Deneysel almalarda KPB Modelleri Prof Dr Serdar Gnaydn

Deneysel Çalışmalarda KPB Modelleri Prof. Dr. Serdar Günaydın Kalp Damar Cerrahisi Kliniği Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ankara

SUNUM PLANI Laboratuar Hayvanlarının Genel Özellikleri 1. Laboratuar Hayvanlarının Bakım ve Kullanımında Uyulması Gereken Etik Kurallar ve Ülkemizdeki Yasal İşleyiş 2. Deneysel Modelleme, Araştırmanın Planlanması, Değerlendirme ve Yayın 3. Deneysel Araştırmalarda Genel Biyoistatistik Kurallar 4. Kardiyovasküler Cerrahi Araştırmalarında Hayvan Seçimi 5. Alternatif Yöntemler

SUNUM PLANI Laboratuar Hayvanlarının Özellikleri 1. Laboratuar Hayvanlarının Karşılaştırmalı Anatomisi 2. Laboratuar Hayvanlarının Fizyolojik ve Histolojik Özlelikleri 3. Laboratuar Hayvanları Biyokimyası 4. Laboratuar Hayvanlarına Özel Hastalıklar (Mikrobiyolojik, Virolojik ve Parazitik) ve Korunma Yöntemleri

TEMEL KAVRAMLAR Hayvan Hakları- Hedef hayvan kullanımını sonlandırmak Hayvan Refahı – Hayvanlara saygın muamele

HAYVAN REFAHI Aç ve susuz kalmama özgürlüğü Ortamdan rahatsız olmama özgürlüğü Ağrı, yaralanma ve hastalıktan uzak kalma özgürlüğü Kendi türüne özgü normal davranışları sergileyebilme özgürlüğü Korku ve stresten uzak kalma özgürlüğü

THE ROYAL COMMISSION Hayvanlara insancıl davranma adlı ilk yasa İngiltere’de hazırlandı (1876) Bu yasa ile canlı hayvanlar üzerinde yapılacak olan deneylerin ancak izin alındıktan sonra, anestezi altında ve yalnızca yararlı bilim için yapılabileceği karara bağlandı

ULUSLARARASI BELGELER Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi 15 Ekim 1978 tarihinde Paris’teki UNESCO Merkezi’nde törenle ilan edilmiştir. Bu metin, 1989 yılında Hayvan Hakları Birliği tarafından tekrar düzenlenerek 1990 yılında UNESCO Genel Direktörü'ne sunulmuş ve aynı yıl halka açıklanmıştır Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi Strasbourg, 13. 11. 1987

KANUNLAR The Animal Welfare Act of 1966, 1970 1993 Çalınmış, kaybolmuş hayvanlar laboratuar araştırmalarında kullanılamazlar 1976 Köpek ve horoz dövüşlerinin yasaklanması 1970 Sirk hayvanlarının nakli hakkında kanun Humane Slaughter Act 1958 Humane Methods of Slaughter Act 1978

RESMİ KURUMLAR American Veterinary Medical Association (AVMA) Animal Welfare Institute (AWI) PETA (People for the Ethical Treatment of Animals)- Hayvan hakları Animal Liberation Front (ALF)

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA HAYVAN KULLANIMI Tıp araştırmaları Tüketici araştırmaları Tarımsal araştırmalar Psikolojik ve sosyal araştırmalar Çevre araştırmaları

V Baumans. Use of animals in experimental research: an ethical dilemma? Gene Therapy 2004; 11: S 64–S 66

V Baumans. Use of animals in experimental research: an ethical dilemma? Gene Therapy 2004; 11: S 64–S 66

V Baumans. Use of animals in experimental research: an ethical dilemma? Gene Therapy 2004; 11: S 64–S 66

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA HAYVAN KULLANIMI Bilimsel araştırmalarda hayvan kullanımı bir “hak” değil “ayrıcalıktır” Hayvanlar “canlı” varlıklardır “kuyruklu test tüpleri” değil Kanun ve yönetmelikler canlı, cansız hayvan veya doku kullanımını tarifler

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA HAYVAN KULLANIMI Hayvan deneyine alternatif olabilecek çalışma modelleri Hayvan deneyinden sağlanacak bilimsel yararın, hayvanın kullanılmasına ve acı çekmesine değeceğini belirlemek Tüm deney aşamalarında hayvan refahını sağlayacak koşulları oluşturmak Araştırmacıların ve laboratuar personelinin eğitimini sağlamak

3 R KURALI (Russel & Burch, 1959) � � � Replace Reduce Refine Rehabilitate Research Responsibility

3 R KURALI Replace (alternatif) In vitro In silico insan Reduce (azalt) Sayı Evrim Boyut Refine (insancıl) Aç/susuz bırakma Acı çektirme Ötenazi Rehabilitate Research (araştırma) Literatür Responsibility (sorumluluk) Etik Eğitim

Araştırma nedir ? � Aydınlatmak, � Çözüm getirmek, � Kavramlara, kuramlara, yasalara ulaşabilmek için yapılan, planlı ve bilimsel bir çalışmadır

Tıbbi Araştırmalar Klinik araştırmalar Hastalar Gönüllüler Deneysel araştırmalar Deney hayvanları Doku kültürleri Embriyo çalışmaları

Deney nedir? � � � Etkisi ölçülebilecek işlemlerin deneklere uygulanması, Deneklerin verdikleri yanıtların ölçümü, Sonuçların karşılaştırılarak karar verme safhalarını içeren bir araştırmadır

Deneysel araştırma hangi amaçla yapılır? � � Yeni bir biyolojik ürün elde etmek Hastalıkların nedenini araştırmak Cerrahi yöntemlerin etkinliği araştırmak Hayvan biyolojisi, fizyolojisini aydınlatmak

Deneysel Araştırmanın Safhaları 1. Deneyin planlanması 2. Deneyin yürütülmesi 3. Sonuçların değerlendirilmesi 4. Yayınlanması

TÜRKİYE- KANUNLAR Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu (3285, 8. 5. 1986) Hayvan Islahı Kanunu (28. 2. 2001) Hayvanları Koruma Kanunu (5199; 24. 6. 2004)

TÜRKİYE- YÖNETMELİKLER Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği (8. 5. 1986) Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri İle Deney Yapacak Olan Laboratuarların Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik (16. 5. 2004) Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik (06. 07. 2006 ) Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programına Dair Genelge (2007/11)

HAYVANLARI KORUMA KANUNU- CEZALAR Bir hayvan neslini yok edecek müdahalede bulunanlara hayvan başına yedi buçuk milyar lira idarî para cezası; ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarına uymayanlara hayvan başına bir milyar lira idari para cezası Yetkisi olmadığı halde hayvan deneyi yapanlara hayvan başına bir milyar lira idari para cezası Eğitim ile ilgili yasaklara aykırı davrananlara bir milyar iki yüz elli milyon lira, ikinci fıkrasına aykırı davrananlara hayvan başına bir milyar iki yüz elli milyon lira idari para cezası

TARIM BAKANLIĞI- YÖNETMELİK (16. 5. 2004) Amaç Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı, deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılan hayvanların üretim yerlerinin teknik, sağlık ve hijyenik şartlara uygun kurulması, çalışması, hayvanların refah ve güvenliğini temin edecek şekilde bakımı ve kullanımlarının sağlanmasıdır Hayvanların Kullanılabileceği Deneysel ve Diğer Bilimsel Çalışmalar Madde 5 — Hayvanların deneysel ve diğer bilimsel amaçlarla kullanılabileceği çalışma konuları aşağıda sunulmuştur Bu madde de deneysel ve diğer bilimsel: 1. İnsanlarda, hayvanlarda veya bitkilerdeki hastalıkların veya sağlıkla ilgili anormalliklerin önlenmesi 2. İnsanlarda, hayvanlarda veya bitkilerde kullanılan ilaçların, maddelerin, ürünlerin veya uygulamaların; üretim, güvenlik, etkinlik, kalite ve yan etkilerinin araştırılması 3. İnsanlarda, hayvanlarda veya bitkilerdeki hastalıkların veya sağlıkla ilgili anormalliklerin teşhis veya tedavisi 4. İnsanlarda, hayvanlarda veya bitkilerdeki fizyolojik olayların araştırılması 5. Çevrenin korunmasına ve çevre kirliliğine yönelik çalışmalar 6. Eğitim ve öğretim, 7. Bilimsel araştırmalar 8. Adli araştırmalar

ETİK KURULLAR YÖNETMELİK (06. 07. 2006 ) Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, deney hayvanları ile yapılacak olan bilimsel araştırma, test, sağlık hizmetleri uygulamaları, eğitim-öğretim ve yayın gibi temel etkinliklerde kullanılan yöntem ve materyaller ile ilgili minimum etik standartları saptamak, etik ilkeler doğrultusunda görüş bildirmek ve araştırma önerilerini bu açıdan incelemek üzere oluşturulacak Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu ve hayvan deneyleri yerel etik kurullarının kuruluş ve çalışma esaslarına, yapılması planlanan işlemlerin sunulmasına, araştırma ve çalışma önerilerinin incelenmesine, izin verilmesine, uygulamalara, uygulamaların izlenmesine, deney hayvanları üzerinde yapılan bütün işlemlerin kayıt altına alınmalarına ve bu işlemlerin anında ya da geriye doğru izlenebilmelerine, ilgili bütün işlemlerin denetlenebilirliğinin sağlanmasına ve ilgili işlemlerin gerektiğinde sonlandırılmalarına ilişkin esasları belirlemektir

MERKEZİ ETİK KURUL � � Bakanlıktan; Genel Müdür, genel müdür yardımcısı, Daire Başkanı, Şube Müdürü ve bir hukuk müşaviri Tarım ve Köy İşleri Bakanlığından hayvan deneylerinde en az iki yıl deneyimli iki personel Sağlık Bakanlığından hayvan deneylerinde en az iki yıl deneyimli üç personel Veteriner fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl deneyimli iki öğretim üyesi Tıp fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl deneyimli dört öğretim üyesi Türk Tabipleri Birliği ve Türk Veteriner Hekimleri Birliğinden birer temsilci olmak üzere on sekiz üyeden oluşur Bu üyelerden en az altı tanesi deney hayvanlarında in vivo deneyleri konusunda en az iki yıl deneyimli ve halen hayvan deneyleri yapan elemanlardan seçilir Üyelerden en az birinin tıbbi deontoloji veya veteriner deontoloji dalından olması tercih edilir Merkezi Etik Kurul üyelerinden daimi üyeler hariç diğer kurum ve kuruluşlarca belirlenen üyelerin atamaları Bakanlık tarafından yapılır Merkezi Etik Kurul, Genel Müdürün başkanlığında üyelerin en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır

MERKEZİ ETİK KURUL GÖREVLERİ Deney hayvanlarının kullanılmasına dair etik ilkeleri belirlemek Yerel etik kurullarının bu Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde kurulup kurulmadığını denetlemek Yerel etik kurullarının bu Yönetmelik hükümlerine göre çalışıp çalışmadığını denetlemek, yıllık raporlarını değerlendirmek Yerel etik kurullarının hizmet verdiği üretici ve kullanıcı kurum ve kuruluşlardaki deney koşullarının ve laboratuarların etik bakımdan taşıması gerekli standartları belirlemek ve laboratuarları bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde denetlemek Yerel etik kurullarının verdiği kararlara yapılan itirazları değerlendirmek. Gerekli görülmesi halinde dosyaları yeniden incelenmek üzere gerekçeleri ile birlikte ilgili yerel etik kurula geri göndermek Yerel etik kurulu olmayan ve gerekli koşulları sağlamayan yerlerde deney hayvanı kullanılmasını engellemek amacıyla gerekli girişimleri yapmak Yerel etik kurullarının eğitim programlarının bu Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadığını denetlemek, deney hayvanı kullanım sertifikalarının denkliklerini değerlendirmek Ülke çapında deney hayvanlarının deneylerde kullanılmasına dair yıllık istatistik bilgileri toplamak ve yayınlamak

YEREL ETİK KURULLAR 5199 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi hükmü gereğince yerel etik kurullar, deney hayvanı kullanan Sağlık, Tarım ve Köy İşleri, Çevre ve Orman ve Milli Eğitim Bakanlıklarına bağlı araştırma ve hizmet veren kurum ve kuruluşlar ile yüksek öğretim kurumlarında kurulur Hayvan deneyleri yerel etik kurulu bulunmayan kurum ve kuruluşlarda hayvan deneyleri yapılamaz Yerel etik kurulabilmesi için kurum bünyesinde asgari olarak, hayvanların tür özellikleri gözetilerek konforlarının sağlandığı, stressiz ve sakin bir yaşam sürdürebildikleri, veteriner hizmetlerinin verildiği bir hayvan üretim ve/veya barındırma ünitesi bulundurmak zorunludur Hayvan deneyleri konusunda en az bir yıl deneyimli, kurum içinde deney hayvanı yetiştirilmesi, üretilmesi ve bakımından sorumlu bir veteriner hekim Kurum içinde deney hayvanları ile çalışma yapan birimlerden birer temsilci Deney hayvanları ile çalışmayan ve kurum ile çıkar ilişkisi olmayan T. C. vatandaşı sivil bir üye Kurum ile çıkar ilişkisi olmayan sivil toplum kuruluşuna kayıtlı T. C. vatandaşı bir üyeden oluşur

YEREL ETİK KURUL GÖREVLERİ Merkezi Etik Kurulun belirlediği etik ilkeler ve iyi laboratuar uygulamaları çerçevesinde kendi çalışma usul ve esasları hakkında yönerge hazırlamak Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm işlemlerin etik yönden kabul edilebilir sınırlarını belirleyerek çalışma protokollerini onaylamak veya gerekçeli olarak kabul etmemek Kurum içinde deney hayvanı kullanılması sürecinin etik kurallara uygun olarak sürdürülmesini denetlemek, bu amaçla gerekli düzenlemeleri yapmak Deney hayvanları üzerinde yapılacak işlemlerin onaylanmış protokole uygun olarak yapılmasını sağlamak, gerektiğinde sonlandırmasına karar vermek Deney hayvanlarıyla çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak. Bu amaçla sertifika programları düzenlemek. Deney hayvanları kullanım sertifikası olmayanların hayvan deneyleri yapmasını engellemek Deney hayvanlarının üretim, yetiştirme, barındırma ve nakil koşulları ile deneylerin yapıldığı laboratuar koşullarının ve ekipmanının etik yönden uygun olup olmadığını denetlemek, uygun görmediği durumlarda deney hayvanı kullanılmasını engellemek Deney hayvanı kullanımı ile ilgili her türlü veriyi toplamak ve deney hayvanları kullanımı yıllık raporunu hazırlamak ve Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna sunmak Deneysel çalışmalar sonunda ortaya çıkan atıklar, ölü hayvanlar ve tıbbi atıkların 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesince bertarafını sağlamak 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununun ve ilgili mevzuatın getirdiği hükümler çerçevesinde; deney hayvanlarının kayıt altına alınmalarını ve izlenebilmelerini sağlamak

DENEY HAYVANLARI KULLANICI EĞİTİMİ Deney hayvanı ile uğraşan ve/veya uğraşacak araştırıcıların eğitilmesi için eğitim programlarının düzenlenmesi, laboratuar hayvanları kullanım sertifika programlarının açılması, düzenlenmesi ve yürütülmesinden hayvan deneyleri yerel etik kurulları sorumludur. Bu programlarda başarılı olanlara ilgili yerel etik kurul tarafından deney hayvanı kullanım sertifikası verilir Deney hayvanı kullanarak her türlü eğitim, araştırma, uygulama ve test yapmak isteyen veya bu programların yapılmasında deney hayvanlarına dokunarak ve gözlemleyerek katkıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, akademik, sağlık, teknik ve idari personel deney hayvanı kullanıcısı olarak kabul edilir Deney hayvanı kullanıcıları, sertifika almadan bu hayvanlar üzerinde deney, eğitim, test amacıyla işlem yapamaz ve çalışma mekânlarında bu hayvanları barındıramazlar Hayvan deneyleri yerel etik kurullarının onayına sunulan çalışmalarda, deney hayvanı kullanan kişinin kullanım sertifikası olmaması halinde yerel etik kurullarınca çalışmalarına onay verilmez Bir araştırıcı, kendi sertifikası olmaması halinde araştırma yürütücüsü olarak başka kişilerle ortak çalışma yapmak amacıyla hayvan deneyleri yerel etik kurullarına başvurabilir. Kendisinin katıldığı, ancak doğrudan deney hayvanlarıyla işlem yapmayan araştırmacılar, sertifikalı deney hayvanı kullanıcılarının yardımıyla deneylerini sürdürebilirler

DENEY HAYVANLARI SERTİFİKA EĞİTİMİ Deney hayvanları morfolojisi (anatomisi + histolojisi) Deney hayvanları fizyolojisi Hayvan deneyleri etiği ve alternatif deney metotları Deney hayvanları kullanım teknikleri (teorik + pratik) Tutuş teknikleri, Enjeksiyon teknikleri, Kan alma teknikleri, Anestezi – ötenazi teknikleri Hayvan deneyleri laboratuarları kuruluş ve işletmesi Temel laboratuar güvenliği Hayvan refahı ve davranış özellikleri Deney hayvanları üretimi Deney hayvanları biyokimyası

Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programına Dair Genelge (2007/11) Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programı A ve B kategorisi olmak üzere 2 gruba ayrılmıştır Deney hayvanları kullanım sertifikası eğitim programlarında derslerin %80 ’ ine devam etmek mecburidir. Sertifika programları asgari 80 saat olup, mecburi konuların işlenmesinden sonra, geri kalan zaman laboratuar stajı, rotasyon gibi başka eğitim faaliyetleriyle tamamlanabilir Hayvan bakıcıları ve diğer yardımcı personel, 80 saatlik eğitimin 31 saatini teorik ders, 49 saatini deney hayvanları laboratuarında tatbiki çalışmalarla tamamlar Araştırıcılar, teknikerler ve teknisyenler 80 saatlik eğitimin 40 saatini teorik ders, 40 saatini deney hayvanları laboratuarında tatbiki çalışmalarla tamamlar Deney hayvanı kullanıcıları, sertifika almadan bu hayvanlar üzerinde deney, eğitim, test gayesiyle işlem yapamaz ve çalışma mekânlarında bu hayvanları barındıramazlar Bir araştırıcı, kendi sertifikası olmaması halinde araştırma yürütücüsü olarak başka kişilerle ortak çalışma yapmak amacıyla hayvan deneyleri yerel etik kurullarına müracaat edebilir Kursiyerlerin başarılı sayılabilmeleri için kurs sonunda yapılacak olan sınavda 100 üzerinden 70 ve üzeri puanı almaları gereklidir Yönetmelik hükümlerine göre düzenlenen deney hayvanları kullanım sertifika programlarına kayıt yaptırarak devam ve başarı şartlarını yerine getiren kursiyerlere "Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası" verilir

HAYVAN MODELİ KAVRAMI ö ö ö Normal biyoloji ya da davranışların çalışılabileceği, kendiliğinden veya indüklenmiş bir patolojinin araştırılabileceği ve bir biyolojik işlev yönünden insan veya diğer hayvan türlerine benzerlik gösteren düzenlemeler Hayvan deneylerinden elde edilen bulguların geçerliliği uygun bir modelin seçilmesine bağlıdır Araştırma bulgularının insanlara veya diğer türlere uygulanabilirliği de hayvan modelinin tipine, araştırmanın özelliğine ve çalışılan parametrelere bağlıdır

HAYVAN MODELLERİ ö ö İnsan hastalıklarının araştırılmasında kullanılan hayvan modelleri dört gruba ayrılır: İndüklenmiş (uyarılmış) modeller Spontan (kendiliğinden gelişen) modeller Negatif modeller Olası modeller

İNDÜKLENMİŞ MODELLER ö ö ö Gerek cerrahi olarak gerekse biyolojik aktivitesi olan maddelerin hayvanlara verilmesiyle belirli bir hastalık veya bozukluk oluşturulan modellerdir Oluşan patolojinin hedef organizmada görülenlere etiyolojik, patolojik ve semptomatik olarak benzemesi gerekir Transgenik hayvanlar alt gruptur *Monocrotaline

SPONTAN MODELLER ö ö Genetik nedenlerle kendiliğinden gelişen ve insanlardaki hastalığa benzer patoloji ve semptomlar gösteren modellerdir Migaki, deneysel olarak indüklenmemiş fakat hayvanlarda doğuştan metabolik bozukluklara bağlı 206 hastalık bildirmiştir (1982) *Tavşan-PDA

NEGATİF MODELLER ö ö Belirli bir hastalığın kesinlikle gelişmediği hayvan türü, ırkı veya soylarıdır Belirli bir hastalık veya tepkinin şekillenmemesinin araştırılıp çözülmesi bilimsel anlamda büyük yararlar sağlar *Sıçan-Tavşan-hiperkolestrolemi

OLASI MODELLER ö ö ö Modele esas teşkil eden hastalık ilk önceinsanlardan ziyade- hayvanlarda görülmüş ve tanımlanmıştır Daha sonra insanlarda da tanımlanabilir amacıyla çalışılan modellerdir Malign epitel tümörlerindeki papilloma virüsü, lenfoproliferatif bir ajan olan Marek hastalığı virüsü *H 5 N 1 -Kuş gribi

DENEKLER ö ö Avrupa: 10. 7 milyon/yıl İngiltere: 2. 9 milyon/yıl

DENEY HAYVANLARI VS. KLİNİK ARAŞTIRMALAR Deney modellerinde uyumluluk: % 5 -25% ö İlaç deneylerinde hayvan modellerinden güvenli çıkanların klinik uygulama başarısızlığı : %92 (FDA 2004) ö Onay alan ilaçların (%8) istenmeyen etkiler yüzünden geri çekilme oranı: %50 (FDA 1990) ö

SUNUM PLANI Laboratuar Hayvanlarının Kullanımında Genel Prensipler 1. Tutuş Teknikleri, Kan ve Örnek Alma, İlaç Verme ve Enjeksiyon Uygulamaları 2. Anestezi, Ötenazi ve Nekropsi Teknikleri 3. Deney hayvanlarının beslenmesi

SUNUM PLANI Kalp Cerrahisinde Deneysel Modeller 1. Miyokard Infarktüsü Modelleri 2. Dilate Kardiyomiyopati Modelleri 3. Sistemik Hipertansiyon Modelleri 4. Ateroskleroz ve Diyabet Modelleri 5. Kalp Yetmezliği Modelleri 6. Miyokardit ve Enfeksiyon Modelleri 7. Kardiyak Hipertrofi Modelleri 8. Pulmoner Hipertansiyon Modelleri 9. Travma Modelleri 10. İskemi-Reperfüzyon Modelleri 11. Transplantasyon Modelleri 12. Kardiyopulmoner Bypass ve Destek Cihazları Uygulamaları 13. Genetik Temelli Modeller 14. Hücresel Tedavi ve Kök Hücre Uygulamaları

ÜLKEMİZDEKİ DURUM ü Kalp ve Damar Cerrahisinin uğraş alanını oluşturan hastalıklar için geliştirilen deneysel modeller, bu hastalıkların mekanizmaları, oluşturdukları fizyolojik ve patolojik değişiklikler ve tedavi amaçlı uygulanan cerrahi yöntemlerin geliştirilmesine olanak sağlamaktadır ü Bilim, teknoloji ve yenilik yapma yeteneği; sürdürülebilir sosyoekonomik gelişmenin ve rekabet üstünlüğü kazanmanın önemli etkenlerinden biridir. Bu nedenle, araştırma kapasitesinin, Ar. Ge ve yenilikçilik bilincinin geliştirilmesi ülkemiz ve branşımızın vazgeçilmez özellikleri arasında yer almaktadır ü Son yıllarda giderek artan araştırma altyapıları, nitelikli araştırmacı yetiştirilmesi açısından da önemli bir sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Türkçe başvuru kaynakları bu anlamda önem kazanmaktadır ü

ÜLKEMİZDEKİ DURUM 2010 yılında Devlet Planlama Teşkilatının raporuna göre ü Ar-Ge Harcamaları ülkemizde 3, 6 Milyar ABD Dolarından 7 Milyar ABD Dolarına yükselirken kişi başına düşen Ar-Ge Harcaması da 51 ABD Dolarından 98 ABD Dolarına çıkmıştır ü Bilim, teknoloji ve yenilik faaliyetleri için sarf edilen kaynaklardaki artışla eş zamanlı olmak üzere 2004 yılında 39. 960 olan Ar-Ge Personeli sayısı 2008 yılında 67. 244’e ve 10 bin kişiye düşen Ar-Ge Personeli sayısı da 18’den 31, 7’ye yükselmiştir ü Bu dönemde bilimsel yayın sayısına göre ülkemiz uluslararası sıralamada 3 basamak yükselerek 21. sıradan 18’e yükselmiştir ü 2004 -2009 yılları arasında 685 olan yerli patent başvuru sayısı 2. 588’e, 68 olan yerli patent tescili sayısı ise 456’ya çıkmıştır ü 2009 yılında 11, 2010 yılında 43 ve 2011’de 18 yeni merkezi araştırma laboratuvarı projesi DPT tarafından desteklenmiş ve çalışmaya başlamıştır Bu projelerin 35 tanesi 2006 yılından sonra kurulmuş olan üniversitelerimizde yer almaktadır

TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Serdar Günaydın sgunaydin@isnet. tr