Dizajn digitalnih biblioteka Kljune teme za dizajn digitalnih

Dizajn digitalnih biblioteka

Ključne teme za dizajn digitalnih biblioteka: • međusobno funkcionisanje dva ili više računaraskih sistema, tako da • • između njih i /ili njihovih korisnika dođe do uspešne razmene informacija i drugih usluga. standardi integracija modeli dizajna digitalnih biblioteka (Velika Britanija, SAD) korisnik i korisničke usluge

• Glavna funkcija digitalnih biblioteka je da mnogobrojnim korisnicima širom sveta, sa različitim potrebama, obezbedi pristup raznovrsnim izvorima informacija, na različitim računarskim sistemima. • dva osnovna načina pristupa izvorima informacija: a) pretraga pojedinačnog izvora informacija/kolekcije ( program Greenstone D. L, University of Waikato, New Zealand) b) Pretraga više izabranih izvora informacija/kolekcija istovremeno sa jednim upitom (Search Light Option, California Digital Library). Iz perspektive korisnika ovaj pristup je bolji.

Modeli digitalnih biblioteka usmereni na korisnika • ko će koristiti usluge? • kako? • zašto? Konceptualni dizajn digitalne biblioteke

• Koncept personalizovane digitalne biblioteke - (PDL-Personal Digital Library) Biblioteke: - The North Carolina State University Library, ( My. Library@NCState) pristup opštim i stručnim izvorima informacija. - Cornell University Library, ( My Library) personalizovan pristup studentima, fakultetu i osoblju u zavisnosti od njihove sfere ineresovanja. - Head. Line projekat hibridne biblioteke, treće faze e. Lib programa ( PIEPersonal information Enviroment) korisnik kreira ličnu kolekciju stručne literature (tzv. PIE stranice) i ima mogućnost da je deli i razmenjuje sa korisnicima iz iste stručne oblasti. - DWE Model ( Digital Work Enviroment) obezbeđuje pristup digitalnoj biblioteci kao i lokalnim izvorima informacija. Organizuje izvore informacija prema važnosti koju one imaju za korisnike. Značajan je za dalji razvoj personalizovanog okruženja ( sistem automatski predlaže korisniku određene izvore informacija na osnovu upita korisnika i

Problematika dizajniranja digitalnih biblioteka Glavni problemi su razlike u: -računarskim sistemima -tipovima datoteka - formatima - organizaciji informacija - dobijanju povratne informacije iz različitih inf. sistema i kolekcija d. b. - usvajanje grupe standarda

• Nadogradivost i održivost Nadogradivost, je termin kojim se izražava sposobnost operativnog sistema da “izdrži” povećanje broja korisnika, preopterećenje u radu, bez većih poteškoća. Nadogradivost implicira da je dalji razvoj, širenje moguće bez velikih promena i učenja novih procedura. Međutim, u praksi, ona iziskuje prilične troškove da bi sve dobro funkcionisalo. Nadogradivost ima veliki uticaj na održivost d. b. Pod održivošću se porazumeva postojanje usluga na duži vremenski period, reagovanje na zahteve korisnika, kontinuirana finansijska i tehnička podrška , reorganizacija stručnog kadra. Praćenje promena u okruženju i u tehnologiji, kao i potreba korisnika.

Mogućnost zajedničkog delovanja : kako postići da veliki broj različitih računarskih sistema deluje zajedno i/ ili da međusobno razmenjuju informacije. Problem se pojavljuje na nivou sistema, softvera, semantike, lingvistike itd. Rešavanje problema je moguće usvajanjem standarda u oblastima: -sistema imenovanja i identifikacije objekata, -korišćenjem najzastupljenijih interfejsa, -primenom standarda za formate izvora informacija, formata za metapodatke, mrežnih protokola, kao i protokola povratnih informacija, provere autentičnosti i bezbednosti itd.

Problem zajedničkog delovanja sa kojim su se biblioteke susretale od trenutka kada su računari upotrebljeni za kreiranje kataloga je rešen usvajanjem standarda za razmenu bibliografskih podataka. ISO 2709 je internacionalni standard, nazvan Format za razmenu bibliografskih podataka na megnetnoj traci, koji specifikuje zahteve za opšti mašinski čitljivi format bibliografskih podataka, za bilo koji tip bibliotečke gradje. MARC-Mashine readable cataloging - standard za prezentaciju građe u mašinski čitljivoj formi. 1977. IFLA je kreirala UNIMARC (universal MARC), koji je omogućio da svaki zapis u bilo kojoj verziji Marc formata bude prebačen u UNIMARC i iz njega ponovo u bilo koju verziju mark formata. CCF-Common Communication Format, (UNESCO).

Principi dizajna digitalnih biblioteka tehnički okvir egzistira unutar zakonskog i društevnog okvira neophodno je usvajanje terminoloških standarda u cilju razumevanja koncepta digitalne biblioteke opšte funkcije kao što su skladištenje, prenos i isporuka tražene informacije treba da budu iste za sve tipove digitalnog materijala i da su odvojene od funkcija koje su specifične za svaki tip (muzika , video zapis, baze podataka) , kao i kreiranja i obrade samog sadržaja jedinica d. b. osnova za izgradnju d. b. su jedintvena imena (identifikatori), jedinica d. b. jedinice d. b. su više od kolekcije bitova kolekcije d. b. ne bi trebalo da budu vezane za jednu posebnu tehnologiju. uskladištene jedinice moraju biti zaštićene. jedinice d. b. odnosno njihovi apstrakti moraju biti takvi da odgovore različitim potrebama korisnika.

Modeli digitalnih biblioteka Dienst i NCSTRL Istraživačka grupa za d. b. na Cornell Univerzitetu (USA) je razvila model za distribuirane d. b. na osnovu tri principa: -otvorene arhitekture -federacije -distribucije Dienst predstavlja tehničku osnovu za NCSTRL(Networked Computer Science technical Research library) Dienst objedinjuje: -konceptualni tip arhitekture za distribuirane D. B. -protokol za komunikaciju između delova (usluga te arhitekture) -program za implementaciju tog protokola Specifikuje četiri najvažnije usluge: -usluga korisničkog interfejsa -usluga skladištenja -usluga indeksiranja -usluge kolekcija

Centralna komponenta Dienst arhitekture je model dokumenta koji obezbeđuje tri važna prikaza jedinice digitalne biblioteke -jedinstveno ime, identifikator-docid -postojanje jedinice u više različitih formata(ASCII, TIFF) -dekompozicija jedinice D. B. (fizička i logička) NCSTRL ima kolekciju od nekoliko hiljada naučnih radova iz oblasti informatike iz preko 150 institucija. Pronalaženje i pristup dokumentima zasnovan je na komunikaciciji više servera putem Dienst protokola. Zahtevi koji su upućeni kolekciji putem Dienst protokola daju pristup sledećim informacijama: -listi organizacija i repozitorija koje su članice NCSTRL -mrežnim lokacijama(adresa i pristup Dienst indeks serveru koji sadrži Indeksiranu informaciju) -meta podacima o svakom indeks serveru -razmeni podataka između indeks servera i servera za skladištenje

CRADDL-Cornell Reference Architecture for Distributed Digital Libraries -uslužno bazirana arhitektura digitalne biblioteke Obezbeđuje pet osnovnih usluga: -skladištenje -imenovanje-URN -indeksiranje -usluga kolekcije -usluga korisničkog interfejsa Korisnik ima direktan pristup samo interfejsu Mogućnost prilagođavanja interfejsa prema specifičnim karakteristikama zajednice. Korisnički interfejs obezbeđuje pristup jednoj ili više kolekcija putem interakcije sa uslugama kolekcije koje odgovaraju traženoj kolekciji.

Modeli hibridnih biblioteka MODELS ( Moving to Distributed Enviroments for Library Services) je nastala na inicijativu UKOLN-a (UK Office for Library and Information Networking) i podržana je od strane e. Lib programa i Britanske biblioteke. MODELS je realizovan kroz veliki broj radionica ( konceptualni modeli, tehnički standardi, pružanje usluga korisnicima hibridne biblioteke iz različitih informacionih izvora) Najveće dostignuće je kreiranje MIA arhitekture (Models Information Architecture) MIA je osnova za dalji razvoj drugih hibridnih biblioteka (Agora, DNER) -Agora(projekat treće faze e. Lib programa) -DNER(The Disribuited National Electronic Resource)

MIA arhitektura se sastoji od pet slojeva: -The Presenter (predstavljanje i prihvatanje zahteva od strane korisnika) -The Co-ordinator (manipuliše zahtevom korisnika u skladu sa njegovim profilom i potrebama) -The Mediator (prima zahtev od koordinatora i odlučuje koji tip usluge (pronalaženje, lociranje, zahtev, isporuka) najbolje zadovoljava potrebu korisnika) -The Comunicator (omogućuje komunikaciju sa spoljašnjim servisima ne opterećujući meditora sa detaljima kao što su komunikacioni protokoli i lokacijama servisa) -The Provider (pruža usluge tog servisa na osnovu informacija koje je dobio od komunikatora).

MIA –MODELS Information Architecture

Standardi digitalnih biblioteka Da bi se postiglo zajedničko delovanje i integracija između raznovrsnih izvora informacija moraju se usvajati mnogi standardi. Za njihov razvoj i implementaciju troškovi su često veliki i po tom principu, kao i po njihovoj funkcionalnosti možemo ih podeliti u tri kategorije: -standardi koji umerenu fukcionalnost i male troškove kao što su Web standardi HTTP, HTML, URL -standardi sa većom funkcionalnošću ali i većim troškovima uvođenja( SGML, Z 39. 50) -standardi solidne funkcionalnosti i umerenih troškova(Dublin Core, XMl)

HVALA