demeler Dengesi 1 demeler Dengesi demeler Dengesi Bir

Ödemeler Dengesi 1

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi : Bir ülke sakinlerinin diğer ülke sakinleriyle, belli bir dönemde yaptığı tüm ekonomik faaliyetlerin sistematik şekilde kaydedildiği tablodur. Bilançonun ana bölümleri şunlardır: A. CARİ İŞLEMLER HESABI B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI GENEL DENGE D. NET HATA VE NOKSAN E. REZERV VARLIKLAR Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 2

Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 3

Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 4

Ödemeler Dengesi Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 5

Ödemeler Dengesi Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 6

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) l BP = CAB + KAB l BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P). R] + KAB [i, (if + De)] l CAB = Current Account Balance (Cari İşlemler Dengesi) l KAB = Capital Account Balance (Sermaye Hesabı Dengesi) l BP = 0 Dış Denge BP > 0 Dış Fazla BP < 0 Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 7

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) l BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P). R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (-) Cari İşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar l Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(Y)+ l Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(Yf)+ l (Pf/P). R = Reel döviz kuru l Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden ifadesi l P = Yurtiçi fiyatlar l R = Nominal döviz kuru l Eğer Y M ; Yf Mf Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R ) X ve M Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 8

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) l BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P). R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (-) Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar l i = yurtiçi faiz oran l if = yurtdışı faiz oranı l De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı l Eğer i Yabancı sermaye girişi (if + De) Yabancı sermaye çıkışı Uzun vadede faiz oranı (i), Cari İşlemler Dengesini de etkiler. Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet Giderleri). Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 9

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) l BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P). R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (-) l BP’yi türetmek için Y ve i dikkate alınıp, Yf, P, Pf, R sabit kabul edilir. Aksi halde, BP sağa veya sola hareket eder. l BP = CAB [Y] + KAB [i] (-) (+) l Y M böylece (X-M) olumsuz etkilenir. l if ve De sabit kabul edilirse, i Yabancı sermaye girişi Ø Bu durumda, genel dış denge, gelir düzeyi ve faiz oranlarının bir fonksiyonudur. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 10

Ödemeler Dengesi Cari Hesap Açığı BP=0 Cari Hesap Açığı (M-X)2 (M-X)1 0 ) 450 KAS 1 KAS 2 i Net Sermaye Girişi 0 i 2 i 1 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural KAS 1 KAS 2 Y 1 Net Sermaye Girişi 0 Y Y 2 i KAS i 2 0 (M-X) BP=0 B A Y 1 Y 2 Y 11

Ödemeler Dengesi Cari Hesap Açığı (M-X)2 (M-X)1 0 BP=0 ) 450 KAS 1 Net Sermaye Girişi KAS 2 0 Y 1 i Y Y 2 KAS 2 BP 2 i KAS i 2 BP=0 C B BP 1 i 1 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural i 1 KAS 2 Net Sermaye Girişi i 3 0 A D Y 1 Y 2 Y 12

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Ø C gibi bir noktada, milli gelir düzeyinin üzerinde bir faiz oranı (i 2>Y 1) olduğu için, Dış Fazla vardır. Ø Y gibi bir noktada, milli gelir düzeyinin altında bir faiz oranı (Y 1>i 3) olduğu için, Dış Açık vardır. Ø (M-X) fonksiyonunun kayma nedenleri; Yf, Reel Kur, if, De Ø Reel Kur X , M ve (M-X) fonksiyonu ile BP sağa kayar. [BP 1] Ø if ve i Net SG ve KAS fonksiyonu ile BP sola kayar. [BP 2] Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 13

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Ø BP doğrusu, üzerindeki her noktada dış dengeyi sağlayan uygun i -Y bileşimlerini gösterir. i Yurtiçi Faiz Oranı i 2 i 1 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural BP = 0 Dış Fazla E 2 ' E 1 Y 1 E 2 Dış Açık Y 2 Y Ülkedeki Gelir Düzeyi 14

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Ø Bu doğru üzerinde dış denge, milli gelirin doğurduğu dış ticaret bilançosu açığının (fazlasının), faiz oranlarının uyardığı net sermaye bilançosu fazlası (açığı) ile dengelendiğini ifade eder. Ø Y 1 BP = 0 çünkü i 1 faiz oranı dengesizliğe izin vermiyor. Ø i 1 BP = 0 çünkü Y 1 gelir düzeyi dengesizliğe izin vermiyor. Ø BP doğrusunun sağı, ödemeler bilançosu açığı bölgesidir. Çünkü, bu bölgede dış dengenin sağlanması için gerekli milli gelir düzeyi çok yüksek veya faiz oranı çok düşüktür. Ø BP doğrusunun solu, ödemeler bilançosu fazlası bölgesidir. Çünkü, bu bölgede dış dengenin sağlanması için gerekli milli gelir düzeyi çok düşük veya faiz oranı çok yüksektir. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 15

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Ø Dış denge doğrusunun (BP) eğimi, sermaye akımlarının faiz oranlarına karşı duyarlılığına bağlıdır. Bu duyarlılık (sermayenin faiz esnekliği) ne kadar yüksek olursa, BP doğrusu o derece yatıklaşır (eğimi azalır). i i BP Dış Fazla i BP 1 Dış Fazla Dış Açık BP 2 BP Dış Açık 0 Y 0 Sermaye Mobilitesi=0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 0 Sermaye Mobilitesi= Y Sınırlı Sermaye Mobilitesi e(BP 1) < e(BP 2) 16

Ödemeler Dengesi Ø Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Ø Sermaye girişi 1. 000 $, 1$=1. 400. 000 TL, i=%20 Ø 1. 000 * 1. 400. 000 = 1. 400. 000 TL Ø Her 1 TL, %20 faizden 1, 2 TL olacak. (Anapara + Faiz = 1 + 0, 20 =1, 20) Ø 1. 400. 000 * 1, 20 = 1. 680. 000 TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir. Ø Eğer t+1 döneminde; l 1$ = 1. 400. 000 TL : 1. 680. 000 / 1. 400. 000 = 1. 200. 000 $ çıkar. l 1$ = 1. 100. 000 TL : 1. 680. 000 / 1. 050. 000 = 1. 600. 000 $ çıkar. l 1$ = 1. 750. 000 TL : 1. 680. 000 / 1. 750. 000 = 960. 000 $ çıkar. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 17

Ödemeler Dengesi Ø Genel Denge Ø Ekonomide genel denge iç denge (IS=LM) ve dış dengenin (BP) birlikte sağlandığı durumu ifade eder. i Yurtiçi Faiz Oranı LM IS i 0 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural BP E 0 Y Ülkedeki Gelir Düzeyi 18

Ödemeler Dengesi Ø Dış Açık Durumu Ø Ekonomide iç denge (IS=LM) varken dış açık (BP<0) durumunu ifade eder. Milli gelir daha düşük ya da faiz oranı daha yüksek olmalıydı ki dış açık olmasın. i IS LM E' i 0 0 Ø Milli gelir çok yüksek (ithalat artar) BP A Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural E 1 Ø Faiz oranı çok düşük (sermaye çıkışı olur) Ø Faiz oranı veri iken, dış dengenin sağlanabilmesi için gelir düzeyi AE 1 kadar düşük olmalıdır. Ø Dış Açık, AE 1 ile marjinal ithalat eğiliminin (m) çarpımına eşittir. Dış Açık = [AE 1 * m] Y 0 Y 19

Ödemeler Dengesi Ø Dış Fazla Durumu Ø Ekonomide iç denge (IS=LM) varken dış fazla (BP>0) durumunu ifade eder. Milli gelir daha yüksek ya da faiz oranı daha düşük olmalıydı ki dış fazla olmasın. i Ø Milli gelir çok düşük (ithalat düşer) IS LM BP i 0 E 2 B E'' 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 0 Ø Faiz oranı çok yüksek (sermaye girişi olur) Ø Faiz oranı veri iken, dış dengenin sağlanabilmesi için gelir düzeyi BE 2 kadar düşük olmalıdır. Ø Dış Fazla, BE 2 ile marjinal ithalat eğiliminin (m) çarpımına eşittir. Dış Fazla = [BE 2 * m] Y 20

Ödemeler Dengesi Ø Dış Açık veya Fazlanın Sürdürülebilmesi Ø Ekonominin dış dengesizliklerin bulunduğu E 1 ve E 2 noktalarında kalabilmesi için, bu dengesizliklerin parasal etkilerinin sterilize edilmesi gerekir. Ø Sterilizasyon politikasının amacı; dış dengesizliklerin parasal etkilerini ters yönde açık piyasa işlemleri ile önlemek ve böylece, IS ve LM’de kaymaların ortaya çıkmasını engellemektir. Ø Dış Açık : Döviz Geliri < Döviz Gideri Döviz Miktarı Ø Döviz Miktarı Ms LM sola kayar ve yeni denge kurulur. Para otoriteleri, piyasada Ms düşmesini istemiyorsa, ters yönde açık piyasa işlemleri ile para arzını eski düzeyine getirir. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 21

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler 1. Harcama Değiştirici Politikalar a. Para Politikası b. Maliye Politikası 2. Harcama Kaydırıcı Politikalar a. Döviz Kuru Politikası (Sabit Kur Sisteminde olmaz. ) b. Dolaysız Kontroller (Gümrük vergileri, yasakları, ihracat sübvansiyonları. ) Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural ithalat 22

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Dış Denge : Ödemeler bilançosunun otonom gelir ve gider kalemlerinin eşitlenmesiyle sağlanmakta, yani, döviz piyasasında arz ve talebin eşit olması anlamına gelmektedir. İç Denge : Fiyat istikrarı ile tam istihdamın birlikte gerçekleşmesi, yani, milli gelirin tam istihdam düzeyinde dengeye gelmesidir. Ø Kısa dönemde iki dengeden birisi tercih edilebilir. Ø Uzun dönemde iç ve dış denge birlikte sağlanmalıdır. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 23

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler İç Dengesizlikler : Enflasyon Daraltıcı Para ve Maliye Politikaları İşsizlik Genişletici Para ve Maliye Politikaları Dış Dengesizlikler : Dış Açık Daraltıcı Para ve Maliye Politikaları Dış Fazla Genişletici Para ve Maliye Politikaları Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 24

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø 1. 2. Enflasyon + Dış Açık Çelişki Yok (Daraltıcı Politikalar) 3. 4. İşsizlik + Dış Açık Çelişki Var Enflasyon + Dış Fazla Çelişki Var İşsizlik + Dış Fazla Çelişki Yok (Genişletici Politikalar) Çelişkili durumlar için Robert A. Mundell’in “Etkin Piyasa Sınıflaması İlkesi” dikkate alınır. Yani, politikalar hangi alanda daha etkinse o alanda kullanılmalıdır. Buna göre; 2. 3. Ø Maliye Politikası – iç dengede daha etkilidir. (Vergiler = G) Ø Para Politikası – dış dengede daha etkilidir. (Para Arzı = Ms) Enflasyon + Dış Fazla Daraltıcı Maliye P. + Genişletici Para P. İşsizlik + Dış Açık Genişletici Maliye P. + Daraltıcı Para P. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 25

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Para Politikası – Amaç: Dış açığı düşürmek. Ms i I Y M Net YSG Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla Dış Açık Likidite tuzağı olmamalıdır. Yatırımın faiz elastikiyeti önemlidir. Ø Maliye Politikası – Amaç: Dış açığı düşürmek. G Y M Cari İşlemler yoluyla Dış Açık Md (Ms) i Net YSG Dış Açık Sermaye Hareketleri yoluyla Sonuç Belirsizdir. Para Politikası dış dengede daha etkindir. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 26

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Para Politikası Ø E 0 noktasında IS = LM = BP Ø Ekonomi eksik istihdamda ise, tam istihdama ulaşmak için Genişletici Para Politikası uygulandığında (Ms ve LM 1) yeni denge E 1 noktasında oluşur. i LM LM 1 IS i 0 Ø E 1 noktasında Dış Açık vardır. Daraltıcı para politikasıyla (Ms ve LM 1 LM) denge BP tekrar E 0 noktasında oluşur. E 0 E 1 0 Y 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Dış Açık Ø Sonuçta: Genişletici Para Politikası etkin değil. Y 27

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası Ø E 0 noktasında IS = LM = BP Ø Ekonomi eksik istihdamda ise, tam istihdama ulaşmak için Genişletici Maliye Politikası uygulandığında (G ve IS 1) yeni denge E’ noktasında oluşur. i IS IS 1 LM LM 1 E’ i 0 E 0 Ø E’ noktasında Dış Fazla vardır. Genişletici para politikasıyla (Ms ve LM 1) denge BP E 1 noktasında oluşur (Y ). Dış Fazla E 1 Ø Sonuç: Genişletici Maliye Politikası çok etkin. 0 Y 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 1 Y 28

Ödemeler Dengesi Ø Sabit Kur Sisteminde Mekanizması Otomatik Dengelenme P (X-M) Dış Açık Ms (Parasal Etki) Y (X-M) Dış Açık i Net YSG Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 29

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Sabit kur sisteminde, fiili dengesizliklerin ortadan kalkması şeklinde olan otomatik dengelenme mekanizması; Esnek kur sisteminde, potansiyel dengesizliklerin giderilmesi gibi farklı bir nitelik kazanmaktadır. Ø Sabit kur sisteminde, gelir ve nispi fiyat değişmeleri dengelenme mekanizmasında ortaklaşa rol oynarken; Esnek kur sisteminde, nispi fiyat değişmeleri ön plana geçmekte, gelir değişmeleri ise otomatik dengelenme sürecinde tersine çevirici ve dengelenmenin etkinliğini azaltıcı bir etkiye sahip olmaktadır. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 30

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Sabit kur sisteminde, dolaylı olarak ortaya çıkan nispi fiyat değişmeleri, para arzı ve fiyatlar genel düzeyindeki değişmelere bağlıdır. Ø Esnek kur sisteminde, dolaysız olarak ortaya çıkan nispi fiyat değişmeleri, döviz kuru değişmelerine bağlıdır. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 31

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Sabit Kur Sistemi [Para Politikası] Ms i I Y M Net YSG Ø Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla Dış Açık Esnek Kur Sistemi [Para Politikası] – Fiili değil, Potansiyel Açık Ms i I Y M R Cari İşlemler yoluyla Net YSG R Sermaye Hareketleri yoluyla Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 32

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Para politikasının iç denge üzerindeki etkisi esnek kur sisteminde artmaktadır. Bunun istisnaları vardır: a. Likidite Tuzağı Durumunda, Ms i i İç Denge üzerinde Para P. etkisiz. Dış Denge üzerinde Para P. etkisiz. b. Yatırım Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, Ms i I I devam etmiyor. Çünkü YTFE=0. Net YSG Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 33

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø [Maliye Politikası] – Genişletici Maliye Politikası Uygulaması SKS Cari İşlemler yoluyla EKS G Y M (Dış Açık) R Md i Net YSG (Dış Fazla) R Sabit Kur Sisteminde iş burada bitiyor SKS EKS R? Sermaye Hareketleri yoluyla Esnek Kur Sisteminde Devam Eden Durum: R Y R Y Hangi etki ağır basarsa, o sonuç oluşur. R ise, Genişletici Maliye Politikasının Gelir üzerindeki etkisi artırıcı olur. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 34

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Ø Maliye politikasının iç denge üzerindeki etkisinin istisnaları vardır: a. Likidite Tuzağı Durumunda, G Y M R Y M d i i (2 nci etki gerçekleşmez) b. Para Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, G Y olmayacaktır (Y). Çünkü bu durumda G’deki artış tamamen faiz oranı yükselmesine yol açıp yatırımları dışlayacaktır (crowding-out). Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 35

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler b. Para Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, i LM Ø Yani, Klasik ve Paracı iktisatçıların öngördüğü bu durumda, genişletici maliye politikasının gelir üzerindeki etkisi olmaz. i 1 i 0 E A Çoğaltan Ø G Y (crowding-out) IS 1 i R Y (EKS’de Y azalır). IS 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y i Y 36

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Ø E 0 noktasında IS = LM = BP Para Politikası Ø Amaç geliri (Y) artırmaktır. Genişletici Para Politikası uygulandığında (Ms ve LM 1) E' noktasına ulaşılır. i IS i 0 IS 1 LM LM 1 E 0 E 1 E’ Ø Ancak, E' noktasına fiilen ulaşılamaz. Bu nokta potansiyel dış açık noktasıdır. Potansiyel dış açık döviz kurunu (R) yükseltir. BP Ø R BP ve IS sağa kayar. Ancak tam sermaye mobilitesi nedeniyle BP kaymaz. Ø IS 1 olunca E’ noktası yerine fiilen E 1 noktasına ulaşılır. 0 Y 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 1 Y Ø Sonuç: Genişletici Para Politikası çok etkin. 37

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası Ø E 0 noktasında IS = LM = BP i IS IS 1 Ø Burada, Genişletici Maliye Politikası uygulandığında (G ve IS 1) yeni denge E’’ noktasına ulaşılır. E’’ noktasında potansiyel dış fazla vardır. Potansiyel dış fazla, döviz kurunu (R) düşürür. LM E’’ i 0 0 E 0 BP Y 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Ø R BP ve IS sola kayar. Ancak tam sermaye mobilitesi nedeniyle BP kaymaz. Y Ø E 0 noktasından E’’ noktasına geçemeyiz. Sonuçta tekrar E 0 noktasına geri döneriz. Ø Sonuç: Genişletici Maliye Politikası etkin değil. 38

Ödemeler Dengesi Ø Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası Ø Devam… i Ø G Y IS IS 1 LM R X , M (X-M) Y E’’ i 0 0 Ø Y ve Y birbirini nötrler. E 0 Ø Bu yüzden: Genişletici Maliye Politikası etkin değil. BP Y 0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural Y 39

Ödemeler Dengesi Ø Tam Sermaye Mobilitesi Durumunda: Ø Sabit Kur Sisteminde: Maliye Politikası Etkin Ø Esnek Kur Sisteminde: Para Politikası Etkin Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural 40