DENEMELERN DZENLENMES Bir deneme tertiplenirken gz nnde bulundurulacak
DENEMELERİN DÜZENLENMESİ Bir deneme tertiplenirken göz önünde bulundurulacak ana ilke deneme hatasının hesaplanması ve asgariye indirilmesidir. Deneme hatası aynı muameleye tabi tutulan, aynı gruptaki üniteler arasında gözlenen farklılıktır. Deneme hatası varyans cinsinden hesaplanabilir.
Deneme hatasının asgariye indirilebilmesi için: 1. Tekerrür sayısı çoğaltılmalıdır: Aynı muameleye tabi tutulan, aynı grupta bulunan ünitelerin sayısına tekerrür denir. Deneme hatası varyans cinsinden hesaplandığına göre tekerrür arttıkça küçülür. Buna göre denemenin mümkün olduğu kadar çok tekerrürlü olarak tertiplenmesi gerekir. Ancak bu yapılırken araştırmanın maliyetini lüzumsuz yere arttırmamaya ve deneme materyalinin birörnekliğini bozmamaya dikkat edilir. Deneme hatasının ölçüsü olan varyansa ait serbestlik derecesinin 8'den küçük olmaması önerilmektedir. 2. Deney materyali birörnek olmalıdır. 3. Deney materyali tesadüfi olarak dağıtılmalıdır. 4. Deneme yürütülürken ve rakamlar elde edilirken dikkatli olunmalıdır. 5. Araştırmacı önyargılı davranmamalı, sabırlı olmalıdır.
Deneme deseninin saptanmasında: 1. Materyalin birörnekliği 2. Araştırmada ele alınan faktör sayısı 3. Her faktörde bulunan muamele sayısı 4. Faktörlerin araştırmadaki önem dereceleri dikkate alınmalıdır.
DENEME DESENLERİ
TESADÜF PARSELLERİ Tesadüf parselleri deneme uygulanabilmesi için gerekli koşul: deseninin Deneme materyali homojen olmalı. Avantajları Uygulanması ve sonuçların analizi kolaydır. Nispeten az tekerrür gerektirir ve az masrafla yürütülebilir. Muamelelerde parsel sayısı eşit olmayabilir. Bir veya birkaç parselin deneme esnasında zarara uğraması halinde deneme sonuçlarının istatistiki analizi mümkündür.
Tesadüf parselleri deneme deseninde, muameleler deneysel ünitelere tesadüfi olarak dağıtılır. Örneğin A, B, C, D ve E ile gösterilen 5 farklı uygulamayı karşılaştırmak üzere, 4 tekrarlı olarak Tesadüf Parselleri desenine göre düzenlenecek bir denemede uygulamaların deneysel ünitelere (parsellere) dağıtımı şöyle gerçekleştirilir. -Deneysel ünitelere numara verilir (1 -20) -Küçük kağıt parçalarına (5*4=20 adet) her uygulama tekrar sayısı kadar yazılır. -Katlanan kağıtlar karıştırılır. -Birinci parselden başlanarak, her parselde ele alınacak uygulama kura ile belirlenir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 1 C 11 B 2 E 12 B 3 E 13 A 4 A 14 C 5 C 15 B 6 D 16 D 7 A 17 E 8 D 18 A 9 B 19 C 10 E 20 D
ÖRNEK Serada gerbera yetiştiriciliğinde farklı çeşitlerin çiçek verimlerini karşılaştırmak üzere, tesadüf parselleri deseninde 5 tekerrürlü olarak düzenlenen bir denemede elde edilen verim değerleri aşağıda verilmiştir. İstatistiki analizini yaparak yorumlayınız.
Çiçek sayısı/bitki Çeşit No. 1 2 3 4 5 6 1 30 27 14 20 13 17 Tekerrür (Tekrar) No. 2 3 4 25 28 31 21 26 23 16 12 14 21 19 19 15 14 15 17 20 19 5 30 23 17 21 16 21
Çiçek sayısı/bitki Çeşit No. Tekerrür (Tekrar) No. 1 2 3 4 1 30 25 28 31 2 27 21 26 23 3 14 16 12 14 4 20 21 19 19 5 13 15 14 15 6 17 17 20 19 Genel Toplam Σ 5 30 23 17 21 16 21 144 120 73 100 73 94 604
VARYANS ANALİZ TABLOSU (VAT) Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F F tablo α: 0. 05 α: 0. 01 Çeşit Hata GENEL Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Çeşit Hata 5 24 GENEL 29 Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F F tablo α: 0. 05 α: 0. 01
Düzeltme Terimi (DT)= Genel Kareler Toplamı (GKT); Uygulama Kareler Toplamı (UKT); Hata Kareler Toplamı (HKT); Uygulama Kareler Ortalaması (UKO); Hata Kareler Ortalaması (HKO);
VARYANS ANALİZ TABLOSU (VAT) Varyasyon Serbestlik Kareler Kaynağı Derecesi Top. Kareler Ort. Çeşit Hata 5 24 765. 5 84 153. 1 3. 5 GENEL 29 849. 5 F F tablo α: 0. 05 α: 0. 01 43. 47** 2. 62 3. 90 Çeşitlerin verim değerleri arasındaki farklılıkların % 99 güvenle önemli olduğuna karar verilir. Bir diğer ifade ile çeşidin verim üzerine etkisi önemlidir (P≤ 0. 01).
Çiçek sayısı/bitki Çeşit No. 1 1 30 2 27 3 14 4 20 5 13 6 17 Genel Toplam Tekerrür (Tekrar) No. 2 3 4 25 28 31 21 26 23 16 12 14 21 19 19 15 14 15 17 20 19 5 30 23 17 21 16 21 Σ X 144 120 73 100 73 94 604 28. 8 24. 0 14. 6 20. 0 14. 6 18. 8
Ortalamaların Karşılaştırılması-LSD
Ortalamaların Karşılaştırılması-LSD 24. 0 20. 0 18. 8 14. 6 28. 8 4. 8* 8. 8* 10. 0* 14. 2* 28. 8 a 24. 0 b 20. 0 c 18. 8 c 14. 6 d 24. 0 20. 0 4. 0* 5. 2* 9. 4* 1. 2 5. 4* 18. 8 LSD: 2. 44 4. 2*
Ortalamaların Karşılaştırılması-Duncan Sıra 2. 3. 4. 5. A. Ö. D. G. 2. 92 24 S. D. , : 0. 05 3. 07 3. 15 3. 22 D 2. 58 2. 65 2. 70 2. 45
Ortalamaların Karşılaştırılması-Duncan 24. 0 20. 0 18. 8 14. 6 28. 8 a 24. 0 b 20. 0 c 18. 8 c 14. 6 d 28. 8 4. 8* 8. 8* 10. 0* 14. 2* Sıra D 24. 0 20. 0 18. 8 4. 0* 5. 2* 9. 4* 1. 2 5. 4* 4. 2* 2. 2. 45 3. 2. 58 4. 2. 65 5. 2. 70
Örnek 4 farklı taze fasulye çeşidinin verime etkileri 5 tekerrürlü olarak tesadüf parselleri deseninde düzenlenen bir denemede incelenmiştir. Ancak bazı parseller hastalık nedeniyle deneme dışı bırakılmıştır. İstatistiki analizini yapınız.
1 2 Verim (kg/m 2) Tekerrü r No A B C D 1 2 3 4 5 6. 1 5. 5 5. 8 6. 0 5. 2 28. 6 7. 5 7. 3 8. 0 5. 9 6. 4 7. 0 6. 6 22. 8 25. 9 6. 0 6. 4 6. 3 6. 4 6. 0 31. 1 5 5. 72 3 7. 60 4 6. 48 5 6. 22 Σ n X
VARYANS ANALİZ TABLOSU (VAT) Varyasyon Kaynağı Serbestlik Kareler Derecesi Toplamı Ortalaması F F tablo α: 0. 05 α: 0. 01 Çeşit Hata GENEL Varyasyon Kaynağı Serbestlik Kareler Derecesi Toplamı Ortalaması Çeşit Hata 3 13 GENEL 16 F F tablo α: 0. 05 α: 0. 01
Düzeltme Terimi (DT)= Genel Kareler Toplamı (GKT); Uygulama Kareler Toplamı (UKT); Hata Kareler Toplamı (HKT); Uygulama Kareler Ortalaması (UKO); Hata Kareler Ortalaması (HKO);
VARYANS ANALİZ TABLOSU (VAT) Varyasyon Kaynağı Serbestlik Kareler Derecesi Toplamı Ortalaması F Çeşit Hata 3 13 6. 81 1. 61 18. 92** GENEL 16 8. 42 2. 27 0. 12 F tablo α: 0. 05 α: 0. 01 3. 41 5. 74 Çeşitlerin verim değerleri arasındaki farklılıklar % 99 güvenle önemlidir. Bir diğer ifade ile çeşidin verim üzerine etkisi önemlidir (P≤ 0. 01).
Ortalamaların Karşılaştırılması-LSD Beklenen ortalama ünite sayısı (n 0) şu şekilde hesaplanabilir: k: uygulama sayısı, N: toplam deneysel ünite (parsel) sayısı.
Ortalamaların Karşılaştırılması-LSD Çeşit Ortalama Gruplandırma B C D A 7. 60 6. 48 6. 22 5. 72 a b bc c
İkili karşılaştırmalar B-C çeşitleri arasında 1. 12>0. 57 olduğundan B ve C çeşitlerinin verim ortalamaları arasındaki farkın önemli olduğuna karar verilir.
B-D ve B-A çeşitleri arasında 1. 38>0. 55 olduğundan B ve D çeşitlerinin verim ortalamaları arasındaki farkın önemli olduğuna karar verilir. Aynı şekilde B ve A çeşitlerinin verim ortalamaları arasındaki farkın da önemli olduğu (7. 60 -5. 72=1. 88>0. 55) sonucuna varılır.
C-D çeşitleri arasında 0. 26<0. 50 olduğundan C ve D çeşitlerinin verim ortalamaları arasındaki fark önemsizdir.
D-A çeşitleri arasında 0. 5 0. 47 olduğundan D ve A çeşitlerinin verim ortalamaları arasındaki fark önemlidir.
- Slides: 29