Deinstytucjonalizacja przebieg i osignicia w Serbii Warszawa Listopad
Deinstytucjonalizacja – przebieg i osiągnięcia w Serbii - Warszawa, Listopad 2015 - Slavica Milojevic Krajowy Instytut Ochrony Społecznej Belgrad, Serbia
Skąd pochodzę Republika Serbii jest demokracją parlamentarną, jak wynika z ostatniego spisu ludności przeprowadzonego w 2011 r. populacja kraju liczy 7, 12 milionów osób
Przejście - specyficzny przypadek Serbii • W ciągu zaledwie jednego stulecia w Serbii zaszło wiele przemian ustrojowych - przejście od monarchii do demokracji. • Serbia wiele zmian, proces kształtowania się państwa (25 lat): – Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii (1945 -91 r. ), – – jedna z 6 republik Federalna Republika Jugosławii (1992 – 2003 r. ) Federacja Serbii i Czarnogóry (2003 -2006 r. ) Republika Serbii (czerwiec 2006 r. ), po odłączeniu się od Czarnogóry Utraciła swą południową prowincję, kiedy Kosowo ogłosiło niepodległość (luty 2008 r. )
Początek fazy przejściowej 2005 r. Jak zostało to ujęte w STRATEGII ROZWOJU OPIEKI SPOŁECZNEJ (2005 r. ) Projekty reformy wprowadziły niezbędne zmiany systemowe w dziedzinie opieki społecznej. Poniższe projekty zapoczątkowały wspomniany proces: • Rozwój Modelu Integralnej Opieki Społecznej na poziomie lokalnym; • Organizacja i Standardy Pracy w Ośrodkach Opieki Społecznej; • Przeobrażenie Ośrodków Opieki Działających w Strukturze Pomocy Społecznej i Rozwój Alternatywnych Form Opieki; • Strategia Rozwoju Opieki Zastępczej i Adopcji; • Ochrona Dzieci przed Zaniedbaniem i Nadużyciem • … Procesy zmian w ramach reformy wsparła także seria innych innowacyjnych projektów.
Wczesna faza reform Reformy rozpoczęte na początku 2000 r. • Sfera związana z opieką nad dziećmi • opieka zastępcza • ośrodki opieki społecznej • wybrane ośrodki opieki Inne ważne procesy kontekstowe • Nowe zapisy prawa rodzinnego • Przejściowy mechanizm finansowy dla pilotażu inicjatyw lokalnych (usług środowiskowych)
Wczesna faza reform Czego się nauczyliśmy Ważne są projekty prowadzone na małą skalę (inicjowanie zmian, kształtowanie dobrych praktyk), ale zwykle przynoszą one ograniczone rezultaty Kwestia opieki nad dziećmi nie może być pomijana przy reformie całości systemu opieki społecznej W celu uzyskania bardziej trwałych rezultatów, potrzeba holistycznego podejścia, opartego na kompleksowym planowaniu
Pierwsze motywujące rezultaty • Reformę opieki społecznej rozpoczęliśmy od ośrodków pracy z dziećmi: • Włoski rząd poparł projekt “Wsparcie deinstytucjonalizacji w obszarze pracy z dziećmi, zwłaszcza tymi z niepełnosprawnościami, w Republice Serbii: wzmocnienie ciągłości usług świadczonych na poziomie krajowym i lokalnym”. Projekt był następnie realizowany przez UNICEF w okresie od grudnia 2009 r. do listopada 2012 r. • Stworzono go po to, by usprawnić reformę deinstytucjonalizacji w Republice Serbii. Zwrócono szczególną uwagę na sytuację dzieci niepełnosprawnych z jednego z największych ośrodków w kraju, w Kulinie. • Cele szczególne – wzmocnienie współpracy osób kształtujących politykę na szczeblu krajowym oraz wzmocnienie ciągłości środowiskowych usług w obszarze opieki społecznej.
Usystematyzowane podejście do reform– kluczowe etapy Rok Środek/ Działanie/ Dokument 2009 Rozwój i przyjęcie centralnego planu przeobrażenia ośrodków opieki dla dzieci q Wyznacza cele krajowe (w ciągu 5 lat obniżenie o 50% możliwości przyjęć do ośrodków opieki) jak również cele na poziomie poszczególnych instytucji – ze szczególnym UWZGLĘDNIENIEM dzieci niepełnosprawnych q W oparciu o analizę lokalnych i regionalnych potrzeb i możliwości q Zawiera plan pracy dotyczący wdrożenia projektu oraz późniejszą analizę kosztów dla instytucji priorytetowych q Podaje możliwości dalszego rozwoju opieki zastępczej, jak również form opieki przejściowej dla opuszczających ośrodki opiekuńcze (takich jak mieszkania wspomagane)
Usystematyzowane podejście do reform – Rezultaty Usługi świadczone w społeczności lokalnej • Ponad 170 usług środowiskowych, świadczonych dla dzieci na szczeblu lokalnym • Większość usług lokalnych przeznaczonych jest dla dzieci niepełnosprawnych ( w 65% wszystkich gmin) – ośrodki opieki dziennej w 70 gminach, opieka domowa w 37 gminach… Opieka zastępcza • utworzono 6 w pełni wydajnych Regionalnych ośrodków opieki zastępczej i adopcji • Odnotowano ponad 5 000 rodzin zastępczych Zakłady opieki • Zamknięto 4 placówki; pozostałych 19 zredukowano i przekształcono w celu zapewnienia nowych typów usług (przytułki, ośrodki opieki dziennej, mieszkania wspomagane, opieka zastępcza (tymczasowa), wysokiej jakości małe mieszkania grupowe dla dzieci z niepełnosprawnością złożoną) • 70% placówek ma możliwości, by zapewnić pobyt stały w zgodzie z nowym prawem (mniej niż 50)
Usystematyzowane podejście do reform – Rezultaty Serbia jest jednym z krajów o najniższym wskaźniku instytucjonalizacji opieki dla dzieci w Europie – w 2014 r. liczba dzieci przebywających w różnego typu ośrodkach stale maleje (837) Spośród wszystkich dzieci oddzielonych od swoich rodzin biologicznych około 86% ma zapewnioną opiekę zastępczą, podczas gdy 14% przebywa w ośrodkach opiekuńczych. 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2010 r. 2011 r. Ogólna liczba dzieci pod opieką Dzieci pod opieką zastępczą 2012 r. 2013 r. 2014 r. Dzieci w ośrodkach opiekuńczych
Czego się nauczyliśmy Opieka nad dziećmi nie polega jedynie na zapewnieniu alternatywnych form umieszczania dziecka w rodzinie, ale także na rozważeniu ryzyka, jakie niesie oddzielenie dziecka od rodziny. Dobre doświadczenia w zakresie włączania sektora zdrowia i opieki społecznej w proces deinstytucjonalizacji opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi powinny być przekazywane jako wsparcie dla rodzin z różnego rodzaju problemami.
Czego jeszcze się nauczyliśmy § Trzeba stworzyć środowisko, które umożliwi i zachęci do większego uczestnictwa na różnych poziomach wszystkie bezpośrednio zainteresowane strony; § Zmiana ram prawnych, według których przebiega proces transformacji, musi pociągać za sobą znaczne zwiększenie możliwości wszystkich istotnych stron zainteresowanych; § Wzmocnienie współpracy i komunikacji, a także zdobywanie partnerów do pracy, jest jedynym pewnym sposobem, by transformacja się udała; § Inwestowanie w profesjonalne badania naukowe jako podbudowę działań w ramach głównego projektu przynosi istotne zyski; § Reformy w dziedzinie opieki nad dziećmi nie powiodą się bez udziału silnej sieci organizacji obywatelskich; § Wsparcie personelu ośrodków opieki ma wielkie znaczenie dla powodzenia transformacji; § Trzeba zapewnić dostęp do informacji o usługach świadczonych na rzecz dzieci z niepełnosprawnościami
Ścieżka wytyczona w dziedzinie opieki nad dziećmi • Koncentracja na rozwoju wyspecjalizowanych usług i form wsparcia dla rodzin we współpracy z systemem opieki zdrowotnej w celu zapewnienia wczesnego wsparcia dla rodzin – aby zapewnić pełne wprowadzenie zakazu dotyczącego dzieci w wieku 0 -3 lat • Kontynuacja procesu transformacji/redukcji ośrodków opieki ze szczególnym uwzględnieniem jakości usług opiekuńczych dla dzieci ze złożoną niepełnosprawnością oraz wzmocnienie alternatywnych form opieki zastępczej • Ulepszenie obecnie istniejących programów świadczeń gotówkowych
Dorośli i osoby starsze w procesie deinstytucjonalizacji
Dorośli w ośrodkach opieki • W 2014 r. , 5. 604 dorosłych ( w wieku od 26 do 65 lat), dotkniętych niepełnosprawnością umysłową, intelektualną, fizyczną lub sensoryczną, przebywało w placówkach opiekuńczych. • 21% osób spośród tych, które w 2014 r. opuściły placówki opiekuńcze, powróciło do swoich rodzin. • Głównym powodem przebywania osób w ośrodkach opieki w 2014 r. była niezdolność rodzin do zapewnienia im opieki (tyczy się 28, 57% przypadków), a także fakt, że osoby te nie posiadały bliskich krewnych (26%).
Opieka nad dorosłymi i osobami starszymi W 2014 r. wśród podopiecznych znalazło się: • 441 dorosłych i • 270 osób starszych • … lecz projekt jest w fazie rozwoju.
Główne wyzwania Złożoność potrzeb osób dorosłych i starszych, dotkniętych niepełnosprawnością, wskazuje na dwie sfery, w których powinno być udzielone wsparcie: • Po pierwsze, budowanie kompetencji i niesienie wsparcia dla rodzin w celu zapobiegania przyjęć w placówkach opieki i zapewnienia odpowiedniej opieki w otoczeniu rodziny, i • po drugie, poprawa jakości życia podopiecznych przebywających w placówkach dzięki szkoleniom zawodowym i podniesieniu kompetencji zawodowych personelu
Przykłady finansowania • W ramach zaproszenia do składania wniosków do wzięcia udziału w programie PROGRESS: „Wsparcie projektowania strategii reform na rzecz wydajnych systemów ochrony socjalnej” granty zostały przyznane projektowi: „SAVE - Ocena Ochrony Socjalnej pod Kątem Wartości i Skuteczności”. • Cel ogólny: wsparcie reform społecznych w Serbii poprzez przegląd procesu deinstytucjonalizacji w Serbii. • Cel szczególny: badanie i rozpoznanie potencjału na poprawę rentowności procesu deinstytucjonalizacji • Czas trwania projektu: 21 miesięcy (do końca stycznia 2016 r. )
Osoby dotknięte niepełnosprawnością umysłową lub chorobą psychiczną a proces deinstytucjonalizacji
Kto zapoczątkował proces • Zdaliśmy sobie sprawę, że to musi być planowanie oparte na praktyce • Pierwszy impuls nadszedł ze strony organizacji międzynarodowych – UNICEF, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Save the Children… • Następny był program reform w dziedzinie zatrudnienia i polityki społecznej w Serbii – jedna z podstaw do wszczęcia negocjacji z Unią Europejską • Aczkolwiek prawdziwymi inicjatorami procesu są jego główni uczestnicy – instytucje opieki społecznej – których zadaniem jest stworzenie i zaprezentowanie innym swojej wizji na przyszłość, wizji zmian, które pragną przeprowadzić
Zdrowie jest funkcją wielu czynników… Na samym początku zdaliśmy sobie sprawę, że: • • • Wykształcenie Stabilizacja ekonomiczna Atmosfera w społeczeństwie i społeczności Otaczające i okoliczne środowisko Usługi w dziedzinie zdrowia i opieki zdrowotnej Tak więc, konieczne są wspólne działania w obszarze społecznym i zdrowotnym! Społeczne wyznaczniki zdrowia
Kadr prawny na szczeblu krajowym • Strategia Rozwoju Opieki Społecznej • Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia Psychicznego • Strategia Poprawy Statusu Osób Niepełnosprawnych • Prawo o opiece społecznej • Prawo o ochronie osób chorych psychicznie • Prawo o przeciwdziałaniu dyskryminacji osób niepełnosprawnych
Projekt Open Arms (Otwarte Ramiona) • Projekt „Poprawa pozycji podopiecznych przebywających w placówkach opieki dla osób dotkniętych niepełnosprawnością umysłową i chorobą psychiczną oraz stworzenie warunków dla ich włączenia społecznego w ramach społeczności lokalnej ” (Otwarte Ramiona, OPEN ARMS) jest realizowany z funduszy Unii Europejskiej. Czas rozpoczęcia: wrzesień 2012 r. • Wdrożony we współpracy z Ministerstwem Pracy, Zatrudnienia, Kombatantów i Problemów Społecznych oraz Ministerstwem Zdrowia Republiki Serbii. • Obejmuje 11 ośrodków opiekuńczych opieki społecznej dla osób dotkniętych niepełnosprawnością umysłową i chorobą psychiczną oraz 5 szpitali psychiatrycznych. • Główny cel: umożliwić deinstytucjonalizację i włączenie społeczne osób dotkniętych niepełnosprawnością umysłową i zaburzeniami zdrowia psychicznego poprzez przekształcenie instytucji w celu poprawy jakości usług i rozwoju wsparcia służb opieki zdrowotnej i społecznej na szczeblu lokalnym. • 19 projektów na plan dotacji, sfinansowanych przez Unię Europejską, zostało wprowadzonych jako element projektu Open Arms w ramach zaproszenia do składania wniosków.
Początkowe kroki • • • Tworzenie map zasobów dostępnych w regionie Ocena potrzeb klientów Ocena zasobów społecznych w regionie Ocena zasobów istniejących w instytucjach Plan rozwoju wymaganych usług środowiskowych Przygotowanie personelu placówek opieki Przygotowanie osób korzystających z systemu opieki Przygotowanie innych podmiotów w regionie Plan logistyczny Plan komunikacji z kluczowymi partnerami Określenie zakresu kontroli i ewaluacji
Trzy komponenty projektu • 1. Przygotowanie Planu przekształcenia szacowanych 11 ośrodków opieki oraz studium wykonalności dla 5 instytucji psychiatrycznych, a także Planu rozwoju międzysektorowych środowiskowych usług społecznych i zdrowotnych. • 2. Stworzenie możliwości na poziomie krajowym i lokalnym na poprawę zakresu i jakości skoordynowanej opieki środowiskowej dla osób dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną i umysłową, zgodnie z planami rozwoju. • 3. Wsparcie planu dotacji na rzecz świadczenia środowiskowych usług społecznych i opieki zdrowotnej.
Plany Przekształcenia • Rozwijane w ścisłej współpracy z ośrodkami opieki/szpitalami • Szacują czas redukcji / likwidacji instytucji na 8 -28 lat • Zawierają stan finansowy i prognozę kosztów na cały okres trwania przekształcenia • Ukazują potrzebę wstępnych inwestycji, ale również spadek kosztów w dłuższej perspektywie • Sam fakt istnienia Planu przekształcenia jest ważniejszy od poziomu jego dokładności
Budowanie kompetencji • Koncentracja na personelu ośrodków opieki dla osób dotkniętych niepełnosprawnością umysłową i chorobą psychiczną • Pojęcie ‘szkolenia dla trenerów’ • Akredytowane programy szkoleń • Motywacja – klucz do udanego programu Szkolenia dla trenerów • Połączenie doświadczenia (Czechy, Słowenia, Włochy)
Równocześnie praca nad powiązanymi przyczynami Do osiągnięcia trwałej i szerokiej poprawy w wynikach z obszaru zdrowia psychicznego potrzeba: – Zająć się przyczynami leżącymi u podstaw zaistniałych problemów: • Nastawienie do choroby psychicznej • Ogólne opinie na temat zdrowia psychicznego – Zmienić przepisy prawa – Zachęcić do wprowadzenia nowej polityki – Zapewnić możliwości finansowania 20/2
Plan dotacji • 19 wspomaganych projektów, które wprowadzone zostały przez ośrodki opieki, szpitale specjalne, lokalne samorządy i społeczeństwo obywatelskie. • Usługi dla osób dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną i umysłową, które rozwijają następujące projekty: – – – Mieszkalnictwo wspomagane Opieka w domu Opieka dzienna Opieka nad dorosłymi Centrum Zdrowia Psychicznego Opieka zastępcza (tymczasowa) Recepcja/ stanowiska recepcji Ośrodek resocjalizacji Centrum profilaktyki Centrum pracy i zatrudnienia Poradnictwo i wsparcie rodzinne
Jeden z przykładów PLAN PRZEKSZTAŁCENIA • Od instytucji zapewniającej miejsca noclegowe do • dostawców usług mieszkalnictwa wspomaganego i innych usług lokalnych, takich opieka dzienna, zapewnienie schronienia, opieka zastępcza (tymczasowa) czy centrum pracy oraz początek przedsiębiorczości społecznej. • Trzy elementy planu przekształcenia: – Plan przeniesienia dla korzystających z pomocy – Plan reorganizacji personelu oraz – Plan finansowy
Przekształcenie Informowanie jest ważne. Informowanie jest najważniejsze!
Czego się nauczyliśmy/ Kolejne kroki • Zmiana paradygmatu! • Deinstytucjonalizacja jest bardzo długim procesem • Proces ten powinien obejmować Ośrodki Pomocy Społecznej, jak również inne zainteresowane podmioty • Podejście o charakterze oddolnym, choć wciąż kluczowe jest wsparcie państwa • Przesunięcie zasobów – usługi środowiskowe zamiast finansowania instytucji (pracowników HR, finansów) • Młodzi, zmotywowani specjaliści, którzy przeprowadzą proces
Deinstytucjonalizacja– zmiana paradygmatu Dawny paradygmat Nowy paradygmat Organizacja usług Rozdział między opieką zdrowotną a społeczną Ramy prawne dla usług Zakres potrzebnych funduszy Status i diagnoza W oparciu o status zatrudnienia i wynagrodzenie Pośrednio od usługodawców Separacja, nieprzydatne usługi Instytucje Standaryzacja, bierny użytkownik Nieprzewidziane lub przeciążone Bezsilność, zależność Zależne od oferty/podaży Niejasne Integracja usług – zwłaszcza w przypadku opieki długoterminowej Potrzeby W oparciu o potrzeby usługodawców Pobieranie opłat za korzystanie z usług Pozycja korzystających z usług Organizacja ochrony Metoda ochrony Nieoficjalne wsparcie Profil użytkowników Usługi Finansowanie Bezpośrednio od korzystających z systemu Niezależność, partnerstwo Ciągłość w ochronie Usługa zorientowana na jednostkę Odpowiedź całej społeczności Produktywny konsument Zależne od popytu Przejrzyste
Ogólny zarys deinstytucjonalizacji w Serbii • Poszliśmy w kierunku decentralizacji, deinstytucjonalizacji (przekształcenia instytucji) i rozwoju alternatywnych form pomocy społecznej, • Włączenie sektora pozarządowego w świadczenie usług poprzez współpracę/partnerstwo wszystkich uczestników. • Zmiany miały na celu zapewnić dostępność usług, zaprojektowanych zgodnie z potrzebami korzystających i ich możliwościami wyboru usług i usługodawców. • Wprowadzenie reform w dziedzinie usług odbyło się za pomocą dwóch mechanizmów: – Projektów reform oraz – Specjalnych funduszy na sfinansowanie projektów na poziomie lokalnym.
Zamiast podsumowania Deinstytucjonalizacja wymaga: • najbardziej radykalnych zmian w postawie • systematycznego podejścia w planowaniu lokalnym • rozpoznawania i oceny problemów napotkanych w określonym czasie • analizy zarówno możliwości jak i słabych stron • stworzenia systemu opartego na alternatywnych formach usług • ukierunkowania na zidentyfikowane potrzeby • systemu, który zagwarantuje kontynuację reformy.
Dziękuję! Slavica Milojevic smilojevic@zavodsz. gov. rs + 381 60 43 43 717
- Slides: 36