De Opstand 1 Politieke oorzaak Verzet tegen de

De Opstand

1 -Politieke oorzaak Verzet tegen de centralisatiepolitiek Karel V had het bestuur hervormd -landvoogd(es) in Brussel -geholpen door 3 raden -Raad van State(hoge adel)→advies -Raad van Financiën(juristen) -Geheime Raad(adel, juristen)→wetten -in de gewesten stadhouders (hoge adel) -legeraanvoerders -bestuur

Hoge burgerij en adel verzetten zich (verdedigen privileges)→particularisme In 1555 volgde Filips II zijn vader op Hij stelde Margaretha van Parma aan tot landvoogdes en vertrok voorgoed naar Spanje

2 -Religieuze oorzaak Verzet tegen de kettervervolgingen Karel en Filips verdedigen het katholieke geloof tegen het opkomend protestantisme -plakkaten→wetten tegen ketters -inquisitie→spoort ketters op→brandstapel -kerkelijke herindeling→herverdeling van bisdommen (theologiestudie verplicht→ jongere zoons adel niet meer bisschop) Grote weerstand (ook bij katholieken) en onrust

3 -Economische oorzaak Grote kloof arm- rijk Ontevredenheid over -hoge belastingen (accijnzen) -inflatie -werkeloosheid (wolaanvoer uit Engeland lag stil) -hoge graanprijzen door -misoogsten -afsluiting Sont

Aanleiding In 1566 bood een verbond van edelen aan Margaretha van Parma het Smeekschrift aan (verzoek tot vermindering kettervervolgingen)→ontstaan term geuzen Margaretha voorlopig akkoord → toename Hagepreken→ Beeldenstorm -ketters slaan beelden stuk -arme katholieken plunderen rijke kerken Adel herstelt de rust

Reactie Filips II In 1567 stuurt Filips Alva -invoering vaste belastingen (10 de penning) -instellen Raad van beroerten (bloedraad) -Beeldenstormers straffen -ketterij uitroeien -tegenstanders centralisatie aanpakken In 1568 worden Egmont en Hoorne onthoofd Willem van Oranje vlucht naar Duitsland Hij valt de Nederlanden binnen (slag bij Heiligerlee)→begin 80 -jarige oorlog Alva verslaat hem→rust

Begin van de opstand In 1572 veroveren de watergeuzen Den Briel. Gevolgen -meerdere steden in Holland en Zeeland lopen over naar de kant van Willem van Oranje -illegale Statenvergadering gehouden in Dordrecht -Willem van Oranje weer stadhouder -Calvinisme officiële godsdienst (geen geloofsvervolgingen)→gewetensvrijheid

Reactie van Alva In 1573 organiseert Alva een strafexpeditie Bij Alkmaar gaat het fout (na aanvankelijk succes: Zutphen, Naarden, Haarlem) In 1574 mislukt het beleg van Leiden In 1576 vindt de Spaanse Furie plaats (muiterij en plundering van Antwerpen)→ Pacificatie van Gent -samenwerking alle 17 gewesten -Spaanse troepen moeten weg -Holland en Zeeland Calvinistisch, rest katholiek (geen vervolgingen)

Pacificatie hoogtepunt politiek Willem van Oranje -eenheid -godsdienstige verdraagzaamheid Parma (nieuwe landvoogd) verovert groot deel van de zuidelijke Nederlanden→ in 1579 Unie van Atrecht -10 zuidelijke gewesten gehoorzamen Filips weer -herstel katholieke godsdienst Unie van Utrecht -overige 7 gewesten -Calvinisme officiële godsdienst

In 1580 doet Filips II Willem van Oranje in de ban→vogelvrij In 1581 schrijft Willem een Apologie→ Placaat van Verlatinge Filips afgezet (theorie Calvijn) In 1584 wordt Willem van Oranje vermoord In 1588 stuurt Filips II de Armada Stichting Republiek der 7 Verenigde Nederlanden

Centralisatie versus particularisme • In de gewesten van Karel V overheerste het particularisme. • Karel en zijn opvolger Filips II voerden een politiek van centralisatie. • Dit stuitte op het verzet van de adel en de steden, die streden voor hun oude privileges

Karel V en Filips II

Filips II vertrekt naar Spanje

Margaretha van Parma

kettervervolgingen

Plakkaten en kettervervolging

Sont

Smeekschrift

Geuzenpenning

Aanbieding Smeekschrift

Hagepreken

Beeldenstorm

De Beeldenstorm Een andere oorzaak van ontevredenheid was de godsdienstpolitiek: • de vervolging van protestanten en de kerkelijke herindeling van 1559 leidden tot veel onrust. • in 1566 barstte de bom en brak de Beeldenstorm uit.

De opstand • De harde maatregelen van Alva, door Filips II gestuurd om de onrust te onderdrukken, deden het verzet alleen toenemen. • In 1568 begon de 80 jarige oorlog onder leiding van Willem van Oranje.

Bloedraad

Onthoofding Egmont en Hoorne

Willem van Oranje en de slag bij Heiligerlee

Verovering van Den Briel

Situatie in 1572

Situatie in 1573

Alkmaar 1573

Ontzet van leiden

Spaanse furie

Pacificatie van Gent

Situatie in 1576

Veroveringen van Parma

Geboorte van de Nederlandse staat? ‘Ende eerst, dat die voorsz. provincien sich met den anderen verbynden, confedereren ende vereenyghen sullen, gelijck si hem verbynden, confedereren ende vereenyghen mits desen, ten ewygen daeghen by den anderen te blijven in alle forme ende maniere als off siluyden maer een provincie waeren, sonder dat deselve hem tenyger tijde van den anderen sullen scheyden, laeten scheyden ofte separeren’ Art. 1 uit de Unie van Utrecht • In 1579 sloten de opstandige gewesten zich aaneen in de Unie van Utrecht. • Twee jaar later zwoeren zij Filips II af als vorst. • In 1588 stichtten zij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Situatie in 1579

Apologie

Placaat van Verlatinge

Moord op willem van oranje

Armada

Stichting van De Republiek