DKKAT EKSKL VE HPERAKTVTE BOZUKLUU DEHB MEHMET YILDIRIM

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) MEHMET YILDIRIM UZMAN REHBERLİK ÖĞRETMENİ BURSA - NİLÜFER GEVHER HATUN ANAOKULU

TANIM • Bozukluğun temel özelliği, kalıcı ve sürekli olan DİKKAT SÜRESİNİN KISALIĞI, engellemeye yönelik DENETİM EKSİKLİĞİ nedeniyle DAVRANIŞLARDA ya da BİLİŞTE ortaya çıkan ATAKLIK ve HUZURSUZLUKTUR.

• Başlangıcı genellikle ÜÇ YAŞ dolaylarında olmakla birlikte tanı koyma yaşı ALTI-YEDİ okula başladığı yıldır. Okul çocuğun objektif olarak değerlendirilmesinin yapıldığı dönemdir. Tanı koyarken çocuktaki davranışların aşağıdaki ortamların en az ikisinde görülmesi ve en az ALTI AY devam ediyor olması gerekir. EV ORTAMI - OKUL ORTAMI – İLETİŞİM ORTAMI

NEDENLERİ • • 1 -Genetik Etkenler 2 -Beyin Hasarları 3 -Hamilelik ve Doğum Komplikasyonları 4 -Nörofizyolojik Etkenler 5 -Nörokimyasal Etkenler 6 -Gıda ve Katkı Maddeleri 7 -Psikososyal Etkenler

BELİRTİ VE BULGULAR • DEHB doğuştan gelen bir bozukluktur ve daha bebeklik döneminde uyku azlığı, bozuk uyku düzeni, uyaranlara aşırı duyarlılık, ışık ısı gürültü gibi çevresel değişikliklere aşırı tepkilerle kendini göstermeye başlar.

• Oyun döneminde aşırı hareketlilik, duygusal değişkenlik, yaşıtlarından beklenen dikkati gösterememe, söz dinlemeyen aşırı yaramaz, yerinde durmayan çocuklar olarak annelerinin dikkatini çekerler. • Dikkat süreleri azdır, dikkatleri dağınıktır, dikkatlerini yoğunlaştıramazlar.

• Etkinliklerinde dikkatsizliğinden dolayı detayları kaçırır, hatalar yapar. • Dürtüsel davranışlarda bulunur, düşünmeden harekete geçerler. Sabırsız, tez canlı, fevri, heyecanlı olabilirler.

• Var olan akademik becerilerinin altında başarı gösterirler. • Dışarıdan gelen uyarılarla dikkati kolayca çelinir. • Yaşıtlarına göre çok hareketli, bitmeyen enerjileri vardır.

• Bazılarında el becerileri yaşıtlarına göre daha az gelişmiştir. Sakarlıkları daha çoktur. • Etkinlik ve görev planlamada, düzenlemede zorluk çeker. • Bazılarında karşı gelme, davranış sorunları ve öğrenme güçlüğü görülür.

• Başladıkları etkinliği, işi, oyunu bitirmeden bırakabilir veya başkasına geçebilirler. • Sıralarını bekleyemez, çok konuşur konuşmaları böler, sonuna dek dinlemeden cevaplar. • Yaşıtlarına göre daha dağınık, unutkan ve daha az düzenlidir.

• Eli ayağı boş durmaz, oturduğu yerde kıpırdanır. • Çoğunlukla hareket halindedir ya da kurulmuş bir motor gibidir. • Başkalarını rahatsız edici biçimde çoğunlukla böler, sataşır. (konuşmaya ya da oyuna girer)

DEHB OLAN ÇOCUKLARDA AYRICA • Geceleri hemen uykuya dalamamak, sabahları zor uyanmak ve yavaş yürümek. • Sağ-sol ayırımında zorlanmak.

• Öfke nöbetlerine yatkın olmak, saman alevi gibi parlayıp başkalarına vurmak, bağırmak ve eşyaları kırmak. • Yatak ıslatmak • En basit sorunlar karşısında bile kolayca umutsuzluğa kapılmak.

• Çocuğun kıpır, kıpır oluşu, çok konuşması, dikkatini yeterince belli bir konu üzerinde toplayamaması, umulmadık davranışları isteyerek değil , elinde olmadan yaptığını bilmemiz gerekir. Bu onun yapısal bir özelliğidir.

• Davranışlarının temelinde kasıt yoktur. • Akvaryumu kıran DEHB olan çocuk balıkları kurtarmaya çalışırken; davranış bozukluğu olan çocuk balıkları ezmeye çalışır.

ANNE – BABA TUTUMU • 1 -A/B’ların çocuklarına her gün mutlaka düzenli olarak ‘ÖZEL ZAMAN’ ayırmalıdırlar. (20 -30 dakika - bir etkinlik seçilmelidir. ) Ailedeki tüm bireylerin ayrı, ayrı zaman ayırması gerekir. • 2 -Çocuğunuzun sınırlılıklarını kabul edin. Aşırı hareketliliği ortadan kaldırmaya değil, kontrol etmeye çalışın. Onu, olumlu davranışlarından dolayı övün, taktir edin ve bazı zamanlar küçük ödüller verin. Sizlerden olumlu sözler duyunca kendisine güven duygusu artacaktır

3 -Yemek, yatma ve çalışma saatleri düzenli olmalıdır. Etkili yönergeler verin. Cümleler anlaşılır ve ciddi olmalı, yalvarma ve kızma şeklinde olmamalıdır. Yönerge basit olmalı ve aynı anda 3 -5 istek olmamalıdır. Zaman iyi ayarlanmalıdır. (çizgi film izliyorsa, filmin bitmesi- oyun oynuyorsa oyunun bitmesi beklenmelidir. ) 4 -DEHB olan çocuklar unutkan olabildiklerinden isteğinizi tekrarlatarak sizi anladığından emin olun. Çöp dökmek- ekmek almak – yemek masasına kaşık çatal koymak gibi her gün yapılması gereken görevler için ‘Görev Kartı’ hazırlayıp evin görünür bir yerine asmanız yararlı olacaktır. .

• 5 -Bir işe başlamadan önce çocuğunuza iki mesaj verin: Ben meşgulken, sen …. . . . ( tv izleme-oyuncaklarla oynama-resim yapma)…………. . yapabilirsin. • Beni oyalama ve rahatsız etme. • İşinize başladıktan kısa bir süre sonra çocuğunuzun yanına giderek, olumlu davrandığı için ona güzel sözler söyleyin ve devam etmesini isteyin. Böylece kendi başına oyun oynamasını, etkinlik yapmasını sağlamış olursunuz.

• 6 -Ödünsüz, tutarlı disiplini sürdürün. Konulacak kuralların açık, net, tutarlı, uygulanabilir ve denetlenebilir olması gerekir. Olumlu davranışlar kazandırmada puan sistemini uygulayabilirsiniz. • Yapılması Gereken İş Puanı • Yatağını düzeltmek 3 • Dişlerini fırçalamak 2 • Kendi kendine giyinmek 4 • Oyuncaklarını toplamak 3 • . . . . . • Okulda olumlu davranışlara 10 • Bunların dışında olumlu hal ve tavırlar sergilemeye ikramiye puan.

• • Ödül Puanı Televizyon izleme 30 dk. 8 Dışarıda oyun oynama 30 dk. 10 Sevdiği yemeğin yapılması 15 Hafta sonu döner yemek 50. . . DEHB olan çocuklar için ödül almak ya da belirlenen hedeflere ulaşmak çok önemlidir.

• 7 -Disiplini fiziksel olmayan cezalarla temin edin. Ceza zamanını uygulayabilirsiniz. Çocuğunuza uyması gereken kurallara uymadığı zaman ceza vereceğinizi anlatın. Bu uygulamaya başlarken ilk hafta için bir veya iki olumsuz davranışı belirleyip, sadece bu davranışları cezalandırın. Ceza zamanı geçirilmesi oturulan odada duvara dönük bir sandalyede olmalıdır. Banyo, karanlık odalar ceza yeri olarak seçilmemelidir. Süre 5 -10 dakika arasında değişir. Ceza zamanı konuşmaktan kaçının ve tartışmayın. Kurallara uymaz kalkarsa kazandığı puanların bir kısmını geri alın. Sürenin sonunda yaptığı ilk olumlu davranışı ödüllendirin. Cezayı konuşmaktan kaçının.

• 8 -O kadar fazla başarısızlık yaşarlar ki, sizin her türlü olumlu tepkinize ihtiyaçları vardır. (. . . yapışına hayran kaldım, çok güzel, aferin, harikasın. . ) • 9 -Yoğun enerjiyi rahatlatacak etkinlikler bulun. Ev içerisinde zaman, zaman hareket imkanı sağlayan uygun aktivitelere yönlendirin. Basit düzeyde fiziksel egzersizler yaptırın. Koşu, yürüyüş gibi etkinlikleri birlikte yapabilirsiniz.

• 10 -Bir arkadaşı ile birlikte çalışması için ortam hazırlayın. Mutlaka sizin evinize arkadaşları gelsin ve çocuğunuz arkadaşlarının evine gitsin. Arkadaşlarının aileleri ile mutlaka görüşün. • 11 -Bazen kendine konuşması, bazı sesler çıkarması, ayaklarını sallaması sizi şaşırtmasın. O birkaç şeyi bir arada yapabilir, sizi dinlerken eli ayağı başka bir şeyle uğraşabilir. Bunu yadırgayıp durdurmaya kalkışmayın.

• 12 -Çocuğun neler öğrendiğini sık, sık kontrol edin. Bu kontroller sonucu çalışmaya devam eder, kendilerinden neler beklendiğini bilir, hedeflerine ulaşıp ulaşmadıklarını gözlemleyebilir ve cesaretlenirler. Ders çalışmaya başlarken; sizde siz de yanına gelerek destek olun ve onu motive edin. Bu sürenin 5 dakikayı geçmemesine özen gösterin.

• 13 -Çocukların kendilerini değerlendirmeleri için onlara yardımcı olun. Çoğu zaman nasıl davrandıklarının farkında değildirler. Onlara bu bilgiyi yapıcı bir tavırla aktarın. (şimdi ne yaptığının farkında mısın? Bunu başka şekilde söyleyeceğini biliyor musun? Sen öyle davrandığında, kardeşinin neden üzüldüğünü biliyor musun? . . . ) Davranışlarının temelinde kasıt olmadığını aklınızdan çıkarmayınız.

• 14 -Çocuğa güvenli bir çevre oluşturun. Evi düzenli tutun. Kırılıp dökülecek eşyaları ortadan kaldırınız. Başarılı olduğu alanları öne çıkarıp geliştirin. Bu durum güven duygusunu arttıracağı gibi, olumlu davranış geliştirmesini sağlayacaktır. • 15 -Dikkat süresini uzatın. Kitap okumak, bul -tak bilmecelerini çözmek, resimleri eşleştirmek gibi etkinlikler bellek ve dikkat üzerine olumlu etkiler yapmaktadır.

• 16 -Bitkinlikten kaçının. Bu çocuklar yorgun olduklarında kendilerini kontrol etmeleri zorlaşır, hiperaktiviteleri kötüleşir. • 17 -Öğretmeni ile sık, sık görüşün. Okulda yapılan çalışmaları evde mutlaka destekleyin. • Kaynak: Mayıs 2001 Yalova-Esenköy DEHB olan Çocukların Eğitimi Formatörlük Kursu • Ağustos 2002 Yalova-Esenköy DEHB olan Çocukların Tanılanması Kursu Ders Notları