Dimitrov Revizija PRESMETKA NA PROIZVODSTVOTO predava Duko Dimitrov

Dimitrov Revizija PRESMETKA NA PROIZVODSTVOTO predava~: Du{ko Dimitrov 1 Dimitrov revizija

Celi na presmetkata o Vrednuvawe (procenka) na zalihata na nedovr{eno proizvodstvo i gotovite proizvodi; o Utvrduvawe na tro{ocite sodr`ani vo prodadenite gotovi proizvodi (Cost of goods sold); o Da ovozmo`i sprotivstavuvawe (matshing) na prihodite od proda`ba na gotovite proizvodi i tro{ocite; o Da ovozmo`i objektivno vrednuvawe na zalihite spored barawata na MSS. 2 Dimitrov revizija

Zakonska regulativa za vrednuvawe (merewe) na zalihite (valuation, measurement) o Smetkovodstvena praksa formirana vo Makedonija spored Zakonot za smetkovodstvo (donesen 1989 godina od Vladata na Ante Markovi}; 1993 prenesen kako zakon na RM; {to va`el do 10 juli 2001 godina); o Zakon za trgovski dru{tva (posle 10 juli 2001 godina); o Me|unarodnite smetkovodstveni standardi (posle 10 juli 2001 godina celosno se primenuvaat vo RM); o Konkretno za ovaa materija MMS 2 Zalihi. 3 Dimitrov revizija

q Spored MSS: Zalihite treba da se merat spored nabavnata vrednost (tro{okot) ili neto realizacionata vrednost, vo zavisnost od toa koja od niv e poniska (MSS 2, 6). Spored ova, zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo (NP) i gotovite proizvodi (GP) treba da se merat spored nivnite proizvodni tro{oci ili neto realizacionata vrednost, vo zavisnost od toa koja od niv e poniska. q Spored porane{niot Zakon za smetkovodstvo "Zalihite na nadovr{enoto proizvodstvo i gotovi proizvodi se procenuvaat najmnogu po polna cena na ~inewe, odnosno najmnogu po proda`nite ceni namaleni za dava~kite i tro{ocite na proda`bata dokolku ovie ceni se poniski“ (~len 45). Re{enijata od porane{niot Zakonot za smetkovodstvo ne bea precizni, poradi {to dozvoluva{e da se vr{i procenka na proizvodstvoto do najmnogu polna cena na ~inewe, a ne be{e ka`ana dolnata granica. 4 Dimitrov revizija

Vrednuvawe na zalihite spored MSS Tro{ocite na zalihite na nedovr{ernoto proizvodstvo i gotovite proizvodi gi opfa}aat: nabavnata vrednost na tro{ocite na materijalite i 2. tro{ocite na konverzija (MSS 2, 7). 1. Nabavnata vrednost (tro{ocite na nabavkata) na zalihite na materijali gi opfa}a: nabavnata cena, uvoznite carini, tro{ocite na prevozot, tro{ocite na manipulacija i drugite tro{oci koi mo`at direktno da se stavat na tovar na zalihata do nivna lokacija vo magacin (MSS 2, 8). 5 Dimitrov revizija

Vrednuvawe na zalihite spored MSS Tro{ocite na konverzija na zalihite gi opfa}aat tro{ocite {to se direktno povrzani so proizvodstvoto, kako {to se: direktnite plati, o rasporedenite fiksni i varijabilni op{ti tro{oci na sistematska osnova koi se odnesuvaat na proizvodstvoto, a koi nastanale so pretvaraweto (konverzija) na materijalite vo gotovi proizvodi osposobeni za proda`ba. o Vsu{nost tro{ocite na materijalot i tro{ocite na konverzija mo`eme da gi nazna~ime kako proizvodni tro{oci. 6 Dimitrov revizija

Vrednuvawe na zalihite spored MSS 7 Dimitrov revizija

Rasporeduvawe na fiksnite op{ti tro{oci Rasporedot na fiksnite op{ti tro{oci na proizvodstvoto se zasnova na normalniot kapacitet na proizvodstvoto. Normalen kapacitet e proizvodstvo za koe se o~ekuva deka, pod normalni uslovi, prose~no }e se postigne vo tekot na pogolem broj na periodi. Fakti~koto nivo na proizvodstvo mo`e da se koristi ako e pribli`no na normalniot kapacitet. Iznosot na fiksnite op{ti tro{oci rasporedeni na sekoja edinica na proizvodstvo ne se zgolemuva kako posledica na pomaliot obem na proizvodstvo ili na neiskoristenata oprema. Vo periodi na nevoobi~aeno visoko proizvodstvo, iznosot na fiksnite op{ti tro{oci rasporedeni na sekoja edninica na proizvodstvo, se namaluvaat taka da zalihite ne se merat kako pogore navedenite tro{oci (MSS 2, 11). 8 Dimitrov revizija

Rasporeduvawe na varijabilnite op{ti tro{oci Varijabilnite op{ti tro{oci na proizvodstvo se rasporeduvaat na sekoja edinica na proizvodstvo vrz osnova na fakti~koto koristewe na proizvodnite kapaciteti. Pri rasporeduvaweto na op{tite fiksni i varijabilni tro{oci vo korist na proizvodstvoto se koristi sopstvenoto iskustvo so cel na racionalna i dosledna osnova da se izvr{i alokacija na ovie tro{oci i najverodostojno da se proceni (izmeri) vrednosta na proizvodstvoto. Nerasporedenite op{ti (indirektni) tro{oci se priznavaat kako rashodi vo periodot vo koj nastanale. Tie imaat tretman na tro{oci na periodot i se pokrivaat direktno od prihodot 9 Dimitrov revizija

Evidencija na tro{ocite Tro{ocite na zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi mo`e najdobro da se pratat vo sistemot na smetkovodstvo na tro{ocite. Ova e posebna tema za rasprava, taka {to nie samo }e gi spomeneme glavnite metodi vo praksata koi se koristat vo proizvodnite pretprijatija za rasporeduvawe i kumulirawe na tro{ocite na zalihite. Klu~ni metodi za presmetka na tro{ocite vo zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi se: 1. 2. presmetka na tro{ocite po rabotni nalozi (po proizvodi) presmetka na pogonskite tro{oci (po mesta na tro{oci). 10 Dimitrov revizija

Evidencija na tro{ocite § Prvata metoda, presmetka na tro{ocite po rabotni nalozi, obi~no se koristi vo pretprijatija koi proizveduvaat mnogu razli~ni proizvodi vo ograni~eni koli~ini. Tro{ocite na proizvodstvo za sekoj razli~en proizvod se akumuliraat odvoeno na tovar na rabotniot nalog i se vklu~uvaat vo vrednosta na nedovr{enoto proizvodstvo se dodeka aktivnostite predvideni so rabotniot nalog ne se dovr{at. Dovr{eniot raboten nalog i tro{ocite sodr`ani vo nego se smeta za dovr{eno proizvodstvo (gotov proizvo 11 d) se' do momentot na proda`bata. Ovaa metoda nao|a primena vo golem broj proizvodni pretprijatija kaj nas (vo ma{inska industrija, grade`ni{tvoto i sl. ). 11 Dimitrov revizija

Evidencija na tro{ocite § Vtorata metoda, presmetka na pogonskite tro{oci, obi~no se koristi vo onie slu~ai kade so postapka za monta`a se proizveduvaat golem broj sli~ni edinici na proizvodi. Obi~no se utvrduvaat posebni mesta na tro{oci (pogon), pa taka tro{ocite na materijalot, direktnite plati i indirektnite tro{oci na proizvodstvo se kumuliraat na tovar na mestoto na tro{ok. Tro{okot po edinica na proizvod se presmetuva so delewe na vkupnite tro{oci so vkupniot broj na proizvodi vo tekot na odreden period (nedela, mesec i sl. ). Ovaa metoda nao|a svoja primena, na primer, vo ~eli~anite, fabrikite za hartija i drugi pretprijatija koi proizveduvaat golema koli~ina na proizvodi. 12 Dimitrov revizija

GRUPA 49 - RASPORED NA TRO[OCITE 13 Dimitrov revizija

Prenesuvawe na tro{ocite Pri prefrluvawe na tro{ocite od smetkite na klasata 4 na klasata 7, za da se tovari vkupniot prihod isto iska`an na klasata 7, razli~no postapuvaat proizvodnite od trgovskite i drugite pretprijatija koi nemaat proizvodstvo Proizvodnite pretprijatija, direktnite tro{oci na materijalot i tro{ocite na konverzija, kako pogolem del od vkupnite tro{oci koi direktno ili indirektno se odnesuvaat na proizvodstvoto, gi prenesuvaat na zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo i na gotovite proizvodi na klasata 6, a samo tro{ocite na periodot (tro{ocite na proda`bata i administrativnite tro{oci) direktno gi prefrluvaat na klasata 7 i se pokrivaat direktno od vkupniot prihod za soodvetniot presmetkoven period. 14 Dimitrov revizija

Prenesuvawe na tro{ocite So zbirnata presmetka na proizvodstvoto, za koe }e stane zbor pokasno, del od tro{ocite na direktnite materijali za izrabotka i tro{ocite na konverzija se ostavaat vo zalihite na nedovr{enoto proizvodtvo i na gotovite proizvodi vo visina na procenetite zalihi, a delot na ovie tro{oci koi se odnesuvaat na prodadenite gotovi proizvodi se prenesuvaat isto na klasata 7 (smetka 700) i se pokrivaat od vkupniot prihod. Trgovskite i drugite pretprijatija koi nemaat proizvodstvo, site tro{oci iska`ani na klasata 4 direktno gi prefrluvaat na klasata 7 i gi pokrivaat od vkupniot prihod za soodvetniot presmetkoven period. Prefrluvaweto na tro{ocite od klasata 4 na tovar na zalihite na proizvodite i na klasata 7 zaradi pokrivawe od vkupniot prihod go prika`uvame grafi~ki i tabelarno na sledniot na~in: 15 Dimitrov revizija

Vid na tro{oci (po funkcija) 1 TRO[OCI VO PRODADENITE PROIZVODI Materijali za izrabotka Potro{ena energija Potro{eni rezervni delovi Otpis na siten inventar Transportni uslugi (samo za vlez do magacin, dokolku ne se vlezeni vo nabavnata vrednost) Uslugi za izrabotka na proizvodi Uslugi za odr`uvawe i za{tita Naemnini lizing Ostanati uslugi Rezervirawa za tro{oci Rezervirawa za penzii na vrabot. Rezervirawa za investiciono odr`uvawe Ostanati dolgoro~ni rezervir. Amortizacija Amortiz. nad minimalni stapki Nadomest na tro{ocite na vrabotenite, podaroci i pomo{ti Vkalkulirani plati za izrabotka Vkalkulirani nadomesti na plati Klasa 4 4900 (s ki) 2 Klasa 6 Proizvods. 60 63 3 4 Klasa 7 (s ka) 5 400 d 401 d 402 d 405 d 600 600 630 630 7000 410 d 600 630 7000 411 412 d 414 d 419 d 420 421 d 422 600 600 630 630 7000 7000 429 d 430 d 431 d 441 d 600 600 630 630 7000 470 d 471 d 600 630 7000 16 Dimitrov revizija

Vid na tro{oci (po funkcija) 1 TRO[OCI NA PERIODOT Tro{oci na proda`bata Potro{eno gorivo Potro{eni rezervni delovi Transportni uslugi samo za isporaka (izlez od magacin) Uslugi za odr`uvawe Tro{oci za saemi Naemnini lizing (za transportni vozila) Ostanati uslugi (uslugi povrzani so proda`bata) Amortizacija ( za proda`ba) Dnevnici za slu`beni patuvawa i patni tro{oci Nadomest na tro{ocite na vrabotenite, podaroci i pomo{ti Tro{oci za promocija, reklama i reprezentacija Ostanati nematerijalni tro{oci Vkalkulirani plati za proda`ba Vkalkulirani nadomesti na plati Klasa 4 4900 (s ki) 2 Klasa 6 Proizvods. 60 63 3 4 Klasa 7 (s ka) 5 401 d 402 d h h 7001 410 d 412 d 413 h h h 7001 414 d h h 7001 419 d 430 d h h 7001 440 h h 7001 441 d h h 7001 442 449 d 470 d 471 d h h h h 7001 17 Dimitrov revizija

Vid na tro{oci (po funkcija) Tro{oci na administracijata Materijali (kancelariski) Potro{ena energija i gorivo Otpis na siten nventar PTT tro{oci i po{tarina Uslugi za odr`uvawe Ostanati uslugi Rezervirawa za penzii na vrabot. Ostanati dolgor. rezervirawa Amortizacija na upravnata, zgrada, kancel. oprema i mebel Nadomest na tro{ocite na vrabotenite, podaroci i pomo{ti Vkalkul. plati za adminstrac. Vkalkulirani nadomesti na plati Premii za osiguruvawe Danoci, pridonesi, ~lenarini i drugi dav~ki Bankarski uslugi Ostanati nematerijalni uslugi Ostanati tro{oci od raboteweto Vrednosni usoglasuvawa na zalihi, pobaruvawa, vlo`uvawata i dr. DRUGI TRO[OCI (RASHODI OD FINANSIR. ) Rashodi za kamati, kursni razliki i finansiski transakcii VONREDNI STAVKI Vonredni nevoobi~aeni stavki Klasa 4 4900 Klasa 6 Proizvods. Klasa 7 400 d 401 d 405 d 410 d 412 d 419 d 421 d 429 d h h h h 7002 7002 430 d 441 d h h 7002 470 d 471 d 443 h h h 7002 444 447 449 d 45 gr. 43 gr. , bez 430 i 431 h h h h 7002 h h 7002 h h 7003 48 grupa h h h 72 gr. 18 Dimitrov revizija

Prenesuvawe na tro{ocite Klasifikacijata na tro{ocite na proizvodni tro{oci, tro{oci na proda`abata i tro{oci na administracijata (iznesena vo Pregledot), se pravi, za potrebite na presmetkata, spored sru~no rasuduvawe na smetkovoditelot i odnapred postaveni kriteriumi za klasifikacija. a se naj~esto Problemot koi se odnesuvaat na proizvodstvoto, pri {to se koristat razni kriteriumu za rasporeduvawe (razni klu~evi i sl. ), pri toa vodejki smetka za objektivnosta. Vo sekoj slu~aj najdobro e da se vodi analiti~ka evidencija na tro{ocite (analitika na klsa 4), so koja }e se obezbedi pri samoto kni`ewe na tro{ocite istite da se iska`uvaat na posebni analiti~ki smetki na proizvodni tro{oci, tro{oci na proda`abata i tro{oci na administracijata. 19 Dimitrov revizija

Prenesuvawe na tro{ocite Vo dadeniot pregled, napravena e klasifikacij na tro{ocite od klasa 4, po smetki (dadeni vo kolona 2), na: 1. proizvodni tro{oci koi se prenesuvaat na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi (klasa 6, vo kolonite 3 i 4); 1. tro{oci na periodot (kolona 5) podeleni na tro{oci na proda`bata i tro{oci na administracijata koi direktno se prenesuvaat na tovar na prihodite (na klasa 7) i 2. Finansiski tro{oci koi imaat poseben tretman vo Bilansot na uspeh, koi isto taka dirtektno go tovarat vkupniot pihod (se prenesuvaat na klasa 7). 20 Dimitrov revizija

Primer 1 (Podatocite se dobieni od Pregledot): Proizvodno pretprijatie na krajot na presmetkovniot period gi ima slednite tro{oci na klasata 4, grupirani na napred izneseniot na~in i toa: tro{oci na materijali i tro{oci na konverzija 60. 000 tro{oci na proda`bata . . . 15. 000 tro{oci na administracija . . 20. 000 finansiski tro{oci . . . 5. 000 Vkupno klasa 4: 100. 000 Kni`ewe na 31. 12. : ___________________________________________ R. br. O p i s Iznos D. P. ______________________________________________ 1 Prenos na tro{ocite na materijalot i tro{ocite na konverzija 60. 000 600 4900 1 a Prenos na tro{ocite na proda`ba 15. 000 7001 4901 1 b Prenos na tro{ocite na administr. 20. 000 7002 4901 1 v Prenos na finansiskite tro{oci 5. 000 7003 4901 ___________________________________________ 4900 Raspored na tro{ocite za presmetka na proizvodite i uslugite 4901 Raspored na tro{ocite na periodot (vrz tovar na vkupniot prihod) 7001 Tro{oci na proda`bata (vrz tovar vkupniot prihod) 21 7002 Tro{oci na administracijata (vrz tovar na vkupniot prihod) Dimitrov revizija

GRAFI^KI PRIKAZ ZA PRENOS NA TRO[OCITE Klasa 4 Proizvodni tro{oci Klasa 6 60 -nedovr{. proizv 63 -got. proizv del Klasa 7 7000 -Tro{. vo prod. GP del ostanuva Klasa 4 Tro{oci na proda`ba Klasa 4 Tro{oci na administracija Klasa 7 7001 Klasa 7 7002 Klasa 4 Finansiski tro{oci Klasa 7 7003 22 Dimitrov revizija

GRUPA 60 - PROIZVODSTVO Soglasno Pravilnikot za sodr`inata na smetkite vo smetkovniot plan (~len 38), na smetkite od grupata 60 - Proizvodstvo, se opfa}a vrednosta na proizvodstvoto, nedovr{enite proizvodi, poluproizvodite i delovite kako i nezavr{enite uslugi vo cenata na ~ineweto. 23 Dimitrov revizija

PROIZVODSTVO (SMETKA 600) Na smetka 600 se kni`at tro{ocite na proizvodstvoto i uslugite, odnosno na tovar na ovaa smetka se prenesuvaat tro{ocite od klasata 4 koi se odnesuvaat na proizvodstvoto (600/4900). Na dolgovnata strana na smetkata 600 se prenesuvaat site tro{oci koi treba da se rasporedat na proizvodstvoto, kako {to se direktnite materijali i tro{ocite na konverzija, {to ovozmo`uva izrabotka na kalkulacija za cenata na ~inewe na proizvodite spored fakti~ki tro{oci. Indirektnite tro{oci koi ne mo`at da se rasporedat na tovar na proizvodstvoto, kako tro{oci na periodot se prefrluvaat direktno na klasata 7 i se pokrivaat od vkupniot prihod (703/ 4901). 24 Dimitrov revizija

Metodi za presmetka na NP i GP 1. Apsorpciona metoda na tro{oci Vo praksata najupotrebuvana metoda za procenka na zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi bazira na apsorpciona osnova, {to zna~i opfa}awe na site tro{oci koi se odnesuvaat na proizvodstvoto i utvrduvawe na polna cena na ~inewe (full costing method ili absorption costing). 25 Dimitrov revizija

2. Metoda na direktni tro{oci Vo teorijata e poznata metodata na direktni tro{oci ili metoda na varijabilni tro{oci (Direct costing method ili Variable costing method), spored koja samo tro{ocite koi variraat direktno so obemot na proizvodstvoto, odnosno varijabilnite tro{oci, se pripi{uvaat na proizvodite. Ova voedno zna~i deka drugite tro{oci, osven direktnite tro{oci, se pokrivaat na tovar na vkupniot prihod. Ovaa metoda na direktni tro{oci mu odgovara na menaxmentot za kontrola na tro{ocite, no ne e prifatliva za finansisko izvestuvawe i za dano~ni celi. Spored MSS Zalihi, 2 treba da se primenuva Apsorcionata metoda na tro{oci, koja podrazbira vrednuvawe na zalihite na NP i GP vo visina na proizvodnite tro{oci. 26 Dimitrov revizija

ZBIRNA PRESMETKA NA PROIZVODSTVOTO I GOTOVITE PROIZVODI Vrednuvawe odnosno procenka na zalihite se vr{i preku zbirna presmetka na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi. Vo osnova, pretprijatieto treba da nastojuva vo vrednosta na zalihite da gi vklu~i tro{ocite na materijalot plus tro{ocite na konverzija, odnosno proizvodnite tro{oci, {to voedno ja pretstavuvaat cenata na ~inewe. Vrednosta na zalihite na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite prozvodi na denot na sostavuvawe na bilanost na sostojba (godi{na smetka) se utvrduva so popisot i presmetkata na rabotnite nalozi, vrz osnova na podatocite od knigovodstvenata evidencija. Vo na{iot primer davame zbirna presmetka na nedovr{enoto proizvodstvo i gotovite proizvodi po cena na ~inewe so sodr`ani proizvodni tro{oci. 27 Dimitrov revizija

Primer 1 - Zbirna presmetka na proizvodstvoto (podatocite se zemeni od primerot daden kaj smetka 490) Proizvodno pretprijatie na krajot na presmetkovniot period gi ima slednite tro{oci na klasata 4, grupirani na napred izneseniot na~in i toa: -tro{oci na materijali i tro{oci na konverzija 60. 000 -tro{oci na proda`bata . . . . 15. 000 -tro{oci na administracija. . . . 20. 000 -finansiski tro{oci (kamati, kursni razliki i sl. ) 5. 000 Vkupno klasa 4: 100. 000 Pokraj ova, zemeni se slednite podatoci za zbirnata presmetka na proizvodstvoto i toa: -zaliha na nedovr{eno proizvodstvo (smetka 600) na 1. 01. 6. 000 -zaliha na nedovr{eno proizvodstvo utvrdena so popisot na 31. 12. . . . . 9. 000 zaliha na gotovi proizvodi, sostojba na 1. 01. . . 7. 000 zaliha na gotovi proizvodi utvrdena so presmetkata na den 31. 12. po stvarni tro{oci (treba da se utvrdi) 28 Dimitrov revizija

Zbirna presmetka na proizvodstvoto i gotovite proizvodi (smetka 600 i 630) Na krajot na godinata, so popisot se procenuva vrednosta na zalihata na nedovr{enoto proizvodstvo spored vistinskite tro{oci sodr`ani vo proizvodstvoto, vo zavisnost od stepenot na dovr{enost na proizvodstvoto. Najdobar na~in za procenuvawe na zalihata na nedovr{eno proizvodstvo e vodewe na rabotni nalozi na koi se evidentiraat potro{enite materijali i plati za izrabotka na koi se dodavaat rasporedenite (po klu~) indirektni tro{oci koi se odnesuvaat na proizvodstvoto. Isto na krajot na godinata, so popisot se popi{uva zalihata na gotovite proizvodi po planski ceni, po koi se vodat zalihite vo tekot na godinata. So zbirnata presmetka se utvrduvaat fakti~ki nastanatite tro{oci na dovr{enoto proizvodstvo i vo taa visina se procenuvaat zalihite na gotovite proizvodi. 29 Dimitrov revizija

R. br 1. O p i s Po~etna sostojba na zalihata na nedovr{eno proizvodstvo (smetka 600) na 1. 01. Iznos 6. 000 2. Vlo`uvawe vo proizvodstvoto od 1. 01. do 31. 12. (kl. 4) 3. Vkupno proizvodstvo (red. br. 1 + 2) 66. 000 4. Zaliha na nedovr{eno proizvodstvo na 31. 12. (so popis) 5. Dovr{eno proizvodstvo (red. br. 3 4) 9. 000. 00 0 57. 000 6. Po~etna zaliha na gotovi proizvodi na 1. 01. 7. Vkupno gotovi proizvodi (red. br. 5 + 6) 8. Zaliha na gotovi proizvodi na 31. 12. (utvrdena so presmetkata) 9. Tro{oci vo prodadeni gotovi proizvodi (red. br. 7 - 8) 60. 000 7. 000 64. 000 12. 294. 90 0 51. 705. 100 30 Dimitrov revizija

Vrednosta na zalihata na gotovite proizvodi, so sostojba na kraj na presmetkovniot period, spored stvarni (fakti~ki) proizvodni tro{oci, mo`e da se utvrdi edinstveno so srazmernoto u~estvo na vrednosta na zalihite na gotovite proizvodi na krajot na presmetkovniot period po planski ceni vo vkupnoto dovr{eno proizvodstvo po planski ceni. Srazmerniot del (procent ili koeficient) }e se primeni na vrednosta na dovr{enoto proizvodstvo po cena na ~inewe i se dobiva vrednosta na zalihata na gotovite proizvodi svedeni po stvarna cena na ~inewe Vrednost U~estvo % 1) Vrednosta na zalihata na GP so sostojba na krajot na periodot po planski ceni (saldo na 630 bez po~etno saldo) 11. 000 2) Vrednost na prodadenite GP po planski ceni (pobaruva~kiot promet na 630) 21, 57% 40. 000 Vkupno dovr{eno proizvodstvo (po planski ceni) (1+2) 78, 43% 51. 000 100, 00 % 31 Dimitrov revizija

Vrednosta na zalihata na gotovi proizvodi na krajot na presmetkovniot period po stvarni proizvodni tro{oci vo na{iot primer, }e se dobie koga vrednosta na dovr{enoto proizvodstvo po stvarni tro{oci (red. broj 5 vo prethodnata tabela) se pomno`i so procentot na u~estvo na zalihata na gotovi proizvodi po planski ceni vo vkupnoto dovr{eno proizvodstvo po planski ceni (21, 57 %), pa bi imale: 57. 000 h 21, 57 % = 12. 294. 900 den. Vrednosta na zalihata na gotovite proizvodi na krajot na presmetkovniot period po stvarni tro{oci vo iznos od 12. 294. 900 den. se vnesuva vo zbirnata presmetka pod red. broj 8 vo tabelata, vo koja vrednost fakti~ki se vr{i i procenka na zalihata na gotovite proizvodi utvrdena so popisot na krajot na presmetkovniot period. 32 Dimitrov revizija

KNI@EWA VO SMETKOVODSTVOTO Vo tekot na godinata, priemot na gotovi proizvodi od proizvodstvoto vo magacin za gotovi proizvodi i razdol`uvawe na magacinot za gotovite proizvodi pri nivnata proda`ba, se iska`uvaat na s ka 630 Gotovi proizvodi po planski ceni (odnapred utvrdeni ceni). Vrz osnova na podatocite od zbirnata presmetka na proizvodstvoto i na gotovite proizvodi, dadena vo prethodnata tabela, na denot na so~inuvawe na bilansot na sostojba (31. 12. ) se sprovedat soodvetni kni`ewa so krajna cel da se utvrdat tro{ocite sodr`ani vo prodadenite gotovi proizvodi iska`ani na s ka 700. 33 Dimitrov revizija

Ovie kni`ewa bi bile slednite: ____________________________________________ R. br. O p i s Iznos D. P. ____________________________________________ 1. 2. 3. 4. 5. Kni`ewa vo tekot na godinata (zbirno, vo edno kni`ewe) Priem vo magacinot za gotovi proizvodi (po planski ceni) Razdol`uvawe na magacinot na gotovi proizvodi proda`bata (po planski ceni) Kni`ewa po zbirnata presmetka na krajot na godinata Raspored na tro{ocite Dovr{eno proizvodstvo (red. br. 5 vo zbirnata presmetka minus dovr{eno proizvodstvo po planski ceni, 57. 000 50. 000) Tro{oci vo realiziranite gotovi proizvodi (red. br. 9 prodadeni gotovi proizvodi po planski ceni, 51. 705. 100 40. 000 dokni`uvawe za otstapuvawata od cenite) 50. 000 630 6001 40. 000 7000 630 60. 000 6001 4900 7. 000 630 6001 11. 705. 100 7000 639 ____________________________________________ 630 Proizvodi na zaliha (gotovi proizvodi) 6001 Proizvodstvo (nedovr{eno proizvodstvo) 7000 Tro{oci na prodadeni proizvodi i uslugi 4900 Raspored na tro{ocite za presmetka na proizvodite i uslugite 34 Dimitrov revizija

Po prokni`uvawe na zbirnata presmetka na proizvodstvoto i na gotovite proizvodi, na smetkite vo glavnata kniga, ja imame slednata sostojba: 6001 630 0) 3) 0) 1) 4) 6. 000 60. 000 66. 000 1) 4) 50. 000 7. 000 57. 000 10. 000 50. 000 7. 000 67. 000 2) 40. 000 Saldo = 9. 000 (vidi red. br. 4) 7000 2) 40. 000 5) 11. 705. 100 639 0) 3. 000 5) 11. 705. 100 51. 705. 100 14. 705. 100 630 + 639 67. 000 54. 705. 100 Saldo = 12. 294. 900 (red. br. 8) 35 Dimitrov revizija

Tro{ocite sodr`ani vo prodadenite proizvodi, (vo na{iot primer iznosot od 51. 705. 100 denari, iska`an na smetkata 700), se sprotivstavuvaat (pariraat) na prihodite ostvareni isto od prodadenite proizvodi. Ne mo`e da se ostvaruva prihod bez da se napravi tro{ok za toj prihod, pa taka tro{ocite vo prodadenite proizvodi se odnesuvaat na prihodite ostvareni od proda`ba na proizvodite. 36 Dimitrov revizija

GRUPA 63 - PROIZVODI 37 Dimitrov revizija

PROIZVODI NA ZALIHA § Evidencija na zalihite na gotovi proizvodi Vo prethodniot del nie po{iroko se zadr`avme na presmetkata na nedovr{enoto proizvodstvo i na gotovite proizvodi, pa taka ovde }e se zadr`ime samo na specifi~nosti i transakcii povrzani so kni`ewata na zaliihite na gotovite proizvodi. Za evidentirawe (merewe) na zalihata na gotovite proizvodi mo`e da se primeni metodata na standarden tro{ok (nie ja znaeme kako planski tro{oci, planski ceni) ili metodata na trgovijata na malo (koga zalihite se vodat po proda`ni ceni). Bilo koja od ovie metodi mo`e da se koristi po svoja ocenka, dokolku rezulatite dobieni so tie metodi se pribli`ni na tro{okot na zalihata (vidi MSS 2, 17). 38 Dimitrov revizija

Evidencija na zalihite na gotovi proizvodi § Standardnite (planskite) tro{oci gi zemaat vo predvid normalniot potro{ok na materijalite, platite, efektite i iskoristenosta na kapacitetot. Tie redovno se preispituvaat i, ako e neophodno, se menuvaat spored tekovnite uslovi. § Na krajot na presmetkovniot period, so presmetka na proizvodstvoto {to be{e prethodno objasneto, se dokni`uva razlikata me|u planskite tro{oci (po koi se vodat proizvodite vo tekot na godinata) i stvarnite tro{oci na zalihata na proizvodite (utvrdeni so presmetkata na krajot na periodot) i na toj na~in zalihite se sveduvaat na stvarni proizvodni tro{oci. 39 Dimitrov revizija

Evidencija na zalihite na gotovi proizvodi § Evidencijatana zalihite po proda`ni tro{oci, se primenuva kaj trgovijata na malo za trgovskite stoki vo prometot na malo, tro{ocite na zalihite se utvrduvaat so namaluvawe na vrednosta na realizacijata na zalihite so soodvetniot prose~en procent na razlikata vo cena (mar`ata), soodvetno i za vkalkuliraniot DDV, so cel proda`nata vrednost na prodadenite stoki se svede na nabavna vrednost (s ka 701). Ova e posebna tema za koja ovde nema da raspravame. § Iska`uvawe na prizvodite po proda`ni ceni se vr{i taka {to gotovite proizvodi se iska`uvaat po proda`ni ceni, a na krajot na presmetkovniot period se utvrduva otstapuvaweto na proda`nite ceni od cenite na ~inewe, pa razlikata se iska`uva na smetka 639 kako otstapuvawe od cenite na proizvodite. Ovaa metoda mo`e da se koristi vo slu~ai koga cenite se stabilni, taka {to vo uslovi na inflacija, primenata na ovaa metoda skoro e nevozmo`na. 40 Dimitrov revizija

Evidencija na zalihite na gotovi proizvodi Iska`uvawe na proizvodite po cena na ~inewe, zna~i deka proizvodite na zaliha i prodadenite proizvodi se iska`uvaat po isti ceni, bidej}i se podrazbira deka kni`eweto na tro{ocite koi se odnesuvaat na tie proizvodi e sprovedeno vo vremeto na izdavawe na proizvodite od magacin. Primenata na ovaa metoda, po stvarni ceni na ~inewe, mo`e da koristi vo slu~ai koga cenata se utvrduva po zavr{uvawe na proizvodstvoto kako {to e slu~aj vo zemjodelstvoto ili vo poedine~noto proizvodstvo koe te~e kontinuirano, koga sekojdnevno se primaat gotovi proizvodi vo magacin, pa proizvodite treba da se iska`at po nekoja vrednost poradi finansiskoto zadol`uvawe vo stokovnoto knigovodstvo. 41 Dimitrov revizija

Evidencija na zalihite na gotovi proizvodi Vo tekot na periodot (godinata) za vrednosta na proizvodite primeni od proizvodstvo se zadol`uva smetka 630, po planska cena, a se odobruva smetka 600 (630/600). Pri proda`bata na gotovite proizvodi, istovremeno so kni`ewe na vkupen prihod po osnov na proda`bata, istovremeno se razdol`uva magacinot na gotovi proizvodi za vrednosta na prodadenite gotovi proizvodi, po planska cena (po cena po koja stokata se vodi vo magacin), so zadol`uvawe na smetka 700 Tro{oci na prodadeni proizvodi i uslugi, a vo korist na smetka 630 (700/ 630). 42 Dimitrov revizija

Primer: 1. Pretprijatieto proizvelo gotovi proizvodi i gi predava vo magacin, so priemnica, vo vrednost od 800. 000 den. Gotovite proizvodi gi vodi po planski ceni (primeni 1. 000 par. po planska cena 800 den. / par. ). 2. Prodadeni se gotovi proizvodi vo vrednost od 600. 000 den. (500 par. po proda`na cena 1. 200 den. /par. ), po ispostavena faktura, so presmetan DDV vo ioznos od 108. 000. 3. Planskata vrednost na prodadenite gotovi proizvodi iznesuva 400. 000 den. (500 par. po planska cena od 800 den. /par. ), po koja so ispratnica se izdadeni gotovite proizvodi od magacin. Kni`ewe: R. br. O p i s Iznos D. P. ____________________________________ 1. Priem na gotovi proizvodi od prozivodstvoto vo sklad 800. 000 630 600 2. Prodadeni gotovi proizvodi so faktura 708. 000 120 Prihodi od proda`aba 600. 000 7510 Obvrska za DDV 108. 000 260 3. Istovremeno razdol`uvawe na magacin (po plans. ceni) 400. 000 700 630 43 Dimitrov revizija

VREDNOSNO USOGLASUVAWE NA ZALIHITE NA GOTOVI PROIZVODI (SMETKA 638) Zalihite treba da se merat spored iznosot na tro{ocite ili neto realizacionata (proda`na) vrednost, vo zavisnost od toa koja od niv e poniska (MSS 2 , 6). Osnovno pravilo e zalihata da se vodi spored nabavnata vrednost, odnosno spored tro{okot za nejzinoto proizvodstvo (vo slu~ajot za zalihata na gotovi proizvodi). Vo slu~aj koga neto realizacionata (proda`nata) vrednost na zalihata }e padne pod nejziniot tro{ok (nabavnata vrednost), vo takov slu~aj zalihata se iska`uva po poniskata vrednost, vo slu~ajot po neto proda`nata vrednost, so {to se vr{i vrednosno usoglasuvawe na zalihata. 44 Dimitrov revizija

VREDNOSNO USOGLASUVAWE NA ZALIHITE NA GOTOVI PROIZVODI (SMETKA 638) Praksata na otpi{uvawe na zalihite pod tro{okot (nabavnata vrednost) do neto realizacionata vrednost e vo soglasnost so principot deka sredstvata ne treba da se iska`uvaat vo iznosi pogolemi od onie {to se o~ekuva deka }e se ostvarat so nivnata proda`ba ili upotreba. Procenkata na neto realizacionata (proda`nata) vrednost se zasnova vrz najverodostojna evidencija so koja se raspolaga vo vremeto koga se vr{at procenkite kako iznos za koj se o~ekuva deka zalihite }e bidat realizirani. Nova procenka na neto realizacionata (proda`na) vrednost se sproveduva vo sekoj nareden period, voobi~aeno so izgotvuvawe na sekoja godi{na smetka. 45 Dimitrov revizija

VREDNOSNO USOGLASUVAWE NA ZALIHITE NA GOTOVI PROIZVODI (SMETKA 638) 46 Dimitrov revizija

Primer: Izvr{ena e procenka na vrednosta na zalihata na gotovite proizvodi (specificirana po proizvodi) i taa e slednata: Artikal "A" Artikal "B" Artikal "V" Artikal "G" itn. Vkupno: Spored tro{ok 80. 000 100. 000 50. 000 90. 000 Pazarna vrednost 80. 000 90. 000 50. 000 90. 000 Za usogla suvawe 10. 000 Kni`ewe: R. br. O p i s Iznos D. P. ___________________________________ 1. Usoglasuvawe na vrednosta na zalihata na proizvodi 10. 000 437 638 _________________ 437 Vrednosno usoglasuvawe na zalihite 638 Vrednosno usoglasuvawe na gotovi proizvodi Smetkite za usoglasuvawe na zalihite (317, 327, 357 i 607), vo slu~ajot smetkata 638 koja se odnesuva na usoglasuvawe na zalihata na gotovite proizvodi, se iska`uvaat vo bilansot na sostojba i ja namaluvaat vrednosta na vkupnata zaliha na gotovite proizvodi. Vsu{nost ovie smetki za usogalsuvawe na zalihite se korektivnoi smetki na smetkite na zalihite. 47 Dimitrov revizija

OTSTAPUVAWA OD CENI NA PROIZVODITE (SMETKA 639) Na smetka 639 se iska`uva razlikata me|u cenite po koi se vodat zalihite na proizvodite i cenata na ~inewe na tie zalihi. Ako proizvodite se vodat po planska ili proda`na cena, razlikata pome|u cenata dobiena so presmetka na proizvodstvoto (cena na ~inewe) i cenite po koi proizvodite se vodat na kontata 630, 631 i 633, pretstavuva otstapuvawe od cenite na proizvodite i se kni`i na smetka 639. Smetkata otstapuvawa od ceni na proizvodite (639) slu`i kako korektiv na smetka na smetkite od grupata 63 i vo bilansot na sostojba otstapuvaweto ja koregira (zgolemuva ili namaluva) zalihata na gotovite proizvodi. Vo delot koga zboruvavme za zbirnata presmetka na proizvodstvoto (kaj smetka 600) dadovme primer za kni`ewata na otstapuvawata na smetkata 639. 48 Dimitrov revizija

BILANSOT NA USPEH SO ISKA@ANI TRO[OCI PO FUNKCIJA Proizvodnite pretprijatija nadobro e Bilansot na uspeh da go iska`at vo forma vo koj tro{ocite }e se iska`at po nivnata funkcija, ne po nivna priroda. Pri takvoto iska`uvawe vo BU, prihodite od proda`ba na gotovite proizvodi direktno se sprotivstavuvaat na tro{ocite vo prodadenite gotovi proizvodi i razlikata pretstavuva Bruto dobivka (Gross profit), od koja ponatamu se pokrivaat tro{ocite na periodot (tro{oci na proda`bata i tro{oci na administracijata). Vo prodol`enie davame Bilans na uspeh vo forma vo koj tro{ocite se iska`ani spored nivnata funkcija, pa bi imale: 49 Dimitrov revizija

Proda`ba od proda`ba na gotovi proizvodi Iznos (MKD) 100. 000 Tro{oci na prodadeni proizvodi (51. 705. 100) Bruto dobivka od proda`ba (Gross profit) Operativni rashodi Tro{oci za proda`ba Plati za proda`ba i provizii Plati za prodava~ite Patuvawa i reprezentacija Rashodi za reklama Prevoz na GP do prodava~ot (Distribucija) {tarina i kancelariski materijal Amortizacija na proda`nata oprema Tro{oci za telefon i internet Administrativni tro{oci Plati na slu`benici Plati na administrativni rabotnici 48. 294. 900 (15. 000) (20. 000) Pravni i profesionalni uslugi Rashodi za odr`uvawe Rashodi za osiguruvawe Amortizacija na zgradite Amortizacija na kancelariskata oprema Materijal i po{tarina za administracija Raznovidni administrativni tro{oci Dobivka od raboteweto 13. 294. 900 Finansiski prihodi (rashodi) Prihodi od kamati, dividenda, renta i sl. Rashodi za kamati , kursni razliki i dr. (5. 000) Dobivka pred odano~uvawe Danok na dobivka Neto dobivka za godinata Zarabotka po edna akcija 8. 294. 900 (829. 490) 7. 465. 410 104, 4 50 Dimitrov revizija

BLAGODARIME 51 Dimitrov revizija