DLBLGS SZCK KELME KONU 1 Szck Kelime Bilgisi
DİLBİLGİSİ
SÖZCÜK ( KELİME) KONU: 1. Sözcük (Kelime) Bilgisi 2. Kök ve ek a. Yapım Eki b. Çekim eki 3. Basit, Türemiş ve Bileşik Sözcükler 4. Eş anlamlı sözcükler 5. Zıt anlamlı sözcükler 6. Eş sesli sözcükler 7. Alfabetik Sıra (Sözlük Sıralaması) 2
SÖZCÜK (KELİME) BİLGİSİ Atatürk'ün önderliğinde "Kurtuluş Savaşı" kazanıldı. Yukarıdaki cümle, beş sözcükten oluşmuştur. Tek başına anlamı olan ve cümle kuruluşunda görev alan ses ya da ses topluluğuna sözcük denir. 3
KÖK VE EK Masaya şekerlik koymamışlar. Kök ek Bir sözcükten ekler ayrıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir. 4
Örnek: su, cam, şeker. . . kök kumsuz, kalemlik, sözlük. . . kök kök 5
Ek: Sözcük türetmek veya sözcüğün cümledeki görevini belirtmek için kullanılan ses veya seslerdir. 6
Örnek s ü t ç ü, kök ek k a l e m l e r, kök ek gülü kök ek 7
"Boyayı boyacıya yaptıralım. " boyayı : boyar maddeyi boyacıya : boya yapan kişiye 8
Ekler, görevleri bakımından ikiye ayrılır: 1. Yapım ekleri 2. Çekim ekleri 9
Yapım Ekleri Eklendiği sözcüğün anlamını değiştiren, onlardan yeni sözcükler oluşturan eklerdir. Bunlara türetme ekleri de denir. Yapım ekleri sözcüğün anlamını değiştirir. 10
kök göz et sebze duvar sev az seç Yapım eki + + + + -ci -lik -siz -gı -gin -im Türemiş sözcük gözcü etli sebzelik duvarsız sevgi azgın seçim 11
Bir sözcüğe arkaya iki yapım eki gelebilir. Örnek: meyve kök -c i yapım eki -lik yapım eki 12
Çekim Ekleri: Eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştirmeden onları cümle içinde biçimlendiren eklerdir. 13
Başlıca çekim ekleri şunlardır: 1. Çoğul ekleri (-ler, -lar) 2. Durum (hâl) ekleri (-i, -e, -den) 3. Şahıs (kişi) ekleri (-im, -in, -imiz, -iniz, 4. Tamlama ekleri(-in, -i) 5. Zaman ekleri (-di, -miş, -ecek, -(i)yor, -() r) 14
Örnek Kök kuş yol ev Yeşil gel sözcük -lar -da -im -in –i -ecek Çekim eki kuşlar yolda evim yeşilin gelecek 15
Bir sözcük, hem yapım hem çekim eki almışsa; önce yapım, sonra çekim eki gelir. Örnek: sil–gi yapım eki - den silgiden çekim eki 16
Bir sözcükteki çekim eklerinin dışındaki ekler türetme ekidir. 17
YAPILARI BAKIMINDAN SÖZCÜKLER Göz en hassas organdır. Doktor bana gözlük verdi. Okulumuza tepegöz alındı. 18
Türkçe'de sözcükler, yapıları bakımından üçe ayrılır. 1. Basit Sözcükler 2. Türemiş Sözcükler 3. Bileşik Sözcükler 19
1. Basit (kök) Sözcükler: Başka bir sözcükten türememiş, birleşmemiş, daha küçük anlamlı parçalara bölünemeyen sözcüklere denir. 20
1. Basit (kök) Sözcükler: Dilimizdeki kök sözcükler çoğunlukla tek hecelidir. İki veya daha çok heceli kökler de vardır. Örnek: süt, kuzu, salata. . 21
2. Türemiş Sözcükler: Köke yapım eki getirilerek oluşturulmuş sözcüklere denir. Yapım eki almış sözcükler aynı zamanda gövde sözcüklerdir. 22
2. Türemiş Sözcükler Örnek: s o r - g u - sorgu kök yapım eki kitap–ım kök çekim eki Gövde sözcük) - kitabım Gövde sözcük değil. 23
3. Birleşik Sözcük : İki veya daha çok sözcüğün yeni bir anlamda birleşip kaynaşarak oluşturduğu sözcüklerdir. Birleşen sözcüklerden biri veya ikisi sözlük anlamını yitirir 24
3. Birleşik Sözcük : kartopu → kar 1. sözcük Atasözü → ata 1. sözcük + top 2. sözcük + söz 2. sözcük + u çekim eki + ü çekim eki 25
3. Birleşik Sözcük : Hanımeli → Hanım + 1. sözcük Yeşilırmak → Yeşil + 1. sözcük el + i 2. sözcük çekim eki ırmak 2. sözcük 26
SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİĞİ Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler Bu kitap kimin eseridir? Bu kitap kimin yapıtıdır? 27
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler Yazılış ve söylenişleri ayrı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler denir. Eş anlamlı sözcükler birbirinin yerine kullanılabilir. 28
Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Temiz çamaşırları ipe astı. Kirli çamaşırları ipe astı. Pis çamaşırları ipe astı. 29
Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Anlamları birbirinin tam tersi olan sözcüklere karşıt (zıt) anlamlı sözcükler denir. Bir sözcüğün, birden çok karşıt anlamı olabilir. 30
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Babam bana çizme aldı. Sakın bu kâğıdı çizme. 31
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları ayrı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir. 32
ALFABETİK SIRA (SÖZLÜK SIRALAMASI) Sözlükler ve yazım kılavuzları alfabetik sıraya göre düzenlenir. Bu sıralama, sıraya konulacak sözcüklerin ilk harflerinden başlanarak harflerinin alfabedeki sıralarına bakılarak yapılır. 33
ALFABETİK SIRA (SÖZLÜK SIRALAMASI) Örnek : "düş, yazılı, menekşe, girişim" sözcüklerinin alfabetik sıralaması: 1. düş 2. girişim 3. menekşe 4. yazılı Örnek: "çuval, çam, çelik, çırak" sözcüklerinin alfabetik sıralaması: 1. çam 2. çelik 3. çırak 4. çuval 34
ALIŞTIRMALAR Kelime, şair, hürriyet, yargıç, sınav, okul, şirin, sahil, taarruz, hürmet sözcüklerinin eş anlamlıları aşağıda verilmiştir. Bu sözcüklerin eş anlamlılarını karşılarına yazınız. özgürlük. . . . hakim. . . . kıyı. . . . sevimli. . . . imtihan. . . . sözcük. . . . . ozan. . . . mektep. . . . saldırı. . . . saygı. . . . 35
ALIŞTIRMALAR Aşağıdaki sözcüklerin zıt anlamlılarını bulunuz. Karşısındaki boşluğa yazınız. büyük. . . . . iyi kolay. . . . . aç doğru. . . . . uzak . . . . 36
ALIŞTIRMALAR Aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını bulunuz. Karşısındaki boşluğa yazınız. millet. . . . cümle. . . misafir. . . . fayda. . . konut. . . . kent. . . 37
3. Yaş, yanıt, müsrif, temiz, tutsak, genç, uzak, doğru, güzel, tembel sözcüklerinin karşıt (zıt) anlamlıları aşağıda verilmiştir. Bu sözcüklerin karşıt anlamlılarını karşılarına yazınız. yanlış. . . . . tutumlu. . . . çirkin. . . . . yakın. . . . . ihtiyar. . . . . özgür. . . kuru. . . . çalışkan. . . kirli. . . . soru. . . . 38
4 -Aşağıdaki eş sesli sözcükleri, farklı anlamlarıyla cümlede kullanınız. yaz gül : . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5. Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerin anlamlarını yazın. Çayın kenarındaki ağacın altında çay içtik. çay: ……………. . 40
5. Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerin anlamlarını yazın. Bu yaz bana sık mektup yaz: …………………………. UYARI: Sesteş sözcüklerin hangi anlamda kullanıldığı, yer aldığı cümleden anlaşılır. 41
Aşağıdaki sözcükleri sözlük sırasına göre yazınız. 1. "çanta, çay, çekiç, çürük" 1. . . 2. . . 3. . . 4. . . 2. "balık, belediye, bıçak, boru" 1. . . 2. . . 3. . . 4. . . 3. "kalem, kemer, kümes, kurabiye" 1. . . 2. . . . 3. . . 4. . . . 42
- Slides: 42