Digitaliseren Wat Wanneer 11292020 Digitaliseren wat wanneer 1

Digitaliseren Wat, Wanneer, . . . 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 1

Inhoud ê Inleiding ê ê Algemene regel Deterioratie factoren Bewaring Fotografische houdbaarheid ê Omgevingen ê ê ê Zolder Kameromgeving Kelder Schuur Gallerij ê De voorwerpen ê ê ê 11/29/2020 Schilderijen Fotografisch materiaal Metalen voorwerpen Porcelijn Hout en fineer Papier en leder Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 2

Algemene regel êDe meest geschonden documenten eerst. êUitzonderingen: êSpeciale collecties êEr zijn nog personen die nu kunnen ontsluiten êWanneer documenten te veel beschadigd zijn, kan de prijs momenteel buiten budget liggen. êHoe recenter hoe sneller beschadigd. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 3

Deterioratie factoren ê Vocht (zo min mogelijk schommelingen, niet te hoog) ê Temperatuur (hoe warmer hoe slechter) ê Omgevingsschommelingen (slechter dan stabiel) ê Schimmel (vochtige omgeving) ê Luchtvervuiling (diesel partikels) ê Zelf-deterioratie (bvb Cellulose acetaat film) ê Brand ê Mensen ê. . 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 4

Ideale bewaring êKoele droge ruimte êAfhankelijk per type artefact êGoede vuistregel 10°C - 30%RH êKouder is veel duurder maar beter êDroger is niet goed, vb. wegens het krakkeleren van sommige emulsies 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 5

Houdbaarheid fotografisch materiaal ¶Jaren ¶ 30% Dye fading) ¶Data Image Permanence Institute Rochester 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 6

Time-out-of-storage-table ¶Jaren ¶ 30% Dye fading) 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 7

Zolder ¶Zolder is meestal ongeïsoleerde ruimte met grote temperatuurschommelingen ¶Gemiddelde temperatuur: 19°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 43% RH 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 8

Zolder ¶Hoge zomertemperaturen beschadigen de objecten het meest ¶Tijdens de zomermaanden stijgt de temperatuur. Warmte is een energievorm die chemische veranderingen en het natuurlijk verouderingsproces versnellen. ¶De hoge temperaturen versnellen de deterioratie van organisch materiaal zoals papier ¶De aftakeling is recht evenredig met temperatuur, vochtigheid en tijd. ¶vb. Papier vergeelt 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 9

Kameromgeving ¶Kameromgeving is meestal verwarmd in de winter maar niet gekoeld in de zomer ¶Gemiddelde temperatuur: 21°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 48% RH 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 10

Kameromgeving ¶Grootste probleem zijn de warme vochtige zomermaanden die chemische deterioratie met zich meebrengen ¶Sommige materialen deterioreren zelfs onder deze “normale” omstandigheden (bvb glas, film) ¶Mechanische stress door variërende vochtigheid en biologische schade door schimmels en insecten kunnen ook voorkomen ¶Biologische schadevorming kan worden veroorzaakt door slechte ventilatie 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 11

Kelder ¶Kelder is meestal koel en vochtig ¶Gemiddelde temperatuur: 15°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 61% RH 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 12

Kelder ¶Hoge relatieve vochtigheid zorgt voor biologische schade; insecten, schimmels (meeldauw) voelen zich hier schitterend ¶Foxing door de hoge vochtigheid in vb. papier ¶Schimmels verzwakken het materiaal en zijn de oorzaak van vlekken en verkleuringen 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 13

Schuur ¶Een schuur heeft extreme temperatuur en RH schommelingen zelfs grote dagelijkse schommelingen ¶Gemiddelde temperatuur: 7°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 69% RH 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 14

Schuur ¶Onnodig te zeggen dat de extreme vochtigheid en temperatuur en de extreme schommelingen de voorwerpen zowel mechanisch, biologisch en chemisch zwaar zal aantesten 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 15

Gallerij ¶Een gallerij heeft meestal een stabiele omgeving ¶Gemiddelde temperatuur: 21°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 40% RH 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 16

Gallerij ¶Zelfs onder gecontroleerde, stabiele omstandigheden is de chemische aftakeling niet te stoppen. De temperatuur is te hoog. ¶Dark fading en papier aftakeling gaan gewoon door. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 17

Schilderijen ¶Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor komt er wisselende spanning op de verflagen die dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen. De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot scheuren kan leiden. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 18

Schilderijen ¶Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor komt er wisselende spanning op de verflagen die dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen. De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot scheuren kan leiden. ¶Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch) versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met de jaren. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 19

Schilderijen ¶Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor komt er wisselende spanning op de verflagen die dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen. De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot scheuren kan leiden. ¶Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch) versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met de jaren. ¶Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot trekken en kraken van het frame, de canvas en de verflagen; tevens zal de plaaster onder het bladgoud kraken en loskomen. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 20

Schilderijen ¶Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor komt er wisselende spanning op de verflagen die dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen. De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot scheuren kan leiden. ¶Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch) versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met de jaren. ¶Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot trekken en kraken van het frame, de canvas en de verflagen; tevens zal de plaaster onder het bladgoud kraken en loskomen. ¶Vochtigheid doet biologische materialen uitzetten, zullen schimmelgroei in de hand werken en insecten kunnen zich te goed doen aan het materiaal 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 21

Schilderijen ¶Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor komt er wisselende spanning op de verflagen die dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen. De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot scheuren kan leiden. ¶Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch) versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met de jaren. ¶Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot trekken en kraken van het frame, de canvas en de verflagen; tevens zal de plaaster onder het bladgoud kraken en loskomen. ¶Vochtigheid doet biologische materialen uitzetten, zullen schimmelgroei in de hand werken en insecten kunnen zich te goed doen aan het materiaal 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 22

Schilderijen Schade na 50 jaar Zolder Chemisch Mechanisch Biologisch 11/29/2020 ! ! OK Woonkamer Kelder ! ! ! OK ! ! Digitaliseren, wat, wanneer, . . . Schuur Gallerij ! OK 23

Fotografisch materiaal ¶De hoge zomertemperaturen versnellen de chemische deterioratie. ¶Dark fading van kleurenfoto’s onstaat door het verbleken van minder stabiele kleuren (cyaan en geel). Aldus blijft het meer stabiel magenta over als de overheersende kleur 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 24

Fotografisch materiaal ¶De kleurstoffen in de foto verbleken op zolder terwijl ze in een donkere plaats weg van het zonlicht bewaard zijn. ¶Met hogere temperaturen en de matige vochtigheid zal een kleurstof met 30% verminderen na een tiental jaren. ¶Blootstelling aan licht versnelt de depigmentering van foto’s 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 25

Fotografisch materiaal ¶Hoge temperatuur zorgt ook voor chemische en mechanische aftakeling van het papier ¶Het afbreken van de kleurstof is cumulatief en versnelt enorm met stijgende temperatuur ¶Veel fotografische film bestaat uit cellulose acetaat. Het acetaat breekt af in de film op kamertemperatuur binnen 50 jaar ¶Azijn syndroom (vinegar syndrome) 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 26

Fotografisch materiaal ¶Zelfs glas is onderhevig aan deterioratie onder gewone kameromgeving. ¶Hieronder een voorbeeld van glas op dit 19 th eeuws Daguerrotype ¶Het lijkt op stof maar is werkelijk een degradatieproduct van het glas ¶ 10 x vergroot 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 27

Fotografisch materiaal ¶Papier als drager van de emulsie is onderhevig aan schimmelgroei bij hogere temperaturen. ¶Een eenmalige vochtopstoot is voldoende om de emulsie weker te laten worden; de foto’s zullen daarna aan elkaar kleven. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 28

Fotografisch materiaal ¶De gelatine binder van carbon prints kan kraken door variërende temperaturen en vochtigheid 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 29

Fotografisch materiaal ¶De binder van albumen print is gemaakt van eiwit. Bij vergroting is duidelijk de klassieke craquelure van albumineafdrukken te zien. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 30

Fotografisch materiaal Schade na 50 jaar Zolder Chemisch ! Mechanisch OK Biologisch OK 11/29/2020 Woonkamer ! ! ! Kelder ! ! ! Digitaliseren, wat, wanneer, . . . Schuur Gallerij ! ! ! OK 31

Metalen voorwerpen ¶Ijzer blijft stabiel bij hogere temperaturen ¶Onbehandeld gietijzer is ruw en kan putjes met roestplekken vertonen. Deze corrosie is gestart tijdens het gebruik in het verleden. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 32

Metalen voorwerpen ¶Corrosie blijft binnen de perken bij relatief lage vochtigheid maar versnelt met stijgende relatieve vochtigheid ¶Bij extreme corrosie door langdurige blootstelling kan de structuur zelf aangetast worden 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 33

Metalen voorwerpen Schade na 50 jaar Zolder Woonkamer Kelder Schuur ! ! Gallerij Chemisch OK ! Mechanisch OK OK OK Biologisch OK OK OK 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . OK 34

Porcelein ¶Porcelein is een fijnmazig netwerk van klei, gebakken op zeer hoge temperatuur wat tot een zeer sterk doch breekbaar materiaal leidt ¶Het grootste gevaar voor porcelein is slijtage van het glazuur en breuk 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 35

Porcelein Schade na 50 jaar Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij Chemisch OK OK OK Mechanisch OK OK OK Biologisch OK OK OK 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 36

Hout en fineer ¶De beschadiging van houten voorwerpen is hier meestal mechanisch van aard. Het fineer zal vervormen, krullen en breken met stijgende temperaturen ¶Bij stijgende vochtigheid kan het fineer zelfs van het voorwerp afvallen 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 37

Hout en fineer ¶Chemische veroudering van de vernis en van het hout zelf ¶Grotere houten oppervlakken zullen krom trekken en splitsen ¶Insecten kunnen het hout opvreten 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 38

Hout en fineer Schade na 50 jaar Zolder Chemisch Mechanisch Biologisch 11/29/2020 ! ! OK Woonkamer ! ! ! Kelder OK ! ! Digitaliseren, wat, wanneer, . . . Schuur Gallerij ! OK 39

Papier en Leder ¶Blootstelling aan hogere temperaturen versnelt de chemische aftakeling van papier; het wordt geler. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 40

Papier en Leder ¶Papier wordt steeds breekbaarder en verkleurt (vergeelt). ¶Hoge temperaturen en wisselende vochtigheid zorgen voor mechanische schade aan de bindingen. ¶Het leder wordt steeds fragieler en wordt door gewoon gebruik beschadigd. 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 41

Papier en Leder ¶Door hoge vochtigheid kan er schimmel optreden en zullen ook de insecten hoogtij vieren ¶Ook foxing is voor gewoon papier een probleem 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 42

Papier en Leder Schade na 50 jaar Zolder Chemisch Mechanisch Biologisch 11/29/2020 ! ! OK Woonkamer Kelder ! ! ! OK ! ! Digitaliseren, wat, wanneer, . . . Schuur Gallerij ! ! ! OK 43

Zolder ¶Gemiddelde temperatuur: 19°C +/- 13°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 43% RH +/- 13% ¶Natuurlijke veroudering : middelmatig ¶Schimmel risico : geen ¶Zeer slecht voor : papier, hout, leder ¶Matig slecht voor : kleurenfoto’s en schilderijen 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 44

Kameromgeving ¶Gemiddelde temperatuur: 21°C +/- 8°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 48% RH +/- 32% ¶Natuurlijke veroudering : snel ¶Schimmel risico : ja ¶Zeer slecht voor : hout met fineer, kleurenfoto’s, schilderijen ¶Matig slecht voor : metalen voorwerpen, leder gebonden boeken, papier 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 45

Kelder ¶Gemiddelde temperatuur: 15°C +/- 6°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 61% RH +/- 24% ¶Natuurlijke veroudering : matig ¶Schimmel risico : veel ¶Zeer slecht voor : schilderijen, papier ¶Matig slecht voor : metalen voorwerpen, leder gebonden boeken, kleurenfoto’s, hout 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 46

Schuur ¶Gemiddelde temperatuur: 7°C +/- 23°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 69% RH +/- 27% ¶Natuurlijke veroudering : matig ¶Schimmel risico : ja ¶Zeer slecht voor : hout met fineer, schilderijen, kleurenfoto’s ¶Matig slecht voor : metalen voorwerpen, leder gebonden boeken 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 47

Gallerij ¶Gemiddelde temperatuur: 21°C +/- 2°C ¶Gemiddelde vochtigheid: 40% RH +/- 9% ¶Natuurlijke veroudering : matig ¶Schimmel risico : geen ¶Zeer slecht voor : ¶Matig slecht voor : kleurenfoto’s, leder gebonden boeken 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 48

Conclusie ê Fotografisch materiaal en boeken moeten dringend gedigitaliseerd worden ê Het is niet zo dat ouder altijd dringender is ê Hoe kouder hoe langer houdbaar ê Relatieve vochtigheid van 40% is algemeen goede regel ê Zo stabiel mogelijke omgeving nodig 11/29/2020 Digitaliseren, wat, wanneer, . . . 49