De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten Lessen
De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Lessen voor de toekomst, uit 99 dagen bemiddelen. Gastcollege 17 februari 2011 Twitter mee #joganspeaks De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 1
Inleiding • Geen terugblik op het verleden, wat goed of slecht was, juist of fout. • Geen beoordeling van anderen. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 2
Dit dus morgen niet in de krant De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 3
Dit dus morgen niet in de krant De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 4
Inleiding • Wel : proberen lessen te trekken over wat in de nabije of verdere toekomst tot oplossingen kan leiden. • Nabije of verdere toekomst ? * • Met dit gastcollege zal ik de zelf opgelegde discretie niet doorbreken. Wat vertrouwelijk is, blijft vertrouwelijk. Wat ik vandaag gebruik, is al publiek. • Mijn documenten worden nu geïnventariseerd, worden voorlopig bijgehouden en worden –als deze staatshervorming ooit afgewerkt wordtin het AMSAB geplaatst. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 5
Archivering De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 6
“Defensief gedrag leidt tot beperkte nederlagen, niet tot overwinningen. ” De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Les 1 7
Les 1 : Defensief gedrag leidt tot beperkte nederlagen, niet tot overwinningen. • Is het behoud van de bestaande situatie een verdedigbare situatie ? • Eén voorbeeld : armoedecijfers. Vlaanderen Wallonië De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Inkomens 2003 11. 3% 17. 7% Inkomens 2008 10. 1% 18. 4 8
Les 1 : Defensief gedrag leidt tot beperkte nederlagen, niet tot overwinningen. • De beste dokter kan niet met hetzelfde medicijn twee verschillende kwalen genezen. • Dat geldt voor verschillende beleidsterreinen in ons land (bv. armoedebeleid, arbeidsmarktbeleid *, …). • Houden wat er is, is dan geen optie. Veranderen is dan geen “overwinning” van de ene of de andere, behoudens in de –zelf gecreëerde - perceptie*. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 9
Les 1 : Defensief gedrag leidt tot beperkte nederlagen, niet tot overwinningen. • Verkondig geen gemakkelijke overwinningen : defederaliseren mag geen excuus voor onmacht zijn. • Als een federale regering niet slaagt in een bepaalde opdracht, moeten de politieke partijen in de eerste plaats kijken naar het eigen functioneren, niet naar het falen van de structuur. • Onbewezen stelling van mijnentwege : een partij (of een coalitie) die er op federaal niveau niet in slaagt een standpunt hard te maken en resultaat te boeken, zal daar na een eventuele regionalisering ook niet in lukken. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 10
“Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. ” De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Les 2
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • De Vlaamse beweging was in oorsprong sterk gericht op culturele en maatschappelijke ontvoogding. • Sleutelmoment lag begin de jaren ‘ 60 : de zetels in het parlement moesten worden aangepast aan de demografische verhouding en daardoor zou een Nederlandstalige meerderheid in het parlement ontstaan. De Franstalige partijen hielden deze aanpassing tegen. • De Waalse beweging stelde de economische achteruitgang van Wallonië vast (en had de eenheidswet moeten slikken) en vroeg economische autonomie. • Tegelijkertijd werden de Vlamingen geconfronteerd met een talentelling die een verfransing van Brussel en de Rand zou aantonen. Culturele autonomie en strikte taalwetten met een vaste taalgrens werden als oplossing gezien. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 12
13
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • Dit alles resulteert in een globaal akkoord onder premier Theo Lefèvre. • Dat akkoord leidt tot de eerste staatshervorming in 1970 onder premier Gaston Eyskens. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 14
Staatshervorming 1970 De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. http: //video. canvas. be/het-onvoltooide-land-deel-2 15
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • De zetelverdeling in het parlement wordt aangepast, de parlementsleden worden in taalgroepen ingedeeld, we krijgen de alarmbelprocedure (en in 1980 het belangenconflict). • Voor institutionele hervormingen wordt de bijzondere meerderheidsvereiste ingevoerd en we krijgen de pariteit van de ministerraad (die bij consensus blijft beslissen). • De gewesten worden in de grondwet voorzien, met de bedoeling “harde” economische bevoegdheden te krijgen. Wordt pas in 1980 uitgevoerd. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 16
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • De “cultuurgemeenschappen” worden opgericht en worden bevoegd voor de taalwetgeving (met uitzondering voor de tweetalige gebieden en de faciliteiten) en voor cultuur. • Later worden dit “gemeenschappen”, en worden ze ook bevoegd voor onderwijs en welzijn (“persoonsgebonden materies). • Voor de gemeenschappen geldt een specifieke territoriale bevoegdheid : in Vlaanderen een volledige bevoegdheid, maar ook een bevoegdheid in Brussel, zij het enkel t. o. v. “Nederlandstalige instellingen”. * De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 17
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • Het paradigma van de tweeledigheid !!! • Dit paradigma past bij de culturele bevoegdheden, de onderwijsbevoegdheid en in zekere mate ook bij de welzijnsdoelstellingen. • Sinds de tachtiger jaren worden de doelstellingen van de Vlaamse beweging meer sociaal-economisch. • Past het paradigma daar nog bij? * De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 18
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • We moeten rekening houden met de andere doelstellingen, maar ook met bijkomende externe “beperkingen” : 1. Het afdwingbaar geworden gelijkheidsbeginsel in de Grondwet. 2. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en het nondiscrimatieverbod. 3. De ontwikkeling van de EU , meer specifiek : het non -discrimatie beginsel en het vrij verkeer van werknemers. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 19
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • De nationale definitie “welzijn” of “persoons- gebonden materie” is voor het Europees recht niet relevant. • Binnen één grondgebied een onderscheid maken wat individuele sociale rechten of verplichtingen betreft, kan enkel op basis van aanvaardbare criteria. • Taalaanhorigheid of subnationaliteit zijn voor individuele sociale rechten en voor dwingende bepalingen in het algemeen, meestal geen aanvaardbare criteria. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 20
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • Conclusie : als de Vlaamse beweging haar sociaal economische ambities wil waarmaken, is het oude paradigma juridisch niet meer adequaat. Meer nog : het verhindert een echte verdieping van de staatshervorming. • Gevolg : het onderscheid tussen en het samen gaan van Gewesten en Gemeenschappen, is achterhaald. De nieuwe staatstructuur zal moeten opgebouwd worden op deelstaten. • Behalve Vlaanderen en Wallonië, zal Brussel ook een deelstaat zijn, en dat geldt ook voor de Duitstalige Gemeenschap. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 21
Les 2: Nieuwe doelstellingen vergen nieuwe middelen. • Er is geen wetmatigheid dat iedere deelstaat gelijk is aan de andere. • Asymetrie is wel mogelijk. • De bevoegdheid van Vlaanderen inzake onderwijs, cultuur en Nederlandstalige welzijnsinstellingen staat niet ter discussie. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 22
“Federale staat, confederale staat, of iets anders ? ” De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Les 3
Les 3: Federale staat, confederale staat, of iets anders ? • België is nu een federale staat. We zijn een beetje specifiek, maar de meeste federale staten zijn specifiek. • Indien we ingrijpende stappen zetten in de verdere staatshervorming, waarbij de deelstaten meer bevoegdheden krijgen, is de term federale staat misschien juridisch nog juist, maar dekt het toch niet meer volledig te lading. • De termen “confederale staat” en “confederalisme” worden nogal lichtzinnig of omwille van politieke profilering gebruikt. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 24
Les 3: Federale staat, confederale staat, of iets anders ? • Een confederale staat bestaat niet : een confederatie bestaat uit onafhankelijke staten die samenwerken, het confederale verband heeft geen grondwet, maar een verdrag tussen de staten, waar de staten kunnen uitstappen*. • De “Republiek der zeven Verenigde Nederlanden” heeft gedurende een bepaalde periode als confederatie gefunctioneerd. • Bij het ontstaan van de federatie in Amerika, die als confederatie was gestart, werd veel aandacht aan de Nederlanden besteed (“The belgic confederacy”). De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 25
Les 3: Federale staat, confederale staat, of iets anders ? the federalist papers De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 26
“Such is the nature of the celebrated Belgic confederacy, as delineated on parchment. What are the characters which practice has stamped upon it? Imbecility in the government; discord among the provinces; foreign influence and indignities; a precarious existence in peace, and peculiar calamities from war” James Madison, 11 december 1787. The federalist, nr. 20. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 27
Les 3: Federale staat, confederale staat, of iets anders ? • De politieke partijen die het over confederalisme hebben in hun programma, hebben het meestal over een verder gaande vorm van federalisme, niet over confederalisme. • Sowieso : noodzaak om de taken en vooral de doelstelling van het centraal gedeelte van de staat duidelijker te omschrijven. Dus niet langer als een restcategorie. Dus ook niet : datgene wat (voorlopig) nog niet werd overgeheveld. • Het ontbreken van dergelijk taakomschrijving is een factor van inertie en van instabiliteit en verhindert een doorgedreven debat over verantwoordelijkheden. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 28
Les 3: Federale staat, confederale staat, of iets anders ? • Conclusie : de termen federale staat of confederatie zijn niet meer de meest aangewezen. Samen met een nieuwe en duidelijke taakstelling moet een nieuwe term gebruikt worden : de Belgische Unie. • Deze term verwijst uitdrukkelijk naar de Europese Unie. • Deze term houdt in o. a. dat er verschillende rechtstelsels zijn, met duidelijke omschrijving van de bevoegdheden, regels inzake de onderlinge hiërarchiën, verregaande, ook financiële autonomie en strikte responsabilisering. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 29
“Territorialiteit en solidariteit ” De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. Les 4
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Territorialiteit betekent dat op één grondgebied, slechts één deelstaat bevoegd is. • Meest accuut : in de zes randgemeenten is enkel de Vlaamse overheid bevoegd. • Deze stelling is zeer absoluut en verhindert antinomieën (tegenstelling tussen wetten). De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 31
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • “Een zodanig stelsel onderstelt dat het onderwerp van iedere regeling welke een gemeenschapswetgever uitvaardigt, moet kunnen worden gelokaliseerd binnen het gebied waarvoor hij bevoegd is zodat iedere correcte verhouding en situatie slechts door één enkele wetgever moet worden geregeld” (Arbitragehof, 26 maart 1986, nr. 13). • Sinds het invoegen van de taalgebieden in de Grondwet (art. 4 GW), houdt het territorialiteitsbeginsel ook in dat in het Nederlands taalgebied het Nederlands grondwettelijk voorrang moeten hebben op andere talen. In het gebied van de 19 Brusselse gemeenten beschermt het de gelijkwaardigheid van de beide talen. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 32
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • “Artikel 4 van de Grondwet behelst tevens een beperking van de bevoegdheid van de wetgevers inzake taalgebruik en vormt aldus de grondwettelijke waarborg van de voorrang van de taal van het eentalige gebied of van het tweetalige karakter van het gebied” (Arbitragehof, 26 maart 1986, nr. 17). • Discussie over de invulling : omzendbrief Peeters en de wisselvalligheid van de geschiedenis. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 33
Taaldiscussie 1878 “Bij de parlementaire voorbereiding van de wet van 1878 verdedigde volksvertegenwoordiger Primez de stelling dat als een inwoner van Vlaanderen één maal het Frans had gebruikt in zijn contacten met de overheid hij altijd in het Frans antwoord moest krijgen, zelfs als hij zich later in het Nederlands tot het bestuur wendde. Deze redenering werd in de Kamer verworpen. De Minister van Binnenlandse Zaken kreeg algemene bijval voor zijn verklaring dat de taalkeuze slechts voor één briefwisseling gold” Geciteerd door Jan Clement uit : Hand. Kamer, 7 mei 1878, 813 -814. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 34
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Territorialiteit betekent niet : homogeniteit ! • Het erkennen van andere talen/culturen en van aan die culturen/talen verbonden rechten is niet strijdig met het territorialiteitsprincipe. • Maar : 1. de streektaal heeft voorrang. 2. het is de “eigen gemeenschap” die hierover beslist. (In ons stelsel : met uitzondering voor de faciliteitgemeenten). De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 35
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Ook hier ontstaat een internationaal kader, met name het Minderhedenverdrag. • Vlaanderen stelt zich hier traditioneel erg defensief en afwijzend op. • Een houding waarbij de eigen taal en cultuur duidelijk beschermd wordt en voorrang behoudt, gekoppeld aan een redelijker standpunt tegenover minderheden, lijkt aangewezen. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 36
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Maar : dit doet niets af aan het belang van het territorialiteitsbeginsel. Zonder respect voor dit principe is de Belgische constructie zinloos. De Nederlandse cultuur is in Europa een minderheidscultuur. Zonder bescherming is die minderheidscultuur bedreigd. Geen enkele cultuur kan daarmee omgaan. Dat heeft niets met beslotenheid of eng nationalisme te maken, maar met een basisbehoefte van mensen en gemeenschappen. • Conclusie : het verzet tegen het territorialiteitsbeginsel van Franstalige kant moet eindelijk opgeheven worden. Iedere “definitieve” hervorming, zal hier anders op vastlopen. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 37
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Solidariteit staat niet in de Grondwet verankerd net zo min als in de Bijzondere Wetten tot hervorming der instellingen. • Vlaanderen en Wallonië hebben een verschillend niveau van welvaart. Voor Brussel is dat verschil zelfs deels structureel door de positie van Brussel als hoofdstedelijk gewest*. • Een staatstructuur is niet houdbaar als het principe van solidariteit voortdurend ter discussie wordt gesteld. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 38
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • In de Belgische federatie is de solidariteit sterk georganiseerd : de sociale zekerheid is federaal en berust op interpersoonlijke solidariteit. • Bij de verdeling van de middelen voor de Gewesten is er een sterk – zelfs pervers - solidariteitsmechanisme. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 39
40
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • De Gemeenschappen hebben een dubbele financiering : de algemene dotatie en de onderwijsdotatie. • De algemene dotatie voor de Gemeenschappen is gebonden aan de fiscale draagkracht van de inwoners : per inwoner ontvangt de Vlaamse Gemeenschap 591 euro, de Franse Gemeenschap 477 euro. Hier speelt geen solidariteitsmechanisme. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 41
42
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Tot 2000 was de financiering van het onderwijs gebaseerd op het aantal leerlingen. Iedere gemeenschap kreeg evenveel per leerling. • Door de Lambermontwet krijgt Vlaanderen in 2010 per leerling 3. 3% meer middelen dan de Franse Gemeenschap. • Volgens de bestaande financieringswet zou het verschil in 2020 oplopen tot 9. 8%. In het bemiddelingsvoorstel (“de turbo stoppen”) werd dit beperkt tot 5. 9%. Dit zorgt uiteraard voor discussie. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 43
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Solidariteit is minder eenduidig te definiëren als territorialiteit. Het zal daarom vooral vorm krijgen door de financieringsmechanismen. • Solidariteit staat niet haaks op responsabilisering : als iedere entiteit per kind evenveel krijgt voor de kinderbijslagen is dat een andere, maar evenwaardige responsabilisering als bijvoorbeeld fiscale autonomie. • Voor welke materie de ene vorm gebruiken (en dus inkomensverschillen laten doorwerken) en voor welke materie de andere vorm (gelijke enveloppen met bestedingsautonomie en bestedingsverantwoordelijkheid), is de kerndiscussie. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 44
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Het meest delicaat zijn de sociale rechten. • Solidariteit lijkt zich hier enkel te kunnen vertalen door “financiering naar behoefte”. • Voor zover deze “behoefte” kan geobjectiveerd worden, is –naar mijn oordeel- een defederalisering van de inkomsten wel en van de uitgaven niet strijdig met het solidariteitsmechanisme. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 45
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Een objectivering lijkt op vandaag mogelijk voor de kinderbijslagen en is reeds gebeurd voor de uitgaven in de ziekteverzekering, zij het via de mutualiteiten. Ook in de welzijnssector is objectivering voor een aantal onderdelen (bijvoorbeeld ouderenzorg) mogelijk. Voor werkloosheidsuitkeringen is dat veel moeilijker. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 46
Les 4: Territorialiteit en solidariteit • Het is belangrijk dat bij de toewijzing niet alleen solidariteit in acht genomen wordt, maar ook dat de economisch-monetaire unie die België is, wordt gerespecteerd en dat de mobiliteit van de werknemers gestimuleerd wordt. Daarom worden bijvoorbeeld de pensioenen en arbeidsreccht beter op het niveau van de Unie bewaard. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 47
Les 4: Territorialiteit en solidariteit Conclusie 1. Solidariteit is moeilijk te omschrijven. 1. Het centraal innen van inkomsten is een belangrijk element. 1. De uitgaven verdelen op basis van objectiveerbare behoeften, als die definieerbaar zijn, is dat ook. 1. De regels duidelijk bepalen en structureel vastleggen en ze niet in vraag stellen, is – net als het territorialiteitsprincipe – een bepalende factor voor een stabiele staatshervorming. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 48
Parenthese : begrippen • Autonomie : zelf beslissen. • Fiscale autonomie : zelf over de belastingen beslissen. • Responsabiliseren : zelf de gevolgen dragen van beslissingen. • Juste retour : middelen krijgen in verhouding tot bijdrage. • Worden vaak dooreen gebruikt en dat is niet zo onschuldig. Indruk wordt gewekt dat autonomie geven ook per definitie responsabiliseert. • Tegendraadse (maar wel juiste) stelling : hoe meer fiscale autonomie, hoe meer schulden en hoe hoger de belastingen. Dit is geen pleidooi tegen fiscale autonomie, wel een desacralisering. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 49
De Belgische Unie is samengesteld uit vier deelstaten : Vlaanderen, Wallonië, Brussel en de Duitstalige Gemeenschap. Artikel 1 van de Grondwet De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 50
De Belgische Unie • Artikel 1 van de Nieuwe Grondwet. De Belgische Unie is samengesteld uit vier deelstaten : Vlaanderen, Wallonië, Brussel en de Oostkantons. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 51
De Belgische Unie Kerntaken voor de Unie 1. Defensie. 2. Buitenlands beleid en ontwikkelingssamenwerking*. 3. Migratie en asiel. 4. Veiligheidsbeleid. 5. De financiering van de sociale zekerheid en het verzekeren van de financiële houdbaarheid van dit stelsel. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 52
De Belgische Unie Kerntaken voor de Unie 6. Het beheer van de uitgaven in de sociale zekerheid (bv. de pensioenen) met uitzondering van die onderdelen waarvan de middelen op een geobjectiveerde manier aan de deelstaten worden toegewezen (bv. gezinsbijslagen). 7. De financiering van de deelstaten, voor dat deel waarvoor ze geen eigen fiscale bevoegdheid hebben. 8. Het garanderen van de minderheidsrechten. 9. Het garanderen van de economisch monetaire unie. 10. De coördinatie van de internationale, in hoofdzaak Europese verplichtingen. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 53
De Belgische Unie Kerntaken voor de deelstaten 1. De bestaande bevoegdheden van gemeenschappen en gewesten, die verder gehomogeniseerd worden. 1. Aangevuld met het volledig economisch en werkgelegenheidsbeleid. 1. Justitie. 2. Het beheer van de uitgaven in de sociale zekerheid, waarvoor de middelen objectief toewijsbaar zijn (bv. gezinsbijslagen). 3. Het bepalen van de eigen inkomsten via autonome fiscale bevoegdheid. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 54
De Belgische Unie • De deelstaten kunnen asymetrisch georganiseerd worden, zoals dat in andere landen gebeurt. • Vlaanderen blijft in de deelstaat Brussel bevoegd voor de Nederlandstalige instellingen voor cultuur, welzijn en voor het Nederlandstalig onderwijs. • De organisatie van Brussel moet herdacht worden, waarbij de gegarandeerde aanwezigheid van de Brusselse Vlamingen in het beleid, gekoppeld wordt aan het wegwerken van structurele remmen in het werking van de deelstaat Brussel. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 55
De Belgische Unie Kerntaken voor de deelstaten • Tussen de deelstaten wordt een cultureel samenwerkingsakkoord gesloten, dat het territorialiteitsbeginsel expliciet erkent en waardoor ook binnen de Unie culturele samenwerking eindelijk mogelijk wordt. • Binnen de Unie mag de mobiliteit van de werknemers niet verhinderd worden, integendeel. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 56
Twee slotopmerkingen • Het onderdeel “politieke vernieuwing” is geen bijkomstigheid in de hervorming. Dat geldt in het bijzonder voor de omvorming van de senaat naar een niet –permanent orgaan. • Gelijktijdige verkiezingen zijn misschien staatkundig vreemd. Voor de welvaart van de bevolking zijn ze essentieel. De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 57
Einde “Bedankt voor uw aandacht” De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. 58
- Slides: 58
