Departament Analiz Makroekonomicznych i Sektorowych Gospodarka polska i

Departament Analiz Makroekonomicznych i Sektorowych Gospodarka polska i sektor przetwórstwa rolno-spożywczego w okresie kryzysu Dariusz Winek Główny Ekonomista Banku, Dyrektor Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Sektorowych II Forum Rynku Spożywczego, Warszawa, 23 listopada 2009 r.

Kryzys dotknął polską gospodarkę jednak rozwija się ona szybciej niż większość krajów europejskich Średnio w 2000 -2008 4, 2% r/r Źródła: GUS, MFW, prognoza Bank BGŻ • Pomimo kryzysu gospodarka Polski rozwija się relatywnie lepiej niż inne kraje UE. Wzrost PKB w pierwszej połowie 2009 wyniósł 1% r/r, a w całym 2009 r. jest prognozowany na 1, 1% r/r przy dalszej poprawie w roku 2010 r. Największym obecnie czynnikiem ryzyka jest szybko pogarszający się stan finansów publicznych. Niepokoi również nadal rosnące bezrobocie oraz istotne ograniczenie działalności inwestycyjnej przez sektor prywatny. Silnym wsparciem dla gospodarki są transfery środków unijnych (w 2009 r. transfery unijne netto mogą przekroczyć 5 mld EUR). 2

Mimo istotnych czynników ryzyka średniookresowe perspektywy dla kursu złotego są korzystne Prognoza 2009 -2014 Prognoza przedziałowa EUR/PLN 2009 -2014 ( 90% przedziałem ufności*) Przyjęcie euro • Spodziewamy się, że chociaż zwiększony deficyt w 2010 roku został już zapowiedziany, informacje o skali deficytu finansów publicznych za 2009 r. wpłyną na wyhamowanie aprecjacji polskiej waluty na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2010 r. * - na podstawie modelu Garch (1, 1) Prognozy (na koniec okresu) • Kryzys finansowy wywołał silną deprecjacją waluty krajowej, Kryzys finansowy wywołał jednak obserwowane w gospodarce światowej coraz liczniejsze oznaki końca kryzysu pozwalają oczekiwać stopniowej aprecjacji złotego. Czynnikami wspierającymi polską walutę pozostaną dysparytet stóp procentowych względem euro oraz napływ kapitałów do Polski, m. in. w wyniku procesów prywatyzacyjnych. Jednak na skutek silnego pogarszania stanu finansów publicznych tempo aprecjacji będzie wolniejsze od obserwowanego przed kryzysem czy w drugim kwartale br. Można spodziewać się, że wolumen kredytów udzielanych w walutach obcych, będących jednym z istotnych determinantów szybkiej aprecjacji przed kryzysem w kolejnych latach pozostanie na relatywnie niskim poziomie. Q 4 09 Q 1 10 Q 2 10 Q 3 10 Q 4 10 EUR/PLN 4, 17 4, 02 3, 98 3, 87 3, 80 USD/PLN 2, 80 2, 64 2, 52 2, 41 2, 33 CHF/PLN 2, 70 2, 58 2, 54 2, 45 2, 40 3 • Oczekujemy, że stan finansów publicznych uniemożliwi przyjęcie euro przed 2015 rokiem (wejście do ERM 2 w 2012 r. ). Spodziewamy się, że kurs parytet centralny wyniesie około 3, 50 EUR/PLN, przy czym istnieje duże prawdopodobieństwo, że sam kurs konwersji będzie niższy, tzn. ok. 3, 20 EUR/PLN.

Stopniowe łagodzenie kryzysu na rynku kredytowym Zmiany kryteriów udzielania kredytów dla przedsiębiorstw Duże przedsiębiorstwa kredyty krótkoterminowe kredyty długoterminowe Małe i średnie przedsiębiorstwa kredyty krótkoterminowe kredyty długoterminowe Procent netto banków łagodzących kryteria Procent netto banków zaostrzających kryteria Według ankiety NBP z przełomu września i października 2009 r. : § W III kw. 2009 r. kryteria udzielania kredytów dla firm – generalnie – po raz kolejny zostały zaostrzone. Skala ich zaostrzenia była jednak mniejsza niż w poprzednich kwartałach, a większość banków nie zdecydowała się na dokonanie zmian w tym zakresie. § Decyzje o zaostrzeniu kryteriów udzielania kredytów dla firm w w III kw. 2009 r. Decyzje o zaostrzeniu w części przypadków nie były zgodne z z zapowiedziami banków z z II II kw. 2009 r. w części przypadków Generalnie „odsetek” (procent netto) banków, które zaostrzyły kryteria kredytowania, był niższy niż „odsetek” banków przewidujących takie działania. § Z zapowiedzi wynika, że w IV kw. niewielka część banków złagodzi kryteria udzielania kredytów krótkoterminowych dla firm, a z drugiej strony niewielka część banków zaostrzy kryteria udzielania im kredytów długoterminowych. Większość banków (ponad 80% w przypadku każdej kategorii kredytów) nie planuje zmian w zakresie przyznawania kredytów dla tej grupy klientów. przewidywania realizacja Odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery rozwoju – dostępność kredytów § W III kw. 2009 r. zaobserwowano nieco zaskakujący, duży spadek odsetka przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery rozwoju w postaci dostępności kredytów (wrześniowy monitoring NBP). 4 Źródło: Bank BGŻ AM, NBP.

Oczekiwane dalsze pogorszenie jakości portfela należności w sektorze bankowym Realizacja Prognoza Udzial należności zagrożonych w należnościach ogółem banków od: I 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 III 2010 IV 2010 Osoby prywatne 3, 46% 3, 91% 4, 64% 4, 90% 5, 19% 5, 61% 5, 79% 5, 66% Przedsiębiorcy indywidualni 6, 90% 7, 60% 8, 48% 11, 14% 12, 60% 13, 36% 14, 18% 13, 67% 7, 99% 10, 20% 11, 00% 11, 75% 12, 38% 12, 74% 13, 02% 12, 35% Przedsiębiorstwa 3, 46% Rolnicy indywidualni 2, 79% 2, 81% Należności zagrożone 2, 90% 3, 25% 3, 60% 3, 63% 3, 55% Źródła: NBP, prognoza Bank BGŻ (opóźnienia w spłacie pow. 3 m-cy, a w przypadku należności z tytułu kredytów i pożyczek detalicznych pow. 6 m-cy) 5 Źródło: Bank BGŻ AM, NBP.

Ryzyko finansowania sektora przetwórstwa rolno-spożywczego przed kryzysem (06. 2008) było na przeciętnym poziomie 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 31 Produkcja mebli 15 Produkcja obuwia 22 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 10+11 Produkcja artykułów spożywczych i napojów PKD BRANŻE W RAMACH SEKTORA SPOŻYWCZEGO RYZYKO 10. 1 Przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz produkcja wyrobów z mięsa podwyższone 10. 2 Przetwarzanie i konserwowanie ryb, skorupiaków i mięczaków podwyższone 10. 3 Przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw przeciętne 10. 4 Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego przeciętne 10. 5 Wytwarzanie wyrobów mleczarskich niskie 10. 6 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych przeciętne 10. 7 Produkcja wyrobów piekarskich i mącznych przeciętne 16 Produkcja wyrobów z drewna z wyłączeniem mebli 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 33 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 10. 8 Produkcja pozostałych artykułów spożywczych i produkcja wyrobów tytoniowych podwyższone 18 14 Produkcja odzieży 10. 9 Produkcja gotowych paszy i karmy dla zwierząt niskie 28 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Produkcja napojów niskie Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowych podwyższone 11 46. 3 6 Źródło: Bank BGŻ AM

Przetwórstwo rolno-spożywcze stosunkowo odporne na kryzys ü ü W wyniku kryzysu w pierwszym półroczu 2009 roku wartość produkcji sprzedanej zarówno w przemyśle ogółem, jak i przetwórstwie przemysłowym, obniżyła się w relacji rocznej. Jednakże, w dziale Produkcja artykułów spożywczych oraz Produkcja napojów odnotowano wzrost wartości produkcji sprzedanej, przy czym największą dynamikę zaobserwowano w przypadku Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (+21% r/r) oraz Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych (+18, 5% r/r). Produkcja sprzedana w mln PLN I-VI 2007 I-XII 2007 I-VI 2008 I-XII 2008 I-VI 2009 Dynamika I-II 2008 -I-II 2009 Przemysł ogółem 402 591, 0 835 014, 1 444 396, 8 876 400, 7 415 391, 5 -6, 53% Przetwórstwo przemysłowe 345 145, 1 715 389, 3 379 284, 8 746 905, 3 343 652, 2 -9, 39% Produkcja artykułów spożywczych i napojów 67 251, 5 142 390, 7 75 043, 8 146 606, 7 76 832, 20 2, 38% Przetwarzanie i konserwowanie mięsa 13 019, 1 27 376, 5 14 986, 3 29 925, 3 16 097, 1 7, 41% Przetwarzanie i konserwowanie ryb 1 688, 7 3 546, 8 1 719, 6 3 706, 2 2 142, 0 24, 56% Przetwarzanie i konserwowanie owoców 5 600, 5 11 322, 0 5 332, 4 10 287, 4 4 977, 6 -6, 65% Produkcja olejów i tłuszczów 1 372, 4 3 051, 2 1 740, 1 3 825, 4 1 933, 6 11, 12% Wytwarzanie wyrobów mleczarskich 9 223, 1 19 133, 6 9 808, 0 18 655, 2 9 134, 5 -6, 87% Wytwarzanie produktów przemiału zbóż 1 450, 0 3 090, 1 1 760, 7 3 366, 6 2 124, 4 20, 66% Produkcja gotowych paszy 3 595, 8 7 373, 1 4 187, 0 7 787, 2 3 221, 3 -23, 06% Wyszczególnienie 7 Źródło: Bank BGŻ AM na podstawie GUS

Mimo odporności na kryzys przetwórstwo rolno-spożywcze nadal wykazuje niższą rentowność ü ü Wskaźniki rentowności ze sprzedaży w branży przetwórstwa spożywczego są generalnie niższe niż dla przemysłu ogółem. Niemniej udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw branży przetwórstwa spożywczego jest wyższy niż w przypadku przemysłu ogółem. Dane za pierwsze półrocze br. wskazują na poprawę wyników branży przetwórstwa spożywczego. Zmniejszył się dystans pomiędzy wartością wskaźnika ROS w przetwórstwie spożywczym i przemyśle ogółem. Ponadto, udział przedsiębiorstw osiągających zyski netto w branży przetwórstwa spożywczego w ogólnej liczbie przedsiębiorstw działających w tej branży był znacznie wyższy niż miało to miejsce w przemyśle ogółem. 2007 I-XII 2008 I-III 2008 I-VI 2008 I-IX 2008 I-XII 2009 I-III 2009 I-VI Produkcja artykułów spożywczych i napojów 5, 1 3, 4 4, 2 4, 6 5, 8* 5, 8 * W przemyśle ogółem 6, 9 7, 3 6, 8 6, 6 5, 8 7, 1 6, 8 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 83, 9 72, 6 71, 5 71, 7 73, 9 74, 1 * 78, 9 * W przemyśle ogółem 82, 0 70, 4 72, 1 71, 7 73, 3 64, 8 69, 2 Wyszczególnienie Wskaźnik rentowności ze sprzedaży w % Udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w % *Produkcja artykułów spożywczych bez napojów 8 Źródło: GUS

Poprawa wyników większości branż przetwórstwa spożywczego ü ü Wyniki branży przetwórstwa spożywczego w pierwszym półroczu 2009 roku poprawiły się w stosunku do analogicznego okresu w ub. r. Wskaźniki rentowności obrotu netto obniżyły się jedynie w przypadku branż produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Poprawiła się również zdolność firm do regulowania zobowiązań bieżących. Wskaźniki płynności finansowej II stopnia pogorszyły się jedynie w przypadku branż przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw, produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Wskaźnik rentowności obrotu Wskaźnik płynności finansowej netto w % II stopnia w % Wyszczególnienie 2007 I-XII 2008 I-VI 2008 I-XII 2009 I-VI 5, 5 5, 3 2, 9 4, 1 97, 2 97, 7 90, 6 95, 1 4, 2 3, 2 2, 6 4, 3* 83, 5 85, 3 82, 8 100, 6* 2, 3 1, 0 1, 4 76, 1 71, 0 71, 2 75, 8 Przetwarzanie i konserwowanie ryb 2, 7 2, 9 2, 5 4, 1 89, 6 66, 5 98, 8 104, 6 Przetwarzanie i konserwowanie owoców i… 3, 1 2, 4 0, 5 2, 6 66, 2 89, 0 55, 9 78, 2 Produkcja olejów i tłuszczów 2, 3 6, 8 4, 5 3, 2 49, 1 88, 3 30, 9 76, 4 Przetwórstwo przemysłowe Produkcja artykułów spożywczych i napojów Przetwarzanie i konserwowanie mięsa Wytwarzanie wyrobów mleczarskich 3, 3 0, 4 0, 8 3, 5 97, 5 102, 8 104, 2 113, 1 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż 7, 1 3, 1 2, 0 4, 8 54, 4 62, 9 57, 0 88, 2 Produkcja gotowych paszy 3, 7 3, 8 2, 3 3, 4 137, 4 155 147, 2 111, 0 *Produkcja artykułów spożywczych bez napojów 9 Źródło: GUS

Ograniczenie inwestycji i popytu na kredyt ü ü Zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów zarówno krótkoterminowych, jak i długoterminowych w przypadku przemysłu ogółem w końcu czerwca 2009 roku wzrosły o ok. 14% w relacji rocznej. W przypadku zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek działu Produkcja artykułów spożywczych i Produkcja napojów odnotowano ok. 7% spadek r/r. Podczas gdy zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów długoterminowych obniżyły się zaledwie o 0, 5%, zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów krótkoterminowych spadły o ok. 12 % r/r. Jednocześnie odnotowano wzrost zobowiązań z tytułu dostaw i usług o ok. 8% r/r. Dynamika zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek (okres poprzedni, dane na koniec miesiąca=100) 10 Dynamika r/r nakładów inwestycyjnych Źródło: Bank BGŻ AM na podstawie GUS

Podsumowanie • Kryzys dotknął polską gospodarkę jednak rozwija się ona szybciej niż większość krajów europejskich. • Mimo istotnych czynników ryzyka średniookresowe perspektywy dla kursu złotego są korzystne. • Stopniowe łagodzenie kryzysu na rynku kredytowym. • Oczekiwane dalsze pogorszenie jakości portfela należności w sektorze bankowym. • Ryzyko finansowania sektora przetwórstwa rolno-spożywczego przed kryzysem (06. 2008) było na przeciętnym poziomie. • Przetwórstwo rolno-spożywcze stosunkowo odporne na kryzys. • Mimo odporności na kryzys przetwórstwo rolno-spożywcze nadal wykazuje niższą rentowność. • Poprawa wyników większości branż przetwórstwa spożywczego. • Ograniczenie inwestycji i popytu na kredyt. 11