloji ve reanimasyon konulu ilk kitap, Dr. Cemalettin Öner tarafından 1965’de yayınlanmıştır. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Cemiyeti Mecmuası 1972’de Sadi Sun tarafından yayın hayatına sokulmuştur.

Mayıs 1987

Türkiye’de Anesteziyoloji Bilim Dalının Kurucusu Prof. Dr. Sadi Sun’dan anestezi ile ilgili özlü sözler

n n “Anesteziyoloji sizlerin inançları üzerinde yükselecek bir istikbaldir. ” “Hayatlarını Anestezinin sağladığı imkanlara medyun olanlar kadar, başarılarını sizlerin mahareti üzerine kuranlar da (ifade etseler de etmeseler de) sizlere müteşekkirdirler. ” 1967 yılında 3. TARK Kongresi İstanbul-Tarabya

n n n “Koruyucu ve şifa verici olarak Tıp ne kadar tanrısal ise en trajik şekilde ağrıya hükmedişiyle Anestezist bunun tanrıya en yakın noktasındadır. ” “Bu sessiz ve sükunete hükmeden insanı izlemek cerrahın huzuru, hazzı ve önde gelen görevlerinden biridir. ” “Mesleğini seven bir Anestezist’le çalışma şuuruna ve zevkine varan cerrah onsuz yalnızlık ve çaresizliğin bunalımını yaşar. ” “Yeterli Anestezisti olmayan bir memleketin cerrahisi kısır, halkı ise bahtsızdır. ” “Halkımız, ameliyat olduğu zaman kendisine bakan, ağrı duymamasını sağlayan ve tedavi eden Anestezist’in kim olduğunu, ne yaptığını ve kendisi için ne kadar gerekli ve önemli olduğunu anlayacak bilinç düzeyine ulaştırılmalıdır. Bunu yapmak görevi herkesten önce Anestezist’lere düşer. ” 1971 yılında 7. TARK Kongresi Alanya

n n “Sizleri Tıbbı, 100 yılı aşkın bir gafleti daha da sürdürmekten kurtaran bir mesleğin mütevazi ve sabırlı mensupları olarak selamlarım. Dünyada Anesteziden başka hiçbir Tıp kolu meslek mensuplarının gözleri önünde onların rızası, tasvibi ve hatta teşviki ile uzun yıllar meslekten olmayanların eline bırakılmamıştır. ” 1973 yılında 9. TARK Kongresi Bursa

n “Yaptıklarımızla övünmek çabasından vazgeçersek ortada kalan saf gerçek daha yapmak istediklerimizdir. ” 1976 yılında 12. TARK Kongresi Mersin

Prof. Dr. Özdemir Demir Prof. Dr. Orhan Toydemir Prof. Dr. Ahmet Tutan Prof. Dr. Refik Paykoç

Prof. Dr. İsmail Bağcılar Prof. Dr. Abdülkadir Erengül

Yararlanılan kaynaklar n n n Prof. Dr. Abdülkadir Erengül; Tıp dallarındaki ilerlemelerin tarihi; Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Vakfı Yayınları: 4, 1988 İstanbul Sadi Sun; İstanbul Tıp Fakültesinde Anesteziyoloji ve Reanimasyonun kuruluşu (1948 -1968), Türk Anest. Rean. Cem. Mecmuası 18: 5 -12 1990. Cemallettin Öner: İstanbul’da Anesteziyoloji Reanimasyon ve Ağrı çalışmalarının Gelişimi, Kurumlaşması Türk Anest. Rean. Cem. Mecmuası 18: 13 -16, 1990. Kutay Akpir: Türkiye’de Yoğun Bakım, Türk Anest. Rean. Dergisi 2004; 32: 335 -343 Prof. Dr. Selma Akra: Prof. Dr. Sadi Sun ve İstanbul Üniversitesinde Anesteziyoloji ve Reanimasyonun gelişmesi, Türk Anest. Rean. Cem. Mecmuası 17: 253254, 1989.