Democratisering en grondwettelijk bestuur in Afrika 1990 2014

Democratisering en grondwettelijk bestuur in Afrika (1990 – 2014) Hoopvolle perspectieven voor Sub-Sahara Afrika? K. U. Leuven Emeritiforum 25 september 2014 stef. vandeginste@uantwerpen. be

La Baule 20 juni 1990 «Le vent de liberté qui a soufflé à l'Est devra inévitablement souffler un jour en direction du Sud (. . . ) Il n'y a pas de développement sans démocratie et il n'y a pas de démocratie sans développement. »

“What we may be witnessing is not just the end of the Cold War, or the passing of a particular period of post-war history, but the end of history as such: that is, the end point of mankind's ideological evolution and the universalization of Western liberal democracy as the final form of human government. ” (1992)

Liberal peace-building Politieke (en economische) liberalisering -> wereldvrede

Liberal peace-building -koppelen van hulp aan politieke conditionaliteiten -introductie van ‘moderne’ grondwetten (trias politica, bills of rights, etc. ) -meerpartijenverkiezingen -persvrijheid -ratificeren van verdragen inzake mensenrechten

Freedom House http: //www. freedomhouse. org/ Ranking van landen: free (1 -3) partly free (3 -5) not free (5 -7) Political rights score van 1 tot 7 verkiezingen, politiek pluralisme, politieke participatie, (afwezigheid van) corruptie Civil liberties score van 1 tot 7 vrijheid van meningsuiting, godsdienst, vereniging, rechtsstatelijkheid

Sub-Sahara Afrika 1990 -1995 -2002 35 30 25 20 not free partly free 15 10 5 1. 20 02 00 20 1. 98 19 1. 96 19 1. 1. 19 94 92 19 1. 1. 19 90 0

Theorie S. Lindberg: “Democratization by elections”: -casus Ghana: not free in 1991 -> free in 2014 general elections in 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2012 -geldt in 2/3 de van Afrikaanse landen 7 6 5 4 Pol Rights Civil Lib 3 2 1 0 1991 1995 2000 2005 2014

Afrikaanse Unie en de bevordering van grondwettelijk bestuur Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE) opgericht in 1963 Afrikaanse Unie opgericht in 2000 - “non-interference” -> “non-indifference” - democratie, mensenrechten, goed bestuur worden fundamentele principes van de AU - grondwettelijk bestuur is essentieel voor vrede, stabiliteit en veiligheid: actief beleid tegen ‘unconstitutional changes of government’ (UCG) Illustratie: Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) (maar zie ook Madagascar, Niger, Mauretanië, etc. ) Constructivistisch perspectief: “een global norm wordt geïnterioriseerd op het Afrikaanse continent”

André KOLINGBA President CAR 1981 -1993 Michel DJOTODIA President CAR (March 2013 -Jan 2014) Leader of SELEKA rebel coalition

coup d’état on 1 September 1981 no condemnation by OAU (failed) coup d’état on 27 May 2001 condemnation by OAU coup d’état on 24 March 2013 condemnation by AU suspension of CAR sanctions imposed on perpetrators by the AU Peace and Security Council

14 20 12 10 20 08 20 06 20 04 20 02 20 00 20 98 19 96 19 94 19 20 1. 1. 1. 1. 92 90 19 19 1. 1. 1. Sub-Sahara Afrika 1990 – 1995 - 2002 - 2014 35 30 25 20 15 10 not free partly free 5 0

Mogelijke verklaringen? 1. Transitie van autoritaire naar fragiele staten i. p. v. naar democratie (bvb Zaïre -> RDC) Gekenmerkt door problemen inzake - effectiviteit/capaciteit van bestuur: controle grondgebied geweldmonopolie taxatie publieke dienstverlening (justitie, etc) - legitimiteit van bestuur: geen vrije en eerlijke verkiezingen corruptie, geen accountability geen rechtsstaat

Failed States Index 2013

Fragile States Index 2014 www. fundforpeace. org Very High Alert Max 120 1 South Sudan 112. 9 2 Somalia 112. 6 3 Central African Republic 110. 6 4 Congo (D. R. ) 110. 2 5 Sudan 110. 1 164 Belgium 32

Fragile States Index Decade Trends www. fundforpeace. org Critical Worsening 2005 2014 Guinea Bissau 85. 4 100. 6 +15. 2 Mali 74. 6 89. 8 +15. 2 Senegal 66. 1 82. 8 +16. 7 Libya 68. 5 87. 8 +19. 3

2. Transitie van autoritaire naar ‘hybride’, ‘semi-autoritaire’ staten i. p. v. naar democratie (bvb. Burundi)

Toegepast op het beleid van de AU inzake grondwettelijk bestuur. Definitie van een UCG = 1. Any putsch or coup d’Etat against a democratically elected government. 2. Any intervention by mercenaries to replace a democratically elected government. 3. Any replacement of a democratically elected government by armed dissidents or rebels. 4. Any refusal by an incumbent government to relinquish power to the winning party or candidate after free, fair and regular elections; or 5. Any amendment or revision of the constitution or legal instruments, which is an infringement on the principles of democratic change of government. (Article 23 African Charter on Democracy, Elections and Governance) Sterkte pro-incumbent bias !! Realistisch perspectief: AU beleid dient het belang van zetelende staatshoofden

3. Gewijzigde houding van donoren: - Vrees voor instabiliteit, ‘state collapse’ (Somalia) en terrorisme keuze voor status quo i. p. v. voor democratisering (maar met behoud van de rhetoriek van liberal peace-building) - falen van hulpconditionaliteiten - ‘nieuwe donoren’ - afkeer van donoren (Rwanda, Uganda, etc. )