DL GELM DR MELEK BABA ZTRK DL GELM

DİL GELİŞİMİ DR. MELEK BABA ÖZTÜRK

DİL GELİŞİMİ q. Dil evrimsel süreç içerisinde insan türünün karmaşık geliştirdikleri karmaşık ilişkilerine araç olsun diye gelişen bir iletişim aracıdır. q. Dilin gelişimine paralel olarak insan beyni de karmaşıklaşmıştır. Dil hem sosyal bir varlık olmamızın bir sonucu hem de aracıdır. q. Aksan (1979) dili “duygu, düşünce ve isteklerin bir toplumsal ses ve anlam yönünden ortak öğeler ve kurallardan yararlanılarak başkalarına aktarılmasını sağlayan, çok yönlü, çok gelişmiş simgesel bir dizge” olarak tanımlar. q Dil sembollerden oluşan bir dizgedir. Çocukların sembollerle düşünmeye başlamasına paralel olarak dilin edinilmesi meydana gelir.

Dil Nasıl Gelişir? q. Dil gelişimi özellikle fiziksel ve bilişsel gelişime paralel olarak ortaya çıkar. q. Yeni doğan çocuklar ağlama dışında iç dünyalarını yansıtan ya da dış dünyaya tepkilerini ifade edecek başka dilsel bir araç kullanamazlar. Ancak üç aylıkken duygusal kimi tepkilerinin belirtisi sayılacak bazı sesler çıkarırlar. Bu seslerin çıkarıldığı süre giderek uzar. q. Dil gelişimi insan gelişiminin diğer temel alanlarından olduğu gibi yaşa paralel bir seyir izler. Benzer yaştaki çocuklar dil gelişimi açısında benzerlikler gösterirler. Elbette bu benzerliklerin yanı sıra bireysel ve kültürel kimi farklar da taşırlar.

Dil Nasıl Gelişir? qÇocukların içine doğdukları ortamda konuşulan ve ilk öğrendikleri dil ana dilleridir. Dolayısıyla da, ses ve anlamsal yapısıyla kendine has bir yapısı olan bir dili edinirler. q. Her bir dil evreni kendine özgü şekillerde zihinsel temsiller taşır ve her dilin kendine özgü anlatım ve evrene bakış açıları taşır. Aynı dili konuşan insanlar dahi hem kişisel özelliklerinden dolayı hem de kendi yerel özellikleri açısından farklılıklar taşıyabilir. q. Dil, insanların tarihine, yaşam biçimlerine, ne derecede yazılı bir tarihe sahip olduğuna vb. koşullara göre de farklılıklar gösterir. Eskimo dillerinde kar ve kar ile ilgili kelime sayısı diğer dillere kıyasla daha fazla sözcük taşır.

Dil Nasıl Gelişir? q «Birey dili nasıl edinir? » sorusu uzun yıllar uzmanlar arasında tartışma konusu olmuştur. Davranışçı yaklaşımın mensubu olan bilim insanlar tıpkı her türlü davranışın edinilmesinde olduğu gibi dilin gelişimini de öğrenme kuramlarının (klasik ve edimsel koşullanma) ilkelerine göre izah ederler. Bu uzmanlar çocukların yetişkinleri konuşmalarını tekrar etmek suretiyle ve konuşmaları ne derece yetişkin konuşmasına benziyorsa buna denk derecede pekiştirildiklerini ve böylelikle dili öğrendiklerini savunurlar. q. Buna karşın kimi uzmanlar da bu görüşün aynı ailenin çocuklarının aynı anda konuşmaya başlamadıklarını ve dünyanın farklı yerlerindeki bebeklerin ilk çıkardıkları seslerin benzer olmasını kanıt olarak göstererek davranışçı kuramın önerilerinin eksikliğine işaret ederler.

Dil Nasıl Gelişir? q. Davranışçı kuramlardan sonra ortaya çıkmış ve davranışçı ilkelere ek olarak bilişsel unsurları da öğrenmede göz ardı etmeyen sosyal öğrenme kuramcıları da dil gelişiminin gözlem ve model alma ve taklit yoluyla öğrenildiğini savunurlar. Bu görüş ise neden aynı çevrede yaşamış bireyler arasında kimilerinin ortalama düzeyde dili bildikleri ve kullandıkları halde kimileri uluslararası başarılar kazandıracak derecede üstün dil becerileri sergileyen yazarlar olduklarını izah edemez.

Noam Chomsky q. Dil gelişimi kuramları arasında en çok ilgi gören yaklaşım Lennenberg (1965, 1967) ve Noam Chomsky’nin (1957) öncülüğünü yaptığı psikolinguistik kuramlardır. Bu yaklaşımlar arasında Chomsky’nin bakış açısı önemlidir. q. Chomsky insanın dil öğrenmeye yatkın bir aygıt/mekanizma/program (language aquisition device) ile doğduğunu ve dili ne zaman nasıl öğreneceklerinin bu program dâhilinde olduğunu savunur.

Noam Chomsky q. Chomsky bu mekanizma sayesinde çocukların dilsel öğeleri seçebildikleri ve edindiklerini ifade eder. Bu yaklaşımı destekleyen iki temel bulgu vardır. q. Birincisi, çocukların dil gelişimi seyri ve bu seyirde olup biten temel değişimlerin bütün dil ve kültürlerde paralellik göstermesidir. qİkincisi, çocuklar yapılandırılmış bir dile yeteri kadar maruz kalmadıklarında dahi belli bir düzeyde dil edindikleridir. Bu durum işiten anne-babaların doğuştan duymayan bebekleriyle yapılan çalışmalarda görülmüştür. Bu ebeveynlerden bir kısmı, çocuklar konuşma dilini öğrenebilsinler umuduylabilerek çocuklara işaret dili öğretmezler.

Noam Chomsky q. Chomsky dili öğrenmek ile yürümeyi öğrenmenin benzer olduğunu ve her ikisinin de temelde olgunlaşma sürecince belirlenen bir seyre göre değişim gösterdiğini savunur. Chomsky’ye göre dil edinme aygıtı, biri temel biri de yüzeysel olmak üzere iki yapıdan ibarettirler: q. Temel yapı kavramların düşünsel düzeyi ile ilgiliyken, yüzeysel yapı da sözcüklerle ilgilidir. Dil gelişiminde bu iki süreç hem beraber hem de ayrı işler. Temel yapı genellikle yüzeysel yapıdan önce oluşur. Başka bir ifadeyle, çocuklar ilk olarak seslerin ilgili oldukları anlamları kavrar, daha sonra ilgili yüzeysel yapıyı oluştururlar.

Dil Gelişimi Dönemleri 1) Ağulama Evresi a. Ağlama evresi (0 -2 ay) b. Babıldama evresi (2 -5 ay) c. Çağıldama-heceleme evresi (6 -12 ay) 2) Tek Sözcük Evresi (12 -18 ay) 3) Telgrafik Konuşma Evresi (18 -24 ay) 4) İlk Dilbilgisi (gramer) Süreci (24 -60 ay)

Ağulama Evresi Bu evre yaşamın ilk yılından ibarettir ve 3 alt evreden oluşur: Ağlama, babıldama ve çağıldama. Ağlama evresi (0 -2 ay) ◦ Bebeklikte ağlama bilinçsizce ve refleksif bir tepki de olsa bebeklerin ihtiyaçlarını belli etmelerine yarar. ◦ Bunun yanı sıra, ağlama ileride çıkarılacak seslerin oluşumu için bir ön hazırlık niteliği de taşır. ◦ Bu aylarda bebekler ağlamanın yanı sıra “ooo” ya da “aaah” gibi ünlü sesler çıkarırlar.

Babıldama evresi (2 -5 ay) q. Bu evrede bebekler “da-da” gibi hem ünlü hem de ünsüz sesler çıkarırlar. q. Bu dönemde çıkarılan sesler ana dile has değildirler ve evrenseldirler. q. Dünyanın bütün bebekleri bu evrede benzer sesler çıkarırlar. Çağıldama-heceleme evresi (6 -12 ay) q. Bebeğin konuşma dilini öğreninceye dek çıkardığı sesler dil edinmeye zemin hazırlar. Yaşamın ilk iki yılında sözcük çıkarmaya yaklaşıldıkça bebeğin çıkardığı anlamsız sesler azalır. Bu evre bebeğin ilk hecelerini çıkarır. q 1 yaşa doğru ilk anlamlı kelimelerini söyler.

Tek sözcük evresi (12 -18 ay) q. Bu evrede çocuk ilk sözcüğünü çıkarır ve bu sözcüğü birden fazla amaçla kullanır. Mesela “anne” diyorsa bu sözcük “anne gitme, ” anne gel, ” vb. anlamlar taşıyabilir. q. Bu dönemde çocuğun etrafındaki insanlar çocuğa zengin dilsel öğeler sunarakkendisine modellik ederek dil gelişimine katkıda bulunabilirler. Örneğin, bebek annenin odaya dönmesi üzerine “anne” dediğinde “evet, anne geldi-anne sana bak ne getirdi” vb. zengin karşılıklar verilebilir ancak bu tür konuşmalar yapılırken bebeğin tepkilerini gösterebileceği zaman aralığı tanınmalıdır. qÇocuklar için isim öğrenmek daha kolaydır ve daha önce edinilir isimler. q. Bunun yanı sıra çocuğun dile ilişkin bilgisi söyleyebildiği sözcüklerle sınırlı değildir.

Telgrafik Konuşma Evresi (18 -24 Ay) qÇocuklar ilk 12. ay civarı bir ya da birkaç kelime söyleyebilirken, iki yaş dolayı bu sayı kimi çocuklarda elli-kimilerindeyse birkaç yüz bile olabilmekte. qÇocuklar iki yaş civarından itibaren oldukça yüksek bir hızla bildikleri kelime sayısına yenilerini eklerler. q. Telgrafik konuşma evresinde çocuk iki kelimeden oluşan cümlecikler kurarlar. Burada da tıpkı ilk sözcüklerinde olduğu gibi “anne gel” gibi bir ifadeyi birden fazla amaç için kullanırlar. Bu kullanımların anlamlarını aile bireyleri kısa sürede anlarlar. q. Bebeğin iki ve ya üç sözcüğü bir arada kullanmasıyla dil bilgisini ilk kullanma olarak algılanır.

İlk Dil Bilgisi (Gramer) Süreci (24 -60 Ay) qİki ile üç yaş arasında çocuklar 300 civarında kelime bilirler. Bu dönemde dil yapısına dair bilgi oldukça hızlı bir şekilde gelişir. q. Bu çocuklar soru sormaya ve konuşmaya oldukça heveslidirler. q. Bu çocukların konuşmaları her zaman akıcı olmazsa da 3 -4 veya daha çok kelimeden oluşan sözcükler kullanırlar. q. Cümlede artan sayıda kelime kullanmanın ortaya çıkmasına paralel olarak bu kelimeleri dizme bilgisi de gelişir. q. Gramer öğrenmede deneme-yanılma önemli rol oynar. Üç yaşında çocuk adını, cinsiyetini ve yaşını söyleyebilir.

q. Kendisine sorulan soruların hepsini yanıtlayamazsa da cevaben ne beklendiğini çoğu kez bilir. qÇocukların gramer öğrenme seyirleri benzerdir. Benzer yaştaki çocuklar benzer hatalar yaparlar. qİki-beş yaş çocukları fiillerin zamanlarında değişlikler yapabilir ve giderek yetişkin konuşmalarındaki karmaşıklığa doğru ilerleyen bir seyirde gramer bilgisi öğrenir. qÇocukların dil gelişiminde çokça etmen rol oynar. Ailede dilin ne zenginlikte kullanıldığı, anne-baba tutumları, ailenin sosyal sınıfı, dil dışı etkinlik zenginliği, çocuğun genel sağlık durumu ve gelişim ortamının ruhsal sağlığa ne derecede destekleyici bir ortam olduğu önemlidir.