De economie van goed en kwaad De zoektocht

De economie van goed en kwaad De zoektocht van economische zingeving van Gilgamesh tot Wall Street van Thomáš Sedláček Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Universiteit van Tilburg

Opzet boek • Deel 1: De economie in de oudheid • Gilgamesh epos / Oude Testament / Oude Griekenland / Nieuwe Testament / Descartes / Mandeville / Smith • Deel 2: Mythen in de huidige economie • Hebzucht / vooruitgang/onzichtbare hand / homo economicus / dierlijk instinct / wiskunde

Inhoud • 6 maart • 20 maart • Inleiding • Centrale these van het Sedlacek’s boek • Gilgamesj-epos • Het Oude Testament • Het Oude Griekenland • Het Nieuwe Testament • De Mandeville / hebzucht als noodzaak • Adam Smith / vooruitgang / onzichtbare hand en homo economicus • Toepassing op kredietcrisis

Wat is economie? • Neo-klassieke benadering (Lionel Robbins): the science which studies human behaviour as a relationship between ends and scarce means which have alternative uses Kernelement: schaarste n Doeleinden zijn gegeven n

Wat staat er in dit boek?

Centrale these van Sedláček boek • Kennis van mythen en verhalen zijn onmisbaar in economische wetenschap • Moderne economische theorieën zijn nieuwe wiskundige vormen van meta-economische verhalen in oude mythen • meta-economische verhalen bevatten historische, culturele, psychologische, theologische en filosofische dimensie • Al deze verhalen gaan over goed en kwaad • Economen moeten toegeven dat economie inherent normatief is

Gilgamesh epos n n n Oudste bekende werk uit wereldliteratuur (2150 v Chr. ) Economische aspecten nooit geanalyseerd Centrale thema: bouw stadsmuur Uruk door Gilgamesh

Economische aspecten n n Mannen mogen vrouwen en kinderen niet meer zien: niet-economische activiteiten en vriendschap zijn ‘improductief’ Heilige bomen worden gekapt: natuur wordt tot reservoir van hulpbronnen Opkomst stad: veiligheid specialisatie, investeren, maar ook afhankelijkheid Rusteloosheid

Oude Testament n n Gericht op dit leven Vooruitgang: lineair tijdsbegrip (ipv cyclisch); Messias-verwachting Rentmeesterschap: mens moet zorg dragen voor natuur; mens als co-schepper; waardering voor arbeid Moraal doorslaggevende invloed op geschiedenis • Rendeert het om het goede te doen? • Maar dit is niet het motief om het goede te doen n Omwille van het goede zelf (Job); liefde voor God en zijn wet

Stelling Voor goed functioneren van de economie is het voldoende dat mensen uit welbegrepen eigen belang handelen. Ethiek speelt geen grote rol in de praktijk en dat is ook niet nodig. Belangrijker is goed overheidsbeleid.

Anti-ascese n Armoede is beklagenswaardig (beter dood dan arm, Prediker 4: 2) n n n Schaarste is een vloek Armen kennen geen rust Hebben geen vrienden en zijn sociaal geïsoleerd Armen en hun kinderen worden bedreigd met slavernij Armoede ondermijnt het morele karakter Sociaal vangnet • • • Nalezen oogst, maaien van randen akkers Tienden Renteverbod Sabbbatsjaar en kwijtschelding schulden Jubeljaar

Waardering van rijkdom en materieel genot n Positief • • • n Rijkdom is een zegen (Gen. 24: 34) Ondernemerschap wordt aangemoedigd (Pred. 11: 1 -6) Het genieten van eten en drinken is een gave (Pred. 5: 18 -20) Negatief • Rijkdom geeft zorgen (Pred. 5: 11) • Streven naar rijkdom leidt tot ontevredenheid en onverzadigbaarheid; het is eindeloos (Pred. 5: 9) • Rijkdom bedekt zicht op menselijke kwetsbaarheid (Spr. 18: 11) • Rijkdom maakt mensen arrogant en hard (Spr. 18: 23) • Zucht naar rijkdom veroorzaakt spirituele blindheid (Deut. 8: 11 -18)

Geluk en inkomen voor verschillende landen (2000)

Welvaart en geluk over de tijd: de case van de V. S.

Discussievraag Wat is volgens u de relatie tussen geluk of menselijk welzijn en inkomen? Wat zou de reden kunnen zijn dat in de V. S. het geluk achter gebleven is? Ziet u een verband met de boodschap in het Oude Testament?

Andere voorbeelden n Respect van privaat eigendom: • gij zult niet stelen n n Sabbatsrust: niet onophoudelijk werken Het verhaal van Jozef • Voorbeeld van stabilizatiepolitiek • Illustreert dat correctie voorspellingen niet uitkomen als gevolg van corrigerend beleid

Het oude Griekenland n Epicurus: hedonisme, egoïsme utilisme (Bentham, Mill) • Stoicijnen: vrijheid met weinig tevreden n Pythagoras: getallensymboliek kwantificering Plato: ideeënleer abstract denken; wiskunde Aristoteles: particulier bezit, deugdenethiek MAX goede leven (ipv MAX nut)

Xenophon: arbeidsverdeling n Xenophon • Belang van arbeidsdeling: grootte van de markt • Belang van handel; geen nulsomspel • Behandel buitenlandse handelaren met respect n Overeenkomst met Adam Smith • Speldenfabriek: arbeidsdeling verhoogt de productiviteit van 1 naar 4800 spelden per dag

Nieuwe Testament n Economie centraal • Van 30 gelijkenissen van Jezus hebben 19 sociaal economische context n Centrale thema: vergeving van schulden • schuldkwijtschelding • nodig om een nieuwe start te kunnen maken n n Griekenland banken

Hebben liefde en het kwaad een functie in de economie? n Gods redding door Jezus is gratis • Waardevolste dingen in het leven mogen niet worden verkocht n In plaats van eigen belang: gebod van de liefde • Speltheorie: liefde efficiënter dan oog om oog, tand voor tand • Voorkomt een negatieve spiraalwerking n Het goede niet mogelijk zonder het kwaad (gelijkenis van het zaad) • Moeilijk te onderscheiden • Kwade krachten gebruiken voor het goede

Discussievraag Is er eigenlijk wel een rol voor liefde in het economisch verkeer? Zo ja, kunt u voorbeelden bedenken?

Debat vragen opmerkingen stellingen