Demografia ruch naturalny ludnoci Potencja demograficzny najistotniejsze wskaniki

Demografia „ruch naturalny ludności”

Potencjał demograficzny: najistotniejsze wskaźniki • stopa urodzeń • imigracja Napływ ludzi: urodzenia, imigranci • długość życia • migracje Struktura wieku (zasoby pracy) Odpływ ludzi: śmiertelność, migracje zewnętrzne

Kluczowe zachowania demograficzne. . . • Dla stopy urodzeń: - stopa zawierania małżeństw - wolne związki (konkubinat) - urodzenia pozamałżeńskie - wiek zawierania małżeństw - wiek urodzenia 1 -szego dziecka Im niższa stopa zawierania małżeństw, wyższy wiek urodzenia 1 szego dziecka, tym z reguły niższy wskaźnik urodzeń

Zmiany demograficzne w Polsce Mniej małżeństw Małżeństwa zawierane później Spadek stopy urodzeń (od 2005 tendencja wzrostowa) Wzrost oczekiwanej długości życia Spadek stopy śmiertelności

Małżeństwa

Wskaźniki demograficzne – małżeństwa (1) • Związki partnerskie: – Liczba zawieranych małżeństw • Pierwszych czy kolejnych? Jeśli jest wysoka stopa rozwodów i kolejno zawieranych małżeństw, to liczba małżeństw może być zwodniczo wysoka! • W ogóle, czy osobno przez kobiety i mężczyzn? To mężczyźni częściej zawierają kolejne związki małżeńskie, więc liczba małżeństw zawieranych przez K i M jest różna • Czy odnosić do całej populacji, czy jedynie do osób w wieku umożliwiającym zawarcie małżeństwa (ale co z małżeństwami za zgodą sądu? ) Czy do całej populacji, czy konkretnej płci? – Jak uchwycić liczbę związków kohabitacyjnych? • Nie są rejestrowane… W sondażach nie wszyscy się przyznają

Wskaźniki demograficzne – małżeństwa (2) • Rozwiązanie małżeństwa – Przez śmierć – Przez rozwód/separację

Liczba zawieranych małżeństw spadała (obecnie już nie) Liczba małżeństw zawartych przez mężczyzn w latach 1980 -2006 w przeliczeniu na 1000 osób w wieku 15+ Źródło: Rocznik Demograficzny 2007

Liczba zawieranych małżeństw spadała (obecnie już nie) Liczba małżeństw zawartych przez kobiety w latach 1980 -2006 w przeliczeniu na 1000 osób w wieku 15+ Źródło: Rocznik Demograficzny 2007

Małżeństwa zawarte ogółem

Rozwody

Małżeństwa zawarte (-) rozwiązane

Kohabitacja w Europie 2001 Spadek stopy małżeństw nie jest kompensowany przez kohabitację

Wiek zawierania małżeństw Im później, tym mniej dzieci…

Pojawia się trend odraczania małżeństwa. . . Średni wiek wstępowania w pierwszy związek małżeński w latach 1990 -2005 Źródło: Rocznik Demograficzny 2007

. . . choć nadal pobieramy się wcześniej niż w „starej” Europie Przeciętny wiek zawierania pierwszego małżeństwa - mężczyźni Źródło: Eurostat

. . . choć nadal pobieramy się wcześniej niż w „starej” Europie – cd Przeciętny wiek zawierania pierwszego małżeństwa - kobiety Źródło: Eurostat

Pytania • Dlaczego rzadziej się pobieramy, i przybywa „singli”? • Dlaczego pobieramy się później? • Jakie ma to konsekwencje społeczne, ekonomiczne?

Dzieci

Urodzenia • Współczynnik dzietności (reprodukcji): – Brutto: liczba dzieci przypadających na 1 kobietę w wieku reprodukcyjnym; wskaźnik określany jako Total Fertility Rate – Netto: liczba córek przypadających na 1 kobietę w wieku reprodukcyjnym – Stopa urodzeń pozamałżeńskich • Przyrost naturalny: – Stosunek liczby zgonów do liczby urodzin – Uwaga: nie musi być równy dynamice populacji (migracje)

Urodzenia i TFR

Współczynniki dzietności miasto wieś Źródło: GUS

TFR Polska - Europa

… wciąż coraz później decydujemy się na urodzenie pierwszego dziecka Średni wiek kobiet rodzących pierwsze dziecko w latach 1970 -2002 1970 Źródło: GUS 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2006

Wiek matki i TFR

Coraz więcej dzieci rodzi się poza małżeństwem Źródło: Michał Boni, Perspektywa strategiczna – Polska 2030

Urodzenia pozamałżeńskie – Polska i Europa

TFR a (nie)równość płci

Ruch naturalny

Migracje

Napływ i odpływ

Prognoza GUS z roku 2002…

Struktura ludności Polski w roku 2002 i 2030 (prognoza) Źródło: GUS

Starsze pokolenia Trendy w zakresie długości życia

Żyjemy coraz dłużej. . . Przeciętna długość trwania życia w momencie urodzenia Źródło: GUS

Choć nadal krócej niż inni. . . Przeciętne trwanie życia ludzkiego w Polsce i UE - kobiety UWAGA: dane z lat 19892000 dla UE 15, z roku 2006 UE 27 Przeciętne trwanie życia ludzkiego w Polsce i UE mężczyźni Źródło: M. Johann; Eurostat

Jesteśmy coraz starsi Mediana wieku populacji Polski w latach 1994 -2006 . . . i w latach 2002 -2030 Źródło: GUS

Maleje obciążenie demograficzne dziećmi Współczynnik obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym

Zaczyna wzrastać obciążenie „starszymi” Współczynnik obciążenia w wieku poprodukcyjnym demograficznego ludnością

A tak będzie wyglądało w roku 2030 Współczynniki obciążenia demograficznego przed – i po - poprodukcyjnym ludnością w wieku

Obciążenie demograficzne, a zabezpieczenia społeczne

Dlaczego „obciążenie demograficzne”? Ubóstwo w cyklu życia Kilka dochodów, dzieci odchowane Pracujące dzieci odchodzą z domu, obniżenie dochodów z wiekiem linia ubóstwa Zagrożenie chorobą i bezrobociem Budowanie rodziny, jeden dochód, dzieci na utrzymaniu Źródło: Tone Cole: Whose Welfare, str. 67 - tłumaczenie własne starość

Po co nam przymusowa składka na ZUS? Potrzeby i możliwości ich zaspakajania w cyklu życia Potrzeby = wydatki Możliwości zarobkowe = dochody nadwyżka dojrzałość młodość II młodość deficyt dzieciństwo Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Benio, 1999, str. 196 i Cole, 1990, str. 67 starość

Ryzyko społeczne i dylematy rozdawnictwa versus zagrożenia niespójnością Skutki zajścia ryzyka społecznego Dochód hipotetyczny Dochód rzeczywisty -20% Wydatki rzeczywiste Wydatki hipotetyczne okres trwania ryzyka

Presje i „facylitatory” • • • wzrost konkurencyjności na rynku pracy (mobilność, kształcenie ustawiczne, dyspozycyjność) wydłużanie się czasu kształcenia i stabilizacji na rynku pracy wzrost kosztów małżeństwa i dziecka niedorozwój sektora usług (odciążających od prac domowych) niedostatek polityk sprzyjających rodzinie (elastyczność zatrudnienia, praca z domu, świadczenia i urlopy macierzyńskie itp. ) • • postępy medycyny – możliwość „odłożenia” reprodukcji nowe ideologie rodziny (partnerstwo, „przestrzeń emocjonalna”, single zamiast starych panien itp. ); spadek społecznej presji na zawieranie małżeństw i posiadanie dzieci; od wspólnego „pchania wózka” do „rozwijającej miłości” nowe wzory socjalizacyjne (dziecko w centrum rodziny); dziecko jako dzieło (i wyzwanie) racjonalizacja i urefleksyjnienie

Czy kryzys rodziny? • Efekty makro: spadek populacji, obciążenie demograficzne, konieczność „importu” migrantów, w tym „importu opieki” (nad starszymi); problemy polityczne z akulturacją migrantów • Efekty mikro: jakie są skutki socjalizacji w małych rodzinach (bez rodzeństwa), w niepełnych rodzinach, w rodzinach „złożonych”? Jakie są skutki oddzielenia domu od życia społecznego?