Dinlenme Sreleri retim Grevlisi Yusuf Can alr 1

Dinlenme Süreleri Öğretim Görevlisi Yusuf Can Çalışır 1

Genel olarak • İşçinin dinlenme hakkı Anayasa tarafından öngörülmüş ve düzenlenmiş bir haktır. • Dolayısıyla söz konusu dönemde işçinin çalıştırılmaması ve dinlendirilmesi esastır. • Nitekim Anayasaya göre, dinlenmek, çalışanların hakkıdır; • ücretli hafta ve bayram ta tili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir (AY m. 50, f. 3, 4). 2

Genel olarak • İş Kanunu’nda düzenlenmiş dinlenme süreleri; • ara dinlenmesi, • hafta tatili, • ulu salbayram ve genel tatil günleri ile • yıllık ücretli izin süreleridir. 3

ARA DİNLENMESİ • Ara dinlenme süreleri işyerindeki çalışma sürelerine göre artan bir biçimde tespit edilmiştir. • Buna göre, • dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika, • dört sa atten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım sa at, • yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, • ara dinlenmesi verilir (ÎK m. 68, f. 1). • Öngörülen bu süreler, asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir. 4

ARA DİNLENMESİ • Ara dinlenmeleri ise çalışma süresinden sayılmaz. • İşçi ara dinlenmesi içinde çalışmaya zorlanamaz. 5

HAFTA TATİLİ Hafta Tatiline Hak Kazanma Şartları • Hafta tatili ile ilgili olarak 1924 tarihli Hafta Tatili Hakkında Kanun özel düzenle me getirmiştir. • Bununla birlikte, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ile İş Kanunu’nda da hafta tatili ile ilgili hükümler mevcuttur. • Mevzuattaki bu dü zenlemelerden çıkarılan sonuç, işçinin haftada altı günden fazla çalıştırılamaması, • her işçiye haftada yirmidört saatlik izin verilmesi ve hafta tatilinin kural olarak pa zar günü kabul edilmesidir. • Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak öde nir (İK m. 46, f. 1, 2). 6

HAFTA TATİLİ Hafta Tatiline Hak Kazanma Şartları • Hafta tatiline hak kazanmak için Kanun bazı durumları çalışılmış gibi kabul et mektedir. • Gerçekten, çalışılmadığı hâlde kanunen çalışma süresinden sayılan za manlar (İK m. 66) ile • günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya söz leşmeden doğan tatil günleri, • evlenmelerde üç güne kadar; • ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin sü releri, • bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler le hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri, • çalışılmış günler gibi hesaba katılır (İK m. 46, f. 3). • Yine, zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerin deki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalı şılmış sayılır (İK m. 46, f. 4). 7

HAFTA TATİLİ Hafta Tatili Ücreti • İş Kanunu’nun 46. maddesinin 2. fıkrası hafta tatili ücretinin bir iş karşılığı olmak sızın ödenmesi gerektiğini belirlemiştir. • Buna göre, hafta tatili ücreti, • işçinin çalış tığı günlere göre bir güne düşen ücretidir; • Saat ücretiyle çalışanların tatil ücreti, saat ücretinin 7, 5 katıdır. • Hafta tatili ücreti çıplak ücret üzerinden ödenir. 8

ULUSAL BAYRAM ve GENEL TATİLLER • Cumhuri yetinilan edildiği 29 Ekim günü ulusal bayramdır. • TEK MİLLİ BAYRAM. • Toplumca milli bayram günü olarak bilfiğimiz diğer günler ise, Kanunda resmi bayram günleri olarak anılmaktadır. • Ulusal bayram 28 Ekim günü sa at 13’ten itibaren başlar ve 29 Ekim günü devam eder. 9

ULUSAL BAYRAM ve GENEL TATİLLER • Kanun’da genel tatil günle ride belirlenmiştir. • Buna göre, • • • 23 Nisan günü (Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayra mı), 19 Mayıs günü (Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı), 30 Ağustos gü nü (Zafer Bayramı) • resmi bayram günleridir. • Dini bayramlar da, • • Ramazan Bayramı (Arife günü saat 13. 00’ten itibaren üçbuçuk gün) ve Kurban Bayramı’dır (Arife gü nü saat 13. 00’ten itibaren dörtbuçuk gün). • yılbaşı günü (1 Ocak) ve • Emek ve Dayanışma Günü (1 Mayıs) de genel tatil günlerinden sayılır (UBGTHK m. 2 ). • 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü. • Kamu kuruluşları ulusal bayram ve genel tatil günlerinde tatil edilir (UBGTHK m. 2, f. 3). • Özel işyerlerinde ise yalnızca 29 Ekim günü kural olarak çalışmak yasak tır (UBGTHK m. 2, f. son). • Ancak İş Kanunu’nun düzenlemesi karşısında özel işyerlerinde sözleşme ile ka rarlaştırma yapmak durumunda 29 Ekim günü de çalışma yapılabilir. • Bunun dışındaki tatil günlerinde çalışma yükümlülüğü sözleşme ile kararlaştırılabilir. 10

ULUSAL BAYRAM ve GENEL TATİLLER Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti • Belirtilmesi gereken bir durum da, hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatille rinçakışması durumunda işçinin tek bir ücrete hak kazanabileceğidir. • Ücret çıplak ücret üzerinden hesaplanır (İK m. 50). • Kesin (maktu) aylıklı ücret le çalışan işçi, ücretinin içerisinde ulusal bayram ve genel tatil günü ücreti bulunduğu için, ayrıca bir ücret talep edemez (İK m. 49, f. son). 11

YILLIK ÜCRETLİ İZİN • Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçmek mümkün değildir (İK m. 53, f. 2). • Dola yısıylaişçinin izni kullanmaktan vazgeçtiğine ilişkin yapılan kararlaştırmalar geçer sizdir. • Ayrıca, uygulamada görüldüğü gibi, iznin kullanılması yerine buna karşılık ücret verilmesi de hukuken geçerli kabul edilemez. • Zira, yıllık izinde aslolan işçi nin izne çıkarılmasıdır. 12

YILLIK ÜCRETLİ İZİN ØYıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Şartları İşçinin En Az Bir Yıl Çalışması Øişyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de dâhil olmak üzere, en az bir yıl çalışmış işçiler yıllık ücretli izne hak kazanırlar. ØBunun dışında bir yılı dolmayan süre için oran tılı bir biçimde izin kullanılamaz. Ø Zaten İş Kanunu’nun 54. maddesinin 3. fıkrasın da Øişçinin gelecek izin hakkı için geçmesi gereken bir yıllık hizmet süresinin, Øbir önceki izin hakkının doğduğu günden başlayarak gelecek hizmet yılına doğru he saplanacağı ifade edilmiştir. 13

YILLIK ÜCRETLİ İZİN ØYıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Şartları İşçinin En Az Bir Yıl Çalışması • yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işve renin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. • Hesaplamada işçinin aynı işveren nezdinde İş Kanunu kapsamı dışında yapmış ol duğu çalışmalar da birleştirilir (İK m. 54, f. 1). • Örneğin, tarım işinde altı ay çalıştık tan sonra, aynı işverene ait bu sefer 4857 sayılı İş Kanunu kapsamındaki alış veriş merkezinde çalışan işçi, ikinci altı ayı doldurduktan sonra yıllık izne hak kazanır. • İki çalışma süresi birleştirilir. 14

KANUNİ YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRELERİ ØYıllık Ücretli İznin Hükümleri İzin Süreleri Øİzin süreleri işçilerin işyerindeki kıdemine göre asgari biçimde Kanun’da belirlenmiştir. Ø Buna göre, hizmet süresi, Øbir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olanlara yılda ondört gün, Øbeş yıldan fazla ve onbeş yıldan az olanlara yılda yirmi gün, Øonbeş yıl ve daha fazla olanlara yılda yirmialtı gün izin verilir. ØAncak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçiler ile elli yaşından büyük işçilere verilecek yıllık ücretli izin yirmi günden az olamaz (İK m. 53). Sözleşmeler ile bu süreler artırılabilir. 15

• Yıllık ücretli izin süreleri işveren tarafından bölünemez, sürekli bir şekilde verilmesi esastır. • Bununla birlikte, izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir (ÎK m. 56, f. 1, 3). • Kanun koyucu işçilerin bulundukları yerlerden başka yerlerde izinlerini geçirmeleri durumunda gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren tarafından toplam dört güne kadar ücretsiz izin verme zorunluluğu öngörmüştür (ÎK m. 56, f. son).

İznin Kullanılması • İşçi, her hizmet yılına karşılık, hak ettiği yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır (İK m. 54, f. 4). • Kural bu olmakla birlikte, işçinin iznini o yıl içinde kullanmaması veya kullanamaması durumunda izin hakkı ortadan kalkmaz, işçi daha sonraki yılda iznini kullanabilir. • Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar da izinlerini, bir sonraki yıl çalışmaları gereken sürelerde kullanırlar.

Kaynak: 1 AÖF, Bireysel İş Hukuku 2 Müjdat Şakar, Meslek Yüksekokulları İçin İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku