Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Eitimi Semeli Din

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Seçmeli Din ve Ahlak Öğretimi Doç. Dr. Yusuf Bahri Gündoğdu

A. DI N KAVRAMI 1. Din Nedir? Kelime olarak; adet, usul, tutulan yol, itaat, hüküm, ceza, mükafat gibi an lamlaragelen din, bilim adamları, sosyolog ve filozoflar tarafından deg is ik s ekillerde tanımlamıs lardır. Ancak, hic bir tanım u ze rinde ittifak sag lanamamıs tır. C u nku din, c es itli yo nleri olan bir olgudur. Zira insanlık tarihi boyunca ilahi olan olmayan c es itli dinler olagelmiştir. Bundan dolayı konu ile ilgilenen her bilim adamı, sosyolog veya filozof tanımını, dinin belli bazı yo nlerine ag ırlık vererek veya bazı do nemlerde yaşamıs olan dinleri esas alarak yapmaya c alıs mıs tır. Bo ylece c ok sayıda ve deg is ik tanımlar ortaya c ıkmıs tır.

Bazı din tanımları… • Rudolf Otto'ya go re; 'din, insanın kutsal saydıg ı s eylerle olan ilis kisidir. ' • Edward Burnett Tylor'a go re; 'din, ruhi varlıklara inanc tır. ' • Max Mu ller'e go re; 'din, insanın sonsuzu kavramasını sag layan, akıl ve man tıg a tabi olmayan zihni bir meleke veya yeteneg idir. ' • Jarnes Martineau'ya go re; 'din, daima hayat sahibi bir Tanrıya, yani bir ilahi s uur ve iradenin kainatı/evreni yo nettig ine ve insanlıkla alakalı ahlaki mu nase betleri elinde tuttug una inanıs tır. ’ • Emile Durkheim'e go re; 'din, bir toplumun meydana gelmesini sag layan ayin ve inanc lar sistemidir. '

Go ru ldu g u gibi her tanım, dinle ilgili fakat farklı ifadelerden olus maktadır. Ancak tanım nasıl ve hangi ifadelerle yapılırsa yapılsın, bunların ortak yo nleri de vardır. Bu tu n tanım larda; • İnsanu stu yu ce varlık veya varlıklara inanc tan so z edilmektedir. • Kutsallık so z konusudur. • Kitap, peygamber veya din kurucusundan bahsedilmektedir. • I c erisinde mevcut inanc , ibadet, ahlak, ayin ve to renlerden veya bir bas ka ifade ile insanu stu varlık veya varlıklarla ilis kilerden so z edilmektedir. • 'Bu du nya' ve 'o teki du nya'ya, 'hayat' ve 'o lu m'e atıflarda bulunulmaktadır.

İslam alimlerinin din tanımı • Gazzali (o l. 555/1111) «kul ile Rabbi arasındaki muamele/ilişki» • Seyyid Şerif Cu rcani (o l. 816/1413) «akıl sahiplerini Peygamberin bildirdiği şeyleri kabule c ag ıran ilahi kanun» İslam dünyasında dinin genel kabul go ren tanımı ise s o yledir: Din, Allah Teala tarafından vahiy yoluyla ve peygamberleri aracılığıyla in sanlara gönderilen ilahi esaslar/hükümlerdir.

Bu ifadeye go re gerc ek bir dinin; 1 Allah Teala tarafından vahiy yolu ile Cebrail (a. s. ) vasıtasıyla gönderilmiş olması gerekir. 2 Dini, insanlara tebliğ eden (bildiren) bir de peygamberin aracılığı esastır. Bu iki esasa dayanmayan din, ilahi dinler den sayılmazlar.

• İlahi dinler, insanların hem yeryüzündeki hayatlarını du zenler, hem de ahiret alemi ile ilgili hu ku mler koyar. • Bundan maksat; inanan insanların her iki dünyada da mutlulug a ermelerini sag lamaktır. Bunu temin edebilmek ic in de, din insanlara yaratılıs amacını ac ıklar.

I nsanların yaratılıs amacı Kur'an ı Ke rim'de Cenab ı Allah şu s ekilde belirtir: ''Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. " (Zâriyât Suresi 56. Ayet)

• I nsanların, kendi yaratılıs amacını anlayıp, gereg ini yapabilmeleri ic in Allah onlara akıl ve irade vermis tir. • Bunu da yeterli go rmeyip, peygamberler ve kitaplar go ndermis tir. Hz. Adem ile başlayan peygamberler silsilesi son peygamber Hz. Muhammed (SAV) ile sona ermiştir.

2. İnsan ve Toplum İçin Dinin Lüzumu ve Önemi • Geriye do nu p, insanlık tarihinin derinliklerine dog ru bakıldıg ında, her do nemde ve her toplumda hak (ilahi) ya da batıl (ilahi olmayan) mutlaka bir dinin, bir inanc sisteminin varlıg ını go ru yoruz. • Tarih, Sosyoloji, Sosyal Antro poloji, Arkeoloji, Ku ltu r ve Medeniyetler Tarihi, Sanat Tarihi vb. bu tu n bilimdalları gec mişte hic bir do nemde insanların dinsiz bir hayat gec irmediklerini haber vermektedir. Bu du s u ncenin dog rulug unu ifade ve ispat eden ve gu nu mu ze kadar gelen delillerin bas ında ise, ibadethaneler yahut bir bas ka deyimle tapı naklar gelmektedir.

• Dikkat edilirse, tarih boyunca bu tu n milletlerin ve kültu rlerin ortaya koy dukları en muhtes em/go rkemli, en sag lam ve dayanıklı eserlerin bas ında ibadet hanelervardır. Asılları ilahi olan u c bu yük dinden Yahudilig in sinagog veya havralarına, Hıristiyanlıg ın kiliselerine, I slam'ın ise camilerine bakıldıg ında bu durum daha iyi anlas ılacaktır. • Aslı ilahi olmayan Budizm, Hinduizm, S into izm vb. dinlerin mensuplarının yaptıkları en go rkemli ve sag lam binaların da tapınaklar oldug u go ru lmektedir. • I s te bu tu n bunlar insanların tarih boyunca dinsiz yaşamadıklarının kanıtları oldug u gibi, ihtiyaca go re yeniden inşa ettikle riibadethaneler ise bundan sonra da dinsiz yaşayamayacaklannın kanıtları olarak değerlendirilebilir.

Şanlıurfa-GÖBEKLİTEPE

Peki, insanlara bu duyguyu veren ve maddi hic bir kars ılık beklemeden iba dethane yapmaya yo nelten ve yo nlendiren s ey nedir? Elbette ki dini inanc ları dır. I nsanlar zaman ac lıg a susuzlug a katlanabilmektedir, ancak inanc sız yaşamaları mu mku n deg ildir.

Dinin lüzumu 1 I nsanın yaratılıs ında mevcut birtakım duygular vardır. Onlardan biri de, hırs ve arzudur. I nsan; kendi ic du nyasına dini inancı aracılıg ıyla bir ic denetim me kanizması yerles tiremezse, kolaylıkla hırs ve arzularının esiri olmakta ve hic bir kanun ve kural tanımamaktadır. Bu durumda o, kolaylıkla nefsani istek ve arzu larının pes inde kos an daha alt basamaktaki bir varlık konumuna du s ebilmektedir. İnsanın bitmek tükenmek bilmeyen istek ve arzularına ancak din ve ahlak yoluyla gem vurulabi lir ve hayatları dengelenebilir. Tarih boyunca toplumlardaki ahlaki ve hukuki du zen de zaten, ya yalnızca dinler tarafından konulan veya din destekli olarak insanlar tarafından hazırlanan yasalarla su rdürülmeye c alıs ılmıs tır. Zaman za mantoplum hayatından dini dıs lamaya ve hatta tu mden yok etmeye c alıs an sistemler ise, hic bir zaman bas arılı olamamıs lar; bir mu ddet sonra kendi du zen leri yıkılmıs ama dinler hep yas amaya devam etmis tir.

2 İnsan sadece maddeden ibaret deg ildir. Onun biyolojik yapısı yanında bir de ruhsal yapısı ve inanc du nyası vardır. Nasıl ki, insan maddi istek ve arzularını tatmin ic in birtakım s eylere ihtiyac duyarsa, manevi yo nden yani inanc bakımından tatmin olmak ic in de bir s eylere ihtiyac hisseder. Bu da en fazla dinle mümkündür. Nitekim tarih boyunca da hep böyle olmuştur. Onun ic indir ki, gerek bireylerin, gerek ailenin ve gerekse top lumun huzur ve mutlulug u ac ısından din son derece o nemlidir. Bu o neminden dolayı gu nu mu zde de, du nyanın hemen her u lkesinde din dersleri, c og unlug un da zorunlu olmak u zere, her seviyedeki okulda okutulmaktadır.

3. Dinlerin Çeşitleri İlk insandan gu nu mu ze kadar yeryu zu nde iki tu rlu din olagelmis tir: a. Hak/ilahi dinler b. Batıl/ilahi olmayan dinler Hak dinlere, ilahi veya vahye dayanan dinler de denilir. Allah tarafın dan peygamberleri aracılıg ıyla go nderilen dinlerdir. Hz. Adem'den Hz. Muhammed’e kadar bu tu n peygamberlerin getirdikleri dinler bu grupta yer alır. Haniflik, Yahudilik, Hıristiyanlık ve I slam peygamberlerin teblig leri 'hak din' kapsamındadır. Haniflik ise, yas ayan hak dinlerin ortak atası kabul edilen Hz. I brahim ile temsil edilir.

Halen yeryüzünde mensupları olan, bir bas ka ifade ile yas ayan hak dinler ise ikiye ayrılır: (1) Muharref (aslı korunamamıs ve deg is tirilmis ) dinler Allah tarafından go nderildig i halini koruyamayan, peygamberlerin ve fatlarından sonra insanlarca bir takım deg is ikliklere ug ratılmıs dinlerdir. Yahudilik ve Hıristiyanlık böyledir. Bu dinlerin, kitaplarının ic erikleri, inanc esasları, ibadet s ekillleri ve ahlak esasları asıl hallerini koruyamamıs , sonradan insanlar tarafından bazı deg is ikliklere ug ratılmışlardır. (2) Muharref olmayan (aslı korunmus ve deg is tirilmemis ) din Allah tarafından go nderildig i hali ile aynen devam eden, deg is iklig e ug ramamıs ve kıyamete kadar da deg is tirilemeyecek ve aslını koruyacak olan İslam Dini'dir.

b. Hak/İlahi olmayan dinler Tarih boyunca Hak veya I lahi olmayan dinler de olagelmis tir. Bunlar; insan ların kendilerine geliştirdikleri dinlerdir. Bazıları şu s ekilde sıralanabilir: Tarih boyunca deg is ik s ekillerde ortaya konulmus olan putperest inanc lar, İlkel kabile dinleri. Milli dinler olarak bilinen Konfüc yu sçülu k, Taoizm, S intoizm, Hinduizm, Caynizm, Sihizm, Zerdu s tilik, Mecusilik, Sabiilik vb. Giderek evrensel bir nitelik kazanan Budizm.

• Birinci dersin sonu, beni dinlediğiniz için teşekkür ederim.