Detectie RUG GARP Frits Pleiter 06032021 cursus CD

Detectie RUG / GARP Frits Pleiter 06/03/2021 cursus CD - detectie 1

Detectie wisselwerking van straling met materie vormt de basis voor een vijftal onderwerpen die van belang zijn in de dagelijkse praktijk van de stralingsdeskundige: dosimetrie radiobiologie detectie afscherming toestellen 06/03/2021 stralingsgrootheden en -eenheden hoe beïnvloedt straling ons lichaam hoe meten we straling hoe reduceren we straling hoe produceren we straling cursus CD - detectie 2

Detectie indeling apparatuur § § ionisatiedetector scintillatiedetector fotografische emulsie elektronische meetapparatuur 06/03/2021 cursus CD - detectie 3

Detectie ionisatiedetector - bouw gasgevulde detector metalen behuizing = kathode centrale draad = anode lucht, aardgas, edelgas, . . . buisspanning = 100 - 2000 volt kathodewand anodedraad telgas ionisatiekamer proportionele telbuis Geiger-Müllerbuis 06/03/2021 cursus CD - detectie 4

Detectie ionisatiedetector - gasversterking kathodewand primair elektron wordt versneld, botst met atoom en veroorzaakt secundair ion 1 ioniserende straling 2 2 elektrisch signaal op anodedraad 2 anodedraad 1 primaire lading 2 secundaire lading positief ion negatief elektron kathodewand ionisatie-energie = 34 e. V 06/03/2021 cursus CD - detectie 6

Detectie ionisatiedetector - anodespanning I. III. IV. V. VI. recombinatiegebied ionisatiekamergebied proportioneel gebied overgangsgebied Geiger-Müllergebied gasontladingsgebied 06/03/2021 V VI IV III I II -deeltje cursus CD - detectie -deeltje 7

Detectie ionisatiedetector - ionisatiekamer lading Q in coulomb (C) stroom I=Q/t in ampère (A) spanning V = Q / C in volt (V) C = capaciteit in farad (F) van kamer + kabel + meetapparatuur INTERACTIE ionisatielading Q = 1 n. C meettijd t = 100 s capaciteit C = 100 p. F bepaal de stroom bepaal aantal ionen bepaal afgegeven energie bepaal spanningstoename 06/03/2021 1 n. C / 100 s = 0, 01 n. A = 10 p. A 1× 10 -9 C / 1, 6× 10 -19 C = 6× 109 × 34 e. V × 1, 6× 10 -19 J e. V-1 = 34 n. J 1× 10 -9 C / 100× 10 -12 F = 10 V cursus CD - detectie 8

Detectie ionisatiedetector - plateau α-plateau ΔE ≈ Eα ≈ 5 Me. V groot signaal gasversterking niet nodig → lage anodespanning β-plateau ΔE ≈ Sel Δx ≈ 0, 02 Me. V klein signaal gasversterking nodig → hoge anodespanning 06/03/2021 cursus CD - detectie α+β-plateau α-plateau 9

Detectie ionisatiedetector - Geiger-Müllerbuis eenvoudige constructie en goedkoop primaire ionen schermen veld van anode af en daardoor wordt gasversterking begrensd constante signaalgrootte > 10 V dode tijd τ > 100 μs ware teltempo Tw > gemeten teltempo T eindvenster secundaire elektronen uit kathodewand worden versneld en veroorzaken opnieuw een signaal, enzovoorts om dit te voorkomen wordt een (meeratomig) doofgas toegevoegd 06/03/2021 cursus CD - detectie 10

Detectie ionisatiedetector - Geiger-Müllerbuis pancake-monitor geschikt voor α-, β- en γ-straling dosis(tempo)monitor besmettingsmonitor groot telrendement signaal mica venster isolator omhulling 06/03/2021 cursus CD - detectie anode 11

Detectie ionisatiedetector - dode tijd T = gemeten teltempo (tps) τ = dode tijd (s) dode tijd per seconde = T × τ effectieve meettijd = 1 - T × τ → werkelijke teltempo Tw = T / (1 – T × τ) INTERACTIE de dode tijd τ = 300 µs het gemeten teltempo T = 1000 tps wat is het werkelijke teltempo Tw ? T × τ = 1000 tps × 300× 10 -6 s = 0, 3 Tw = 1000 tps / (1 - 0, 3) = 1429 tps 06/03/2021 cursus CD - detectie 12

Detectie ionisatiedetector - voorbeelden 06/03/2021 cursus CD - detectie 13

Detectie ionisatiedetector - halfgeleider Ge, Si voordelen hoog rendement grote energieresolutie geleidingsband nadelen geen gasversterking koelen tot 80 K duur valentieband ioniserende straling ionisatie-energie ≈ 3, 6 e. V (Si) ≈ 2, 9 e. V (Ge) 06/03/2021 cursus CD - detectie 14

Detectie ionisatiedetector - halfgeleider 06/03/2021 cursus CD - detectie 15

Detectie ionisatiedetector - halfgeleider + + elektrodes Si. O 2 Si CCD = charge coupled device lading wordt direct (ioniserende straling) of indirect (licht van een fluorescentiescherm) gevormd + + + door de spanning op de elektrodes slim te manipuleren kan ionisatielading onder elke elektrode naar buiten worden getransporteerd en door een computer uitgelezen heet ook wel "emmertjesgeheugen" vervanger van fotomultiplicatorbuis 06/03/2021 cursus CD - detectie 16

Detectie scintillatiedetector anorganische scintillator Na. I, Cs. I, Ba. F 2, Zn. S, BGO bevatten meestal een fluorescerende toevoeging, bijv. Na. I(Tl) organische scintillator anthraceen, stilbeen, plastic vloeistof bevatten meestal een fluorescerende toevoeging thermoluminescentiedetector (TLD) Ca. F 2, Ca. SO 4, Li. F, Li 2 B 4 O 7 06/03/2021 cursus CD - detectie 17

Detectie scintillatiedetector - fotomultiplicatorbuis door wisselwerking van γ-foton met scintillator ontstaat lichtfoton maakt foto-elektron vrij uit de fotokathode foto-elektron botst op 10 - 14 dynodes bij elke botsing ontstaan 2 - 3 secundaire elektronen in Na. I is ongeveer 500 e. V per foto-elektron nodig ioniserende straling fotokathode elektronen licht scintillatiekristal 06/03/2021 anode dynode contactpinnen fotomultiplicatorbuis cursus CD - detectie 18

Detectie scintillatiedetector - voorbeelden 06/03/2021 cursus CD - detectie 19

Detectie scintillatiedetector - thermoluminescentie wisselwerking → elektron in een metastabiele toestand verwarming van TLD → elektron naar de grondtoestand hierbij wordt infrarood licht uitgezonden geleidingsband ioniserende straling valentieband A 06/03/2021 B cursus CD - detectie 20

Detectie fotografische emulsie filmbadge als persoonsdosismeter volledig verdrongen door de TLD röntgenfoto detector waarmee röntgenstraling is ontdekt vooral medische toepassingen meer verdrongen door halfgeleidertechnieken autoradiogram detector waarmee radioactiviteit is ontdekt analytisch hulpmiddel in de chemie en biochemie meer en meer verdrongen door halfgeleidertechnieken kernemulsie detector waarmee elementaire deeltjes zijn ontdekt vervangen door apparatuur met een volume > 1000 m 3 06/03/2021 cursus CD - detectie 21

Detectie fotografische emulsie hand met ring van mevrouw Röntgen 06/03/2021 autoradiogram van uraniumzout zie schaduw van Maltezer Kruis tussen uraniumzout en emulsie cursus CD - detectie τ-deeltje (rechtsboven) vervalt in punt P in drie π-mesonen (a, b en c) 22

Detectie nieuwe ontwikkeling detector voor hoge energiefysica bij het CERN in Genève 06/03/2021 cursus CD - detectie 23

Detectie meetapparatuur - pulshoogteanalyse stel geheugen bevat 2048 cellen definieer 2048 pulshoogtes Ei nummer deze i = 1. . . 2048 tel signalen met Ei < hoogte < Ei+1 verhoog inhoud van geheugencel i telkens met 1 zo ontstaat een histogram → energieverdeling pulshoogteanalysator (veelkanaalsanalysator) is tegenwoordig beschikbaar als insteekkaart voor computer en laptop 06/03/2021 cursus CD - detectie 24

Detectie meetapparatuur - pulshoogteanalyse 06/03/2021 cursus CD - detectie 25

Detectie meetapparatuur - tijdanalyse na resetpuls is de spanning V = 0 na startpuls begint V lineair met de tijd t te stijgen na stoppuls blijft V verder contant de signaalgrootte is evenredig met het tijdsverschil Δt tussen start- en stoppuls hiermee is tijdanalyse teruggebracht tot pulshoogteanalyse er zijn nog vele andere methodes toepassing in ziekenhuis bij PET-TOF (30 ps per cm) 06/03/2021 cursus CD - detectie 26

Detectie koffie 06/03/2021 cursus CD - detectie 27