DERS 3 DNYANIN VE BYK DEVLETLERN JEOPOLTNE GENEL

DERS 3 DÜNYANIN VE BÜYÜK DEVLETLERİN JEOPOLİTİĞİNE GENEL BAKIŞ

Plan • • • Ülkelerin sınıflandırılması Panama Kanalı Süveyş Kanalı Cebelitarık boğazı İstanbul Boğazı Çanakkale Boğazı Bering Boğazı Hürmüz Bogazı Babülmendep Boğazı Büyük devletler, büyük sorunlar

Ülkelerin sınıflandırılması Ülkeler, sahip oldukları sınırlara göre şu şekilde sınıflandırılabilir: • Kıta Devletleri. Kıta devleti, coğrafi bütünlüğü sağlayan çok geniş sahalarda hüküm süren devletlerdir. En iyi örnek Avustralya’dır. Her ne kadar ABD Kuzey Amerika’nın tamamına sahip olmasa da, komşularının kendisine ciddi bir askeri tehdit oluşturmaması ve onlar üzerinde NAFTA gibi örgütlerle de kurumsallaştırdığı otoritesiyle bir kıta devleti sayılabilir. Yine Rusya, sahip olduğu devasa coğrafya ve ülke sınırlarının büyük oranda önemli engellerle oluşması sebebiyle bir kıta devleti olarak sayılabilir. Bu devletlerin sınırları oldukça güvenlidir.

Ülkelerin sınıflandırılması • Ada Devletleri. Bu ülkeler, adalar veya takımadalar üzerinde kurulmuş olmalıdırlar. Japonya, Yeni Zelanda, Endonezya, İzlanda, Madagaskar, Küba ve İngiltere, bu tanıma uymaktadır. Bu ülkeler, zorunlulukları gereği denizciliğe büyük önem vermektedirler. Denizcilik önemli bir ekonomik faaliyet alanıdır. Donanmaları güçlü olmak zorundadır. Zira, kara sınırları olmadığından, öncelikle düşmanın kendi topraklarına deniz yoluyla çıkmasını engellemelidirler. Yine, üzerlerinde denizden yürütülecek bir ablukayı da kırabilmek için güçlü bir deniz kuvvetlerine ihtiyaçları bulunmaktadır.

Ülkelerin sınıflandırılması • Kenar (açık) Devletler. Bu ülkelerin denize olan kıyılarının uzun olmasına rağmen, kara sınırları kısadır. Genellikle de az sayıda devlete komşudurlar. Kara sınırları bakımından çok fazla sorunları olmasa da, deniz alanlarının paylaşımı gibi alanlarda eğer karşı kıyılarında devletler varsa sorunlar yaşayabilirler. Yine de güvenli sınırlara sahiptirler. Örnek olarak tek komşuya sahip olan Portekiz, İspanya, İsveç, Suudi Arabistan, Güney Afrika Cumhuriyeti, Güney Kore, Şili, Meksika, Malezya verilebilir.

Ülkelerin sınıflandırılması • Kıta İçi (kapalı) Devletleri. En hassas konuma bu devletler sahiptir. Avusturya, İsviçre, Özbekistan*, Kazakistan, Merkezi Afrika Cumhuriyetleri, Afganistan, Moğolistan, Paraguay, Bolivya, Kolombiya, hatta Almanya örnek olarak verilebilir. Bu ülkelerin denize çıkışları ya hiç yoktur ya da azdır. Bu sebeple pek çok komşuya sahiptirler ve denizin kazandırdığı güvenlikten yoksundurlar. Komşularıyla sınır anlaşmazlıkları içinde.

Boğazlar ve Kanallar • Boğaz-insanların etkisinin olmadığı oluşumunda doğada kendiliğinden oluşan su yollarıdır. • Kanal-Ulaşımı kolaylaştırmak için insanlar tarafından oluşturulmuş su yollarıdır. • Boğazlar ve kanallar dünya üzerindeki okyanus ve denizleri bir-birine bağlayan jeostratejik noktalardır.

Panama Kanalı • Dünya’nın en pahalı kanalı olan Panama kanalı, deniz seviyesinden 28 metre yukarıdadır. • Sıvıların dengesi kanunundan faydalanılarak gemiler kanal içinde yavaş -yavaş yükseltilir ve aynı metotla diğer tarafa doğru indirilir.

Panama Kanalı • Panama Kanalı, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus’unu birbirine bağlayan su yoludur. • 77 kilometre uzunluğundaki kanalın inşaatı ABD tarafından tamamlanmış ve kanal 1914’te hizmete açılmıştır. Güney Amerika ve Kuzey Amerika’yı birbirinden ayırır.

Süveyş Kanalı • Süveyş Kanalı, Mısır’da yer alan yapay bir su geçididir. Kızıldeniz ve Akdeniz’i birbirine bağlar. Deniz seviyesinde olan kanal, Avrupa ve Asya arasında, Afrika’yı dolaşmadan deniz ulaşımı ve taşımacılığı yapabilme imkanı sağlar. • Napolyon Bonapart Mısır’ı fethettikten sonra kanal için fizibilite raporu istedi. Raporda, 10 metre derinliğinde bir kanal açılabileceği belirtildi.

Süveyş Kanalı • Aradan geçen sürede girişimler olsa da, kanalın yapımı 1859’da başladı. 10 yıl sürdü. 1869 yılının Kasım ayında açıldı. Uzunluğu 193 km. Günlük 7 milyon dolar kazancıyla Mısır için büyük bir gelir kaynağıdır. • Süveyş Kanalı uluslararası anlaşmalar çerçevesinde, savaşta veya barış zamanında, ticaret ve savaş gemileri tarafından bayrak sınırlaması olmaksızın kullanılabilir.

Cebelitarık boğazı • Cebelitarık, Akdeniz’i Atlas Okyanusuna bağlayan, toplam uzunluğu 60 km, genişliği 44 km ve derinliği ortalama 426 m olan ve siyasi olarak, önemi yüksek bir boğazdır. • İsmini Tarık Bin Ziyad’dan almıştır (7000 bin kişiyle gönderildiği Cebelitarık bölgesinden başladığı fetihlerle İspanya'da 700 yılı aşkın süren İslam medeniyetinin kurucularından biri olmuştur. )

Cebelitarık boğazı • Boğaz Avrupa ve Afrika kıtalarını birbirlerinden ayırır. Siyasi olarak egemenliği üç ayrı ülkededir. Bu ülkeler, Fas, İngiltere ve İspanya’dır. • Boğazdan yılda yaklaşık 7500 kadar gemi geçişi olur ve boğazın her iki kıyısının kontrolü İngiltere’dedir.

İstanbul (Bosphorus)Boğazı • İstanbul Boğazı, Karadeniz ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan su geçidi. • Genel olarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır ve İstanbul şehrini Avrupa yakası ve Asya Yakası olmak üzere ikiye böler. • Boğazın her iki yakasına yayılmış yerleşim bölgesine Boğaziçi adı verilir • Uzunluğu düz olarak 30 kilometredir.

Çanakkale (Dardanelles) Boğazı • Çanakkale Boğazı, 3. jeolojik zamanın sonunda meydana gelen bir çöküntü ile oluşmuştur. Uzunluğu 65 km'dir. • Boğazın en geniş yeri 5. 800 m, en dar yeri 1250 m (Kilit Bahir Kalesi Çimenlik Kalesi arası) ve en derin yeri 106 m'dir. Boğaz sularında ters bir akıntı vardır.

Bering Boğazı • Bering Boğazı, Kuzey ve Pasifik Okyanusundaki Bering Denizi ile Kuzey Buz Denizi ve Chukchi Denizini birleştiren dünyanın en büyük ve faydasız boğazıdır. • Batısında Sibirya ve Asya'daki Kamchatka Yarımadası, doğusunda Alaska güneyinde Aleut Adaları bulunur. ve

Hürmüz Bogazı • Hürmüz Boğazı Umman Körfezi ile Basra Körfezi'nin arasındadır. Boğazın kuzey kıyısında İran güney kıyısında ise Umman toprakları bulunur. Genişliği 38. 89 kilometre kadardır. • Ortadoğu petrollerinin %40'ını (ABD, Batı Avrupa ve Çin'e gönderilen petrolün aşağı yukarı yarısı) bu boğazdan transit geçen gemiler taşır.

Hürmüz Bogazı • Bu özelliği sebebiyle son yıllarda ABD'nin ve İngiltere'nin kendilerine karşı küresel bir tehdit olarak gördüğü Çin'e karşı enerji kartını oynamak istemeleri sebebiyle zaman-zaman İran'a askeri harekat söz konusu olur. • Fakat Çin ve Rusya'nın gerek Askeri, gerekse siyasi bakımdan desteklediği İran'a karşı askeri harekat çok risklidir. Özellikle bu kritik hususta bazı analizcilerin 3. Dünya Savaşı Tezi güçlenmektedir.

Babülmendep Boğazı • Kızıldeniz’i Hint okyanusuna (Aden Körfezi) bağlayan 32 km uzunluğundaki boğaz Yemen ile Somali kıyıları arasındadır. Kuzeydoğu kıyısında Yemen, güneybatı kıyısında ise Cibuti yer alır. • Boğazın Arabistan yarımadası kıyısına düşen bölümü 1. dünya savaşına kadar Osmanlı kontrolünde idi. Stratejik önemi yüksek olan boğaz Perim adasından (Yemen) denetlenir.

Büyük devletler, büyük sorunlar • Rusya: dengesiz, nüfus az, arazi büyük • Çin: dengesiz, nüfus çok arazi az • Hindistan: dengesiz, nüfus çok arazi az • Nigeria: dengesiz, nüfus çok arazi az • ABD: nüfus ve arazi dengeli, komşuları az • Türkiye: nüfus ve arazi dengeli • Kazakistan: dengesiz, arazi büyük, nüfus az • Suudi Arabistan: dengesiz, arazi büyük, nüfus az • Kanada: dengesiz, arazi büyük, nüfus az • Moğolistan: dengesiz, arazi büyük, nüfus az

Ödevler • Panama Kanalının jeopolitiği • Süveyş Kanalının jeopolitiği • Cebelitarık boğazının jeopolitiği • İstanbul boğazının jeopolitiği • Hürmüz boğazının jeopolitiği • Babülmendep boğazının jeopolitiği