DKKAT EKSKL HPERAKTVTE BOZUKLUU DEHB Dr r yesi
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) Dr. Öğr. Üyesi. Esat ŞANLI
TANIMI Çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları bölümlerine yapılan başvuruların en sık nedenlerinden biridir. Süregen bir bozukluktur. Bir belirtiler topluluğudur Tıp dünyasında üzerinde en çok araştırma yapılan hastalıklardan biridir. Organik- bedensel temelleri vardır Genetik temelleri vardır Çevresel nedenler belirtileri artırır Dr. Esat ŞANLI
ÖNEMİ Tedavi edilmediği takdirde, Eğitim ve yaşantının her alanını olumsuz etkilemekte, Yoğun ruhsal, sosyal ve okul sorunları ortaya çıkarmaktadır. Dr. Esat ŞANLI
Dr. Esat ŞANLI
TARİHÇE Bozukluk ilk kez 1902 yılında Dr. George Still tarafından tanımlanmıştır. I. Dünya savaşında ensafalitis laterjika aşırı hareketlilik, koordinasyon bozukluğu, öğrenme güçlüğü, dürtü denetim sorunları agresyonla “POSTENSEFALİTİK DAVRANIŞSAL SENDROM’’ Dr. Esat ŞANLI
TARİHÇE 1947 yılında Strauss ve arkadaşları • • aşırı hareketlilik, şaşkınlık, dürtüsellik, perseverasyon • Perseverasyon bir sözcük veya sözcük dizisinin hastanın iradesi dışında sürekli olarak kullanılmasıdır. Bu durum, hastaya adlarını söylemesi için bir dizi nesne gösterilerek belirlenir ya da hastanın spontan konuşması sırasında gözlemlenir, afazik bir bozukluk tipidir; organik serebral reaksiyonlarda ve demanslarda görülür. • bilişsel yetersizlik “MİNİMAL BEYİN ZEDELENMESİ SENDROMU” Dr. Esat ŞANLI
TARİHÇE 1970’de DSM-II • “HİPERKİNETİK REAKSİYON” 1980’de DSM-III • “DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU ” 1987’de DSM-III-R’ • “DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU” 1994’de DSM-IV • “DİKKAT EKSİKLİĞİ VE YIKICI DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI” 2013’te DSM 5 • DİKKAT EKSİKLİĞİ ve HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU” Dr. Esat ŞANLI
Ergen ve Yetişkin DEHB’liler de yer alıyor DSM 5’e kadar DEHB tanı kriterleri çocuklara odaklanmıştı. DSM IV, tanı için 7 yaş öncesi dokümantasyonu dikkate aldığı için ergen ve yetişkinlere DEHB teşhisi konamıyordu. DSM 5 ile 12 yaştaki semptomlar dikkate alınmaya başlandı, Böylece çocukluğun sona erdiği, ergenliğin başladığı dönem verileriyle ergen ve yetişkinlere teşhis konması da mümkün hale geldi. Bu yaş değişikliğinin yanı sıra yetişkin ve ergen DEHB’si, belirtileri, tanımı, genel özellikleri ile ilgili de açıklamalar eklendi. Dr. Esat ŞANLI
DEHB DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP ALT TİPLERİ BİRLEŞİK TİP Dr. Esat ŞANLI AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP
Dikkat eksikliği • Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar, • Dikkatini korumada sıkıntı yaşar, • Dinlemez görünür, • Verilen komutları izlemede güçlük çeker, • Organizasyon sorunu yaşar, • Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz, • Eşyalarını kaybeder, • Dikkati kolayca dağılır, • Günlük işlerini unutur. Dr. Esat ŞANLI
Hiparaktif-dürtüsel • Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpırdır, • Uzun süre oturmada sıkıntı yaşar, • Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz, • Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar, • Motor takılmış gibi veya düz duvara turmanırcasına hareketlidir • Çok konuşur, • Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır, • Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar, • Başkalarının sözünü keser Birleşik tipte Yukarıda her iki gruptaki bulgulara bir arada rastlanabilir. Dr. Esat ŞANLI
EPİDEMİYOLOJİ Çocuk +ergen %10 Okul yaşı çocukları %3 -5 Erkek/kız oranı 3 -5/1 Kızlarda dikkatsizlik ve bilişsel zorluklarla Erkeklerin saldırganlık, ataklık, davranım bozuk. Başlangıç 3 yaş civarı, tanı ilkokul Yetişkinlerde %4 Dr. Esat ŞANLI
Bazen bebeklikte başlar Dr. Esat ŞANLI
İLK BELİRTİLER Bebeklikte çok ağlama Zor yatıştırılma Zor beslenme Aşırı hareketlilik (motor takılmış gibi) Sürekli yeni uyaranlar peşinden koşma Dr. Esat ŞANLI
Bazen 2 -3 yaşlarında başlar Dr. Esat ŞANLI
Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB) HİPOAKTİVİTE Dr. Esat ŞANLI
DİKKAT EKSİKLİĞİ Dikkat eksikliği dikkat süresinin ve yoğunluğunun bireyin yaşına göre olması gerekenden az olmasıdır. Dikkatin belirli bir noktaya toplanamaması ve kolayca dağılması, dağınıklık, unutkanlık, eşyaları kaybetme gibi belirtilerle kendini gösterir. Dikkat eksikliğinde sorun dikkat edememek değil, dikkatin belirli bir noktaya odaklanamamasıdır. Dr. Esat ŞANLI Bu tür bireyler aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat ederler bu nedenle belirli bir işle uğraşırken başka bir uyarıcı kolaylıkla dikkatin dağılmasına neden olur. O anda uğraştıkları işi bırakıp bir başka işe yönelebilirler.
Yürütücü İşlevler Prefrontal kortekste fonksiyonel bir bozukluk olduğunda yürütücü işlevlerde bozulma meydana gelir Dr. Esat ŞANLI
DİKKAT İLE İLGİLİYÜRÜTÜCÜ İŞLEVLER Organizasyon; Öncelikleri belirleme • Önem sırasına göre aktivitelerini sıralamada sorun Odaklanma ve sürdürme • Odaklanma süresi oldukça kısadır Uyanıklığın ve çabanın sürdürülmesi • Gerek çevresel gerek zihinsel uyaranlar çabucak mevcut dikkatin dağılmasına neden olur. Hızın Ayarlanması • Zaman yönetiminin iyi olmamasıdır. İşi vaktinde bitiremez. Her konuda süre problemi yaşar. Çevre Uyuşukluk, Tembellik olarak niteler. Çatışma ve diğer duyguların düzenlenmesi Çalışan beleğin değerlendirilmesi ve hatırlamalar Eylemleri düzenleme ve özdenetim Dr. Esat ŞANLI
DİKKAT EKSİKLİĞİ Uyarana ve çevreye ait bazı faktörler dikkat süresi ve yoğunluğunu etkiler. Ödev başında 10 dk’dan fazla oturamayan bir çocuk bilgisayar başında saatlerce oyun oynayabilir ya da sevdiği bir TV programını izleyebilir. Dikkat eksikliği olan birey için dikkatin bir noktaya odaklanması ve sürdürülmesi kalabalık, gürültülü ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda daha da zor olur. Bununla birlikte bir ilişkilerde, sakin ortamlarda ve ilgisini çeken bir konuda daha uzun süre odaklanabilir. Dr. Esat ŞANLI
DİKKAT EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ Belirli bir işe ya da oyuna dikkatini vermekte zorlanır. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır. Dikkati kolayca dağılır. Yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınır (ev ödevi, okul aktiviteleri gibi). Dikkatsizce hatalar yapar. Etkinlikler için gereken eşyaları kaybeder. Başladığı işi bitiremez. Günlük etkinliklerde unutkandır. Kendisiyle konuşulurken dinlemiyormuş gibi görünür. Bunlardan en az 6’sının, en az 6 aydır, birden fazla ortamda görülüyor olması durumunda dikkat eksikliği olabileceği düşünülür. Dr. Esat ŞANLI
Dr. Esat ŞANLI
DİKKAT SÜRESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yaş IQ Gelişim düzeyi 12 yaşa kadar yaşla birlikte dikkat süresi artar En hızlı gelişme 4 -5 yaş arasıdır. Farklı yaş dilimleri farklı sorgulanmalıdır. Dr. Esat ŞANLI
Anne Baba ve Öğretmenlerin Dikkat Eksikliği Olan çocukları Tanımlamaları Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ” “Sanki aklı hep başka yerde, çok dalgın” “ Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en çok 10 dk ” “Çok sık eşya kaybediyor” “ Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili ” “ Başladığı işi bitirmiyor ” “ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ” “Ödev başında çok yavaş, 10 dakikalık işi 3 -4 saatte bitiremiyor” Dr. Esat ŞANLI
HİPERAKTİVİTE Dr. Esat ŞANLI
HİPERAKTİVİTE BELİRTİLERİ Uzun süre yerinde oturamama, otururken elin ayağın kıpır olması, çoğu zaman hareket halinde olma, çok konuşma gibi belirtilerle kendini gösterir. Aşırı hareketlilik (hiperaktivite) bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayacak biçimde hareketli olmasıdır. Dr. Esat ŞANLI
Dr. Esat ŞANLI
HİPERAKTİVİTE Eli ayağı kıpırdır. Oturduğu yerde duramaz. Gereksiz yere sağa sola koşturur, eşyalara tırmanır. Sakince oynamakta zorlanır. Sürekli hareket eder ya da sanki motor takılmış gibidir. Çok konuşur. Dr. Esat ŞANLI
Dr. Esat ŞANLI
Anne Baba ve Öğretmenlerin Aşırı Hareketliliği Tanımlamaları: Daha karnımdayken bile kıpırdı “ “ Eli dursa ayağı oynar “ “ Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “ “ Ya konuşur ya sesler çıkarır “ “ TV izlerken bile hareket eder “ “ Sırada oturmanın 50 çeşidini gösterebilir “ Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “ “ Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor” Dr. Esat ŞANLI
DÜRTÜSELLİK (İMPULSİVİTE) Acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme, düşündüğünü hemen yapma, aklına geleni geldiği anda söyleme, sırasını beklemekte güçlük çekme gibi belirtilerle kendini gösterir. Dürtüsellik genel olarak bireyin kendini kontrol edebilmesinde sorun olmasıdır. Dr. Esat ŞANLI
DÜRTÜSELLİK (İMPULSİVİTE) Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verir. Başkalarının sözünü keser ya da oyunlarında araya girer. Dr. Esat ŞANLI Sırasını beklemekte güçlük çeker.
Anne Baba ve Öğretmenlerin Dürtüselliği Tanımlamaları “ 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ” “ Düşünmeden hareket eder ” “ Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister ” “ Asla sırasını bekleyemez ” “ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ” “ Aklına geleni hemen yapıyor” Dr. Esat ŞANLI
Olumlu özellikerl Enerjik olma Üreticilik Sıcak kanlı ve cana yakın olma Kolay ilişki kurabilme Esneklik Hoşgörülü olma İyi bir espri yeteneğine sahip olma Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda) İnsanlara kolaylıkla güvenebilme( bazen gerekenden fazla oranda ) Dr. Esat ŞANLI
• Kalıtım. • Çevresel etkenler. • Gelişimsel gecikme. Dr. Esat ŞANLI
Ö Bu etkenler direk olarak DEHB’ye neden olmaz. Sadece genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde riski arttırır. • Doğum öncesi (gebelikte hastalanma, alkol, sigara, ilaç kullanımı) • Doğum sırasında ( erken doğum, doğum komplikasyonları) • Doğum sonrası ( Bazı hastalıklar, kurşun gibi maddelere maruz kalma vb) Dr. Esat ŞANLI
AYIRICI TANI Yaşıyla uyumlu fazla hareketli olma Davranım bozukluğu Öğrenme bozukluğu Zıtlasma bozukluğu Zeka geriligi Duygudurum bozuklukları Dr. Esat ŞANLI
DEHB ve BEYİN ARAŞTIRMALARI Dr. Esat ŞANLI
Dr. Esat ŞANLI
12 yaşında erkek çocuk DEHB Bileşik tip tedavi öncesi Dr. Esat ŞANLI
12 yaşında erkek çocuk DEHB Bileşik tip tedavi sonrası Dr. Esat ŞANLI
Dikkat Eksikliği önde gelen tip tedavi öncesi Dr. Esat ŞANLI
Dikkat Eksikliği önde gelen tip tedavi sonrası Dr. Esat ŞANLI
D 4 Dopamin Reseptör Geni • DRD 4 geninin 7. tekrarlayan alelinin “yenilik, haz ve heyecan arayışıyla” ilişkili olduğu gösterilmiştir • D 4 reseptörlerinin çoğunluğu frontal lobda yer almaktadır La. Hoste ve ark. 1996, Molecular Psychiatry Dr. Esat ŞANLI
Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma Ailenin doldurduğu ölçekler Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler Çocuğun değerlendirilmesi • Muayene • Testler Dr. Esat ŞANLI
TEDAVİ Çocuğun bilişsel düzeyinin belirlenmesi İlaç tedavisi Davranış tedavisi Eğitimin düzenlenmesi Diyet uygulamaları Nöro-davranışsal teknikler Dr. Esat ŞANLI
- Slides: 46
