De boodschap van de humanistische geestelijke begeleider Peter

De boodschap van de humanistische geestelijke begeleider Peter Derkx Voorjaarssymposium “Humanisme als Professie” 10 maart 2006

J. P. van Praag, Grondslagen van humanisme 1978: 210 “Humanistische [geestelijke 204] begeleiding is de ambtshalve, systematische benadering van mensen in hun situatie in een sfeer van veiligheid en empathie, zodanig dat hun vermogen geactiveerd wordt tot zingeving, oriëntatie en zelfbestemming, mede door confrontatie met de mogelijkheden van het menszijn naar humanistisch inzicht, waardoor zij zelfstandig een levensvisie kunnen ontwerpen en hanteren. ”

“zelfstandig een levensvisie kunnen ontwerpen en hanteren” Vrijheid, autonomie, zelfbeschikking van de begeleide Betekent: humanistische geestelijke begeleiders doen niet aan zending, hebben geen boodschap ! ? Nee, ze hebben wel degelijk een boodschap!

Humanistische boodschap 1: Autonomie Ieder mens mag zelf uitmaken wat hij of zij echt belangrijk vindt in het leven Mag of moet? Meteen al een discussiepunt onder humanisten

“mensen in hun situatie” Van Praag (1978: 236): in praktisch elke situatie, “zelfs in terreurgevangenis of concentratiekamp”, is zingeving mogelijk. “Een mens heeft ergens een plaats buiten structuren en omstandigheden. Daar vindt hij zijn verantwoordelijkheid; daar begint de zingeving. Zijn WERKELIJKE (P. D. !) nood is het leven zonder zin, in de existentiële leegte. Zingeving is de sleutel tot menswaardig leven, niet los van structuren of omstandigheden, maar gericht op een innerlijke kracht, die hun humanisering mogelijk maakt. ”

Humanistische boodschap 2: Zingeving en humanisering beide Mensen begeleiden bij zingevingsvragen in de situatie waarin ze zich bevinden en die situatie als onveranderlijk gegeven nemen, kan gevaarlijk zijn. De ingang van humanististische geestelijke begeleiders is altijd zingeving, terecht, maar ze moeten ervoor waken dat ze misbruikt worden ter legitimatie van onaanvaardbare omstandigheden in organisaties en samenleving. Op een of andere manier, bijv. zelf of via het HV, moeten ze ook werken aan humanisering van situaties.

Humanistische boodschap 3: Verbondenheid en welgezindheid “in een sfeer van veiligheid en empathie” Kwestie van methodiek, maar meer dan dat: mensen horen elkaars vrijheid en welzijn te bevorderen en kunnen dat ook, omdat ze met elkaar verbonden zijn. Iets dergelijks geldt ook als men andere sfeeraanduidingen kiest: bijv. “een houding van aandachtige en verbeeldingsvolle betrokkenheid” (oratie Hans Alma 2005).

Humanistische boodschap 4: Existentiële vragen erg belangrijk “ambtshalve, systematische” Zingevingsvragen, existentiële vragen zijn zó belangrijk dat het goed is als de samenleving een plaats inruimt voor beroepskrachten op dit terrein

Humanistische boodschap 5: Mensen kunnen hun leven zelf zin geven “zodanig dat hun vermogen geactiveerd wordt tot zingeving, oriëntatie en zelfbestemming” Mensen kunnen hun leven zin en richting geven (F. “sens”). En ze kunnen dat zelf doen. Overigens: zingeving, oriëntatie, zelfbestemming, identiteit, continuïteit, samenhang van levenservaringen zijn aanduidingen van de functie van het geestelijk leven. Functie en inhoud helemaal te scheiden?

Humanistische boodschap 6: Menszijn biedt volgens humanisten DEZE positieve mogelijkheden “mede door confrontatie met de mogelijkheden van het menszijn naar humanistisch inzicht” Deze zinsnede verwijst overduidelijk naar het humanisme als een levensbeschouwing met een bepaalde inhoud.

Confrontatie met mogelijkheden! Erg mee eens. Confrontatie is nodig, ofwel bevestigend en steunend ofwel kritisch en andere perspectieven openend. Dit punt is in de theorie van de hum. geestel. begel. (ik zeg niet in de praktijk!) de afgelopen decennia onderbelicht gebleven.

Methodisch verantwoord Confrontatie met humanistische ideeën is nodig en in de hum. g. b. onvermijdelijk, maar het moet wel methodisch verantwoord gebeuren: - in een sfeer van veiligheid en empathie - de geestelijke zelfstandigheid van de begeleide bevorderend - het gaat om mogelijkheden en niet om verplichtingen

De mogelijkheden van het menszijn Van Praags theorie over het humanisme: Postulaten: natuurlijk, verbonden, gelijk, vrij, redelijk, ervaarbaar, bestaand, volledig, toevallig en dynamisch Grondmotieven: trouw en moed Basiszingevingen: creativiteit (arbeid) en gemeenschap (makkerschap, liefde) Fundamentele keuze: aanvaarding, ja zeggen tegen het leven en de werkelijkheid en tegen wie je zelf bent, amor fati, openheid

maar: “zelfstandig een levensvisie ontwerpen” -Geldt niet alleen voor de begeleide -Geldt ook voor de begeleider Van Praag zegt ook zelf dat zijn theorie “EEN” humanistische levens- en denkwereld beschrijft (ondertitel Grondslagen 1978). Toch ga ik hier verder in dan Van Praag. Voor Van Praag ontwerpen mensen variaties op een voorgegeven thema.

acht levensbeschouwingen of zes miljard? Van Praag vertelde mij ooit dat er volgens hem ca. acht mogelijke levensbeschouwingen bestaan waaruit iedereen kan kiezen. Ik denk dat er zoveel zingevingskaders en levensbeschouwingen zijn als er mensen zijn. Een levensbeschouwing komt op grond van persoonlijke ervaringen binnen cultuur tot stand. Al die levensbeschouwingen hebben element van constructie in zich en ook het categoriseren (het zien van overeenkomsten en verschillen) van levensbeschouwingen is in belangrijke mate constructie, individueel en maatschappelijk. En mensen zijn zo complex dat er eindeloos veel mogelijkheden zijn.

Vele andere humanistische visies op de mogelijkheden van het menszijn Rein Zunderdorp: verzet tegen hedonistisch egoïsme Ruut Veenhoven: pleidooi voor menselijk geluk en hedonisme Humanitas: doen wat je moet doen Joep Dohmen: levenskunst gecentreerd rond zelfkennis, handelingsbekwaamheid, waardeoriëntatie, omgaan met tijd en met je maatschappelijke gesitueerdheid Mijn eigen visie. Jullie visie.

Humanistische visies in dialoog met elkaar Mensen kunnen veel van elkaars levensontwerpen leren en de nieuwe visies zijn vaak lang niet zo verschillend van de oude als vaak wordt gedacht. Van wie is bijv. de volgende passage? “Omdat we de. . tragische menselijke conditie nu eenmaal niet kunnen ontwijken, zijn er in ons leven telkens opnieuw momenten waarop we de moed verliezen. … [D]e inzet [is]: het zoeken van de balans tussen hoop en wanhoop door geestelijk weerbaar te zijn en te leven vanuit een eigen levenshouding. ”

Zelfstandig een humanistische levensovertuiging ontwerpen Dat is wat humanistische geestelijke begeleiders in feite vaak doen als ze reageren op de uitingen van mensen die ze begeleiden Dat ontwerp voor zichzelf gaandeweg en bij stukken en brokken expliciet formuleren en daarover met andere geestelijke begeleiders in gesprek gaan, ook publiekelijk, zou een belangrijke bijdrage zijn aan de professionele kwaliteit van de humanistische geestelijke begeleiding.

Afsluiting Ik sluit af met een oudere omschrijving van humanisme die ik nog steeds heel aardig vind. Die omschrijving kun je ook zo lezen dat hij heel direct gaat over de voorbeeldfunctie van humanistische geestelijke begeleiders voor de door hen begeleide mensen. Het gaat hierbij niet om macht of gezag, maar om inspiratie, om laten voelen dat het menselijk leven zinvol kan zijn.

Humanisme als professie “Het humanisme … is niets anders dan het vertrouwen, dat de geestelijke krachten, die nodig zijn om het leven tot zijn hoogste mogelijkheden te brengen, gewekt worden door de omgang met mensen in heden en verleden, die over die krachten beschikken. ” (H. J. Pos 1947: 479) Humanistische geestel. begeleiders leven humanisme voor in de vorm van een professie.