Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Thales Nederland 28 juni 2016

Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Thales Nederland 28 juni 2016 1.

Agenda 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Opening Notulen van de deelnemersvergadering van 3 juni 2015 Governance Herstelplan Financiële gegevens 2015 2016: Pensioenpremie, CDC en indexatie Verantwoordingsorgaan Actualiteit: toekomstvisie pensioenstelsel door Pensioenfederatie Rondvraag en enquête Sluiting 2.

Notulen 3 juni 2015 3.

Governance 4.

Organisatie en toezicht pensioenfonds Toezicht Accountant (KPMG) Uitvoering Overheid (DNB / AFM) Manager Pensioenfonds Bureau Pensioenzaken Beleggingsadviescommissie Bestuur Kasbank Administratie Stichting (Aon. Hewitt) Visitatie. Pensioenfonds h commissie Risicomangement Thales commissie Verant. Nederland woordingsorgaan Vermogensbeheer (NN IP en Blackrock) Adviserend actuaris (Willis. Towers. Watson) Communicatiecommissie Compliance officer Waarmerkend actuaris (Willis. Towers. Watson) Deelnemers 5.

Wet en Regelgeving Communicatie Wet Pensioencommunicatie (mei 2015): doel is om pensioenregelingen makkelijker te vergelijken, communicatie omtrent inzicht in de pensioensituatie en eventueel aan te zetten tot actie van deelnemers Algemene informatie over pensioenregeling via Pensioen 1 -2 -3: er zijn verschillende lagen van communicatie: • Laag 1: visuele communicatie (‘plaatjes’ en een beperkte tekst) • Laag 2: uitleg met meer tekst en achtergrond • Laag 3: juridische en beleidsmatige documenten (meestal moeilijk leesbaar voor deelnemers) Te vinden via de website www. thales-nl-pensioenfonds. nl Persoonlijke informatie via de Pensioenplanner, het Uniform Pensioenoverzicht en Mijn. Pensioen. Overzicht. nl 6.

Bestuur Het bestuur van het pensioenfonds bestaat uit 6 leden: 2 leden namens de actieven/werknemers, 1 lid namens de pensioengerechtigden en 3 leden namens de werkgever. Het bestuur is als volgt samengesteld: • actieven/werknemers: – Emiel Stolp (sinds juni 2006, zittingstermijn tot juni 2020) – Pieter Dekker (sinds juni 2004, zittingstermijn tot juni 2016) • pensioengerechtigden: – Jos Visser (sinds juli 2012, zittingstermijn tot juni 2018) • werkgever: – Gerard Mulders (sinds maart 1992, zittingstermijn tot juni 2020) – John Soepenberg (sinds maart 2008, zittingstermijn tot juni 2016) – Dirk Jan de Bruijn (sinds februari 2012, zittingstermijn tot juni 2018) Vacature 7.

Herstelplan 8.

Dekkingsgraad (definitie) Vermogen fonds = dekkingsgraad % Verplichtingen Een dekkingsgraad van 108 % betekent dat het pensioenfonds voor iedere 100 euro die nu en in de toekomst aan pensioen moet worden uitgekeerd, 108 euro aan beleggingen heeft • Minimaal vereiste dekkingsgraad is 104, 2%, anders dekkingstekort • Vereist (op 10 -jaars termijn) is ongeveer 120%, anders reservetekort 9.

Herstelplan Stichting Pensioenfonds Thales Nederland heeft in 2015 een herstelplan ingediend bij de toezichthouder De Nederlandsche Bank. Er is sprake van reservetekort (dekkingsgraad <120%) Dit plan is op basis van het Nieuw Financieel Toetsingskader opgesteld Daaruit blijkt dat het fonds, bij bepaalde aannames, voldoende herstelkracht heeft en binnen een periode van 10 jaar uit herstel is en het vereist eigen vermogen dan weer op peil is (stand evaluatie april 2016) 10.

Ontwikkeling Pensioenfonds Thales 2007 -2015 (effecten cumulatief over periode van 9 jaar, afgerond op hele mln euro) Kapitaal Pensioenverplichtingen DG (in mln euro) Stand 1/1/2007 Premie Uitkeringen Beleggingsresultaat 686 +235 -236 +554 Kosten Stand 31/12/2015 -12 1227 524 Opbouw +211 Uitkeringen -236 Daling marktrente +411 Rentetoevoeging +115 Levensduur +82 Impact UFR (3 aanp. )+48 Indexatie +18 Verlaging 3, 5% -34 1139 130, 8% 107, 7% 11.

Financiële gegevens 2015 12.

2015 Verandering t. o. v. 2014 +/- Totaal per 31 december 2015 Pensioenvermogen +21, 1 mln 1. 227, 5 mln Pensioenverplichtingen +47, 9 mln 1. 139, 2 mln Aantal gepensioneerden +101 1. 655 Aantal actieven -146 1. 678 Aantal Ex-deelnemers +37 1. 347 Dekkingsgraad -2, 8%-punt 107, 7% Beleidsdekkingsgraad +0, 6%-punt 109, 0% Indexatie (act + gepens) 0% Rendement * +2, 5% (lange) rente - 0, 17%-punt 1, 64% * Inclusief Swap overlay en valuta afdekking 13.

14.

Rendement 2015 Aandelen Obligaties Onroerendgoed fondsen Totaal Rendement Fonds 2015 10, 28% 0, 55% 11, 96% 5, 31% Bijdrage - Swap overlay - Valuta afdekking - 1, 59% - 1, 26% Totaal rendement 2015 2, 46% Rendement benchmark 2015 8, 21% 0, 00% 13, 31% 4, 30% 15.

Rendement afgelopen 9 jaar In % 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 Totaal 20082015 Gemidd eld per jaar 20072015 Totaal beleggingsrendement* 2, 5% 26, 2% 2, 8% 15, 6% 8, 3% 11, 6% 12, 1% -7, 9% -2, 8% 86, 4% 7, 16% Totaal beleggingsrendement (unhegded) 5, 3% 13, 1% 6, 5% 12, 4% -0, 9% 9, 1% 16, 9% -15, 0% -2, 8% 48, 9% 4, 52% Benchmark (unhegded) 4, 3% 13, 9% 5, 2% 12, 6% -0, 5% 8, 2% 13, 9% -15, 6% -2, 2% 42, 4% 4, 02% * Totaal beleggingsrendement betreft het rendement inclusief het effect van valuta afdekking en swap overlay (swap overlay sinds mrt 2008) 16.

Beleggingsstrategie – Startpunt beleggingsstrategie: ALM studie (Asset Liability Management) – Acties 2015: • Afspraken over strategische advisering door Black Rock Solutions • De externe adviseur Beleggingsbeleid dhr Ballendux is opgevolgd door dhr Wouters 17.

Uitvoeringskosten 2015 Pensioenfonds Thales NL • Vermogensbeheer 54 basispunten (0, 54%) van het gemiddeld belegd vermogen (totale kosten 6. 7 M€) • Pensioenbeheer € 389 per actieve deelnemer en pensioengerechtigde (totale kosten 1. 3 M€) Conclusie: Kostenniveau in lijn met fondsen van vergelijkbare omvang (op basis van de Kasbank benchmark) 18.

2016 19.

Actuele dekkingsgraad 31 mei 2016 • Vermogen 1. 311 M€ • Verplichtingen 1. 244 M€ • Actuele dekkingsgraad 105, 4% • Beleidsdekkingsgraad 106, 6% 20.

2016: Risicohouding • Mate waarin het fonds bereid is beleggingsrisico’s te lopen om de doelstellingen van het fonds te realiseren en kan lopen gegeven de kenmerken van het fonds • Vastgesteld na overleg met Centrale Ondernemingsraad, de werkgever, het verantwoordingsorgaan en de VVSPTN • Belangrijkste kenmerken – Streven naar een zo stabiel mogelijk premieniveau – Om voorwaardelijke toeslagen te financieren bereid risico te lopen – Beoogd niveau toeslagverlening op lange termijn 100% prijsinflatie. Realistischer is lager niveau (80% prijsinflatie) 21.

2016: Haalbaarheidstoets Doel: inzicht geven in • • • De gevolgen van de financiële opzet van het fonds De verwachtingen en risico’s, met name tav koopkrachtbeleid De consistentie en evenwichtigheid van het beleid De haalbaarheid en consistentie van het premiebeleid De herstelkracht van het fonds De belangrijkste uitkomst waarnaar gekeken wordt is het pensioenresultaat. Dat is een maatstaf voor koopkrachtbehoud. Let wel: de toets heeft een venster van 60 jaar! Uit de resultaten is naar voren gekomen dat het fonds slaagt voor de toetsen 22.

Pensioenpremie 2016 23.

Premie Totale premie Werkgeversdeel premie Werknemers deel premie opbouwpercentage 2012 28, 3% 16, 98% 11, 32% 2, 0% 2013 33, 1% 18+3, 1%* 12% 1, 98% 2014 32, 5% 18+2, 5%* 12% 1, 90% 2015 30, 2%** 18+0, 2% 1, 875% 2016 28, 5% 17, 1% 11, 4% 1, 875% * De werkgever is bereid om de benodigde premie boven 30% in 2013 en 2014 op zich te nemen, hier mogen geen rechten aan worden ontleend voor de toekomst ** Door het vervallen van de verdere opbouw van minimumgarantiepensioen is de premie in 2015 met terugwerkende kracht vastgesteld op 28, 5%. Het werkgeversdeel is gerestitueerd aan de werkgever. 24.

Premie 2016 - Wijziging van premiesystematiek: berekening van kostendekkende premie gebaseerd op verwacht rendement in plaats van (5 jaars gemiddelde) DNB rente termijnstructuur - Verwacht rendement van beleggingsmix: 4, 5%, inflatie verwachting van 2% wordt hier van afgehaald. Zo resteert een rentevoet van 2, 5% - Kostendekkende premie (komende 5 jaar) - Werkelijke premie (komende 5 jaar) 26, 3% 28, 5% - Rendementsparameters voor 5 jaar vast, onafhankelijk van de rentestand. Tekort alleen bij bestandswijziging of toenemende levensduur 25.

2016: CDC (1/2) Overstap op Collective Defined Contribution regeling: - Bestaande praktijk verduidelijkt: werkgever en werknemers betalen samen een premie en alle mee- en tegenvallers zijn voor de (gewezen) deelnemers van het fonds - Vaste pensioenpremie voor de komende vijf jaar (28, 5%) - Geen pensioenverplichtingen op de balans van Thales - Afspraken vergelijkbaar met Pensioenfonds voor de Metalektro (PME) 26.

2016: CDC (2/2) Overstap op Collective Defined Contribution regeling: Is de feitelijke premie plus depot onvoldoende, dan wordt het opbouw percentage verlaagd Maatregelen om opbouwverlaging te voorkomen: - Premie marge tussen feitelijke (28, 5%) en kostendekkende premie (26, 3%) is 2, 2% - Premie Depot: premie overschot 2, 2% opsparen in depot (maximaal 5 M€), premie tekort uit depot betalen 27.

Indexatie 2016 28.

Indexatie 2016 In december 2015 heeft het bestuur besloten geen indexatie te verlenen per 1 januari 2016 • Op basis van de ABTN en wetgeving (FTK 2015) kan er indexatie verleend worden bij een beleidsdekkingsgraad > 110% • De beleidsdekkingsgraad (DG) per eind oktober was op dat moment bekend en bedroeg 109, 2% • Volledige indexatie (prijsindex, CPI afgeleid) zou per 1 januari 2016 0, 81% bedragen 29.

Cumulatief gemiste indexatie sinds 2006 Cumulatief gemiste indexatie en kortingen Actieven (prijsindex)* Gepensioneerden (prijsindex) indexatie 15, 57% 12, 41% verlaging 3, 5% 19, 26% 16, 05% totaal * vóór 1 -1 -2015 was dit loonindex 30.

Het Verantwoordingsorgaan (VO) Wat moet je er mee En. . Wat heb je er aan

Het fonds is een puinhoop

Het bestuur maakt er een potje van

De dekkingsgraad is onvoldoende

Er moet gekort worden op de uitkeringen

Kan dit zomaar? Was er dan geen toezicht?

Jawel, de pensioenwet (PW) regelt dit • Intern Toezicht: Visitatiecommissie (externe deskundigen die het handelen van het bestuur en de positie van het fonds beoordelen) • Actuarissen (certificerend, administrerend, adviserend) en accountant. • De Nederlandse Bank (DNB) stelt rekenregels vast en houdt toezicht • De Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt toezicht op communicatie uitingen van pensioenfondsen • Verantwoordingsorgaan (VO)

Leden van het VO • Namens de gepensioneerden • Otto van der Zeeuw • Jan van Rijn (*) • Namens de actieven • Jos van Deemter (*) • Ton Hamelink • Namens de onderneming • Arnoud Vernimmen (*) • David Hoogenraad (*) = nieuwe VO leden

Taken en bevoegdheden Verantwoordingorgaan • Volgens de Pensioenwet dient het Verantwoordingsorgaan verantwoording af te nemen van het bestuur van het pensioenfonds en een oordeel te geven over: 1. 2. 3. het handelen van het Bestuur van de Stichting Pensioenfonds Thales Nederland (SPTN) het door het Bestuur gevoerde beleid in het afgelopen kalenderjaar beleidskeuzes van het Bestuur die op de toekomst betrekking hebben. • Daarnaast heeft het VO adviesrecht over een aantal onderwerpen

Oordeel van het VO over beleid SPTN 2015 In hoofdlijnen: 1. Het bestuur van SPTN is “in control” 2. Evenwichtige belangenafweging van verschillende belanghebbenden 3. Voldoende communicatie met deelnemers en VO 4. Beleggingsresultaat beter dan benchmark 5. Geen klachten in 2015

Aanbevelingen van het VO voor het bestuur SPTN Belangrijkste aanbevelingen: • Realisatie beleggingsjaarplan • Argumentatie evenwichtigheid van besluiten schriftelijk vastleggen • Evaluatie proces risicohouding SPTN • Korte termijn meetbare, beïnvloedbare doelstellingen definiëren en evalueren • Vergelijk met andere pensioenfondsen faciliteren op de website • VO bij dringende onderwerpen tijdig informeren en gebruiken als countervailing power.

Tenslotte: Het VO • Vertegenwoordigt alle deelnemers naar het bestuur • Draagt bij aan een dialoog over het functioneren van het fonds met speciale aandacht voor evenwichtigheid en risicobeheersing • Is een waardevolle gesprekspartner voor het bestuur

Actualiteit Op weg naar een nieuw pensioencontract, extra optie Tomas Wijffels (Pensioenfederatie) 43.

Rondvraag en enquête 44.