DE 6024 DAVRANI BLMLERNDE LER ARATIRMA lek Gelitirme

ÖDE 6024 DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE İLERİ ARAŞTIRMA Ölçek Geliştirme Aşamaları ve Anket Geliştirme Süreçleri DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU

Ölçme Aracı Uyarlama Süreci • Uyarlama sürecine ilişkin ilgili kaynaklardan okumalar yaptırılarak örnek makaleler üzerinden uyarlama süreci tartışılır. • Hambleton, R. K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1 -30. • Hambleton R. K. , Meranda P. F. ve Spielberger C. D. (2005). Adapting educational and psychological tests for cross-cultural assesment. London: Lawrance Erlbaum Associates.

Ölçme aracı uyarlama Belirli bir kültürde ve dilde geliştirilen bir ölçme aracı o kültüre özgü kavramları ve örnekleri yansıtma özelliği taşır. Aynı ölçeğin başka kültür ya da dillerde uygulanabilir olması için yapılan sistematik hazırlık çalışmalarına ölçme aracı uyarlaması denir (Öner, 1987). Kaynak: Öner, N. (1987). Kültürlerarası ölçek uyarlamasında bir yöntembilim modeli. Türk Psikoloji Dergisi, 6 (21), 80 -83. 3

Ölçme aracı uyarlama Günümüzde belli bir kültür için hazırlanmış olan bir psikolojik ölçme aracı farklı kültür ve dillere çevrilerek de kullanılabilmektedir. Bir ölçeğin yalnızca başka dile çevrilip kullanılması yerine o ölçekle ilgili temel psikometrik işlemlerin (geçerlik, güvenirlik) de yapılması süreci ölçeğin başka dil ve kültürlere uyarlanması olarak bilinmektedir (Deniz, 2007). Kaynak: Deniz, K. Z. (2007). Psikolojik ölçme aracı uyarlama. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(1), 1 -16. 4

Ölçme aracı uyarlama Hambleton (2005) test uyarlamanın bir süreç olduğunu ve bu sürecin testin hedef dilde geniş bir kitle tarafından anlaşılacak şekilde çevrilmesiyle başlayan, standardizasyon ve norm çalışmalarıyla devam eden ve geçerlik, güvenirlik analizlerinin yapılmasıyla son bulan bir çalışma şeklinde tanımlamaktadırlar. Kaynak: Hambleton, R. K (2005). Eğitimde ve Psikolojide kullanılan testlerin kültürlerarası değerlendirme amacıyla uyarlanması(N. Koç ve A. Yıldırım, Çev. ). Ankara: Pegem Akademi Yayınları. (2017). 5

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri Deniz (2007), ölçme aracı uyarlamaya neden duyulduğunu aşağıdaki şekilde ifade etmektedir: ihtiyaç • Kültürler ve diller arası okul başarısını karşılaştırmayı kolaylaştırır. • Yeni test geliştirmekle ortaya çıkabilecek emek ve para israfını önler. • İkinci bir kültürde test geliştirmek için uzmanlık bilgisi yetersiz olabilir. • Orijinal test iyi bilinen bir test olduğunda, o testin uyarlamasının vereceği güven duygusu yeni geliştirilecek olan bir teste duyulacak güvenden daha fazla olacaktır. 6

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri Neden ölçek geliştirmek yerine uyarlama yapmak sorusuna Hambleton ve Patsula (1999) literatürde gösterilen sebepleri 5 maddede özetlemektedirler: 1. Çoğunlukla bir test uyarlamak ikinci kültürde yeni bir test geliştirmekten daha ucuzdur ve daha hızlıdır. 2. Yapılacak testin amacı kültürel ya da ulusal değerlendirme yapmak olduğunda, uyarlanmış bir test, ikinci kültürde denk bir test geliştirmenin en etkili yoludur. 3. İkinci bir kültürde test geliştirmek için uzmanlık bilgisi yetersiz olabilir. 7

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri 4. Asıl test iyi bilinen bir test olduğunda, o testin uyarlamasının vereceği güven duygusu yeni geliştirilecek olan bir teste duyulacak güvenden daha fazla olacaktır. 5. Bir testin çok kültürlü sürümlerinden çıkarılan sonuçlar testi alan adaylar için çoğunlukla doğru olacaktır. 8

Uyarlamanın Aşamaları Sharma (1976)’ya göre ölçme aracı uyarlama süreci en az dört aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar: 1. Maddeler orijinal dilden hedef dile çevrilir. 2. Çeviri değerlendirilir ve deneme formu oluşturulur. 3. Orijinal form ile deneme formundaki maddelerin eşdeğerliği saptanır. 4. Yeni formun geçerlik ve güvenirliği saptanır. Sharma, S. (1976). Cross-cultural measurement of anxiety. Washington, DC: Hemisphere/Wiley. Publication. 9

Uyarlamanın Aşamaları Hambleton ve Patsula (1999) ise ölçme aracı uyarlama sürecini 14 adımda özetlemişlerdir. Bu adımlar: 1. Yeni bir test geliştirmenin mi, yoksa var olan bir testi uyarlamanın mı daha kullanışlı olacağına karar verilmelidir. Yeni bir test geliştirmenin ve uyarlama yapmanın avantaj ve dezavantajları dikkate alınmalıdır. Kültürler arası karşılaştırma yapmak amacıyla tasarlanmış testler için tek seçenek uyarlama yapmak olabilir. Kaynak: Hambleton, R. K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1 -30. 10

Uyarlamanın Aşamaları 2. Uyarlama çalışmasına karar verildiğinde, yapılacak ilk iş izin almaktır. İzin almadan böyle bir çalışmaya başlandığında etik ihlal söz konusu olacaktır. Bu yüzden uyarlamaya karar verildikten sonra yapılacak ilk iş izin almaktır. Uyarlama çalışmaları için üç farklı amaçla izin alınabilir. Bu amaçlar şunlardır(Akt. Deniz, 2007): 11

Uyarlamanın Aşamaları 3. Testin hem dilsel hem de kültürel yönden yapısal denkliğinin (eşdeğerliğinin) sağlandığından emin olunmalıdır. Testin uyarlanacağı farklı dil ve kültürler arasında testle ölçülen özelliğin eşdeğerliğinin olup olmadığı konusunda karar verilmelidir. Eğer eşdeğerlik yoksa ya her iki dil ve kültürde de eşdeğerliğin sağlanması için ölçülen yapı gözden geçirilmeli ya da çalışma durdurulmalıdır. 12

Uyarlamanın Aşamaları 4. Yüksek nitelikli çevirmenler seçilmelidir. Uyarlama sürecinde hayati rol oynayan çeviri işlemi için seçilecek çevirmenler çok önemlidir. Çevirmen seçerken, her iki dilde de akıcı konuşan, çalışma yapılan kültürleri iyi bilen, test yapısı ve ölçülen yapı hakkında yeterli bilgiye sahip olmalarına dikkat edilmelidir(Deniz, 2007). 13

Uyarlamanın Aşamaları 5. Test, hedef dile çevrilmeli ve uyarlanmalıdır. Bir testi, çevirmede popüler olarak kullanılan iki desen mevcuttur. Bunlar, “ileriye doğru çeviri” (forward translation) ve “geriye doğru çeviri” (backward translation) desenleridir. “İleriye doğru çeviri” deseninde tek bir çevirmen ya da tercihen bir grup çevirmen testi kaynak dilden hedef dile çevirirler. 14

Uyarlamanın Aşamaları İleriye Doğru Çeviri Deseni: Testin, kaynak dildeki versiyonu ile hedef dildeki versiyonlarının birbirine denk (eşdeğer) olup olmadığı başka bir grup çevirmen tarafından değerlendirilir. Çevirmenler tarafından tanımlanan problemleri çözmek için hedef dil versiyonunda düzenlemeler yapılabilir. Son bir adım olarak da tek bir kişi tarafından testin dilinin akıcılığını sağlamak için testin hedef dildeki versiyonu düzenlenir (Hambleton, 1994). 15

Uyarlamanın Aşamaları Geriye Doğru Çeviri Deseni: Geriye doğru çeviri deseni ise uygulanan yöntemlerden en çok ve en iyi bilinenidir. Bu desende, bir ya da birkaç çevirmen testi kaynak dilden hedef dile çevirirler. Farklı çevirmenler hedef dildeki (uyarlanmış) testi tekrar kaynak dile çevirirler. Daha sonra testin orijinali ile uyarlanmış versiyonu karşılaştırılır. Bu iki versiyonun denkliği ile ilgili yargıda bulunulur(Hambleton ve diğerleri, 2005). 16

Uyarlamanın Aşamaları 6. Testin uyarlanmış hali gözden geçirilmeli ve gerekli düzeltmeler yapılmalıdır. Testin gözden geçirilme süreci, bir grup görüşmesi şeklinde olabileceği gibi bireysel ya da grup çalışması şeklinde de olabilmektedir(Hambleton ve Patsula, 1999). 17

Uyarlamanın Aşamaları 7. Testin uyarlanmış halinin küçük bir grup üzerinde deneme uygulaması yapılmalıdır. Uyarlanan ve gerekli düzeltmeleri yapılan test, bir pilot gruba uygulanmalı ve testle ilgili yapılacak başka düzeltmelerin olup olmadığı belirlenmelidir. Olası hedef kitleyi temsil edecek küçük bir örneklem üzerinde deneme uygulamasından elde edilen bulgular, testin gözden geçirilme sürecine de temel oluşturur. 18

Uyarlamanın Aşamaları 8. Deneme uygulamasından elde edilen veriler ile geçerlik, güvenirlik hesaplamaları ve madde analizleri yapılmalıdır. Bu adım, test uyarlama sürecindeki en önemli adımlardan biridir. İyi çevirmenler genellikle uyarlanmış testteki eksiklikleri tanımlama ve tespit konusunda oldukça yeteneklidir. Ancak ne olursa olsun birçok problem, test deneme uygulamasından geçmeden önce tanımlanamaz 19

Uyarlamanın Aşamaları 9. Testin orijinal form ve hedef dil formlarından elde edilen puanlar arasındaki ilişkiyi bulmak için istatistiksel bir desen belirlenmelidir. Bu desenler şunlardır(Hambleton ve Patsula, 1999): 1. İki dilli (bilingual) bireyler testin kaynak ve hedef dildeki versiyonlarını alırlar. 2. Kaynak dili konuşan bireyler, testin orijinal ve geri çevrilmiş versiyonlarını alırlar. 3. Kaynak dili konuşan bireyler testin kaynak dildeki versiyonunu, hedef dili konuşan bireyler de testin hedef dildeki versiyonunu alırlar. 20

Uyarlamanın Aşamaları 10. Kültürler arası karşılaştırma yapmak amaçlanıyorsa, testin orijinal formu ve hedef dildeki formları arasında dilsel eşdeğerlik sağlanmalıdır. Testin orijinal formu ve uyarlanmış formu büyük bir örnekleme uygulanarak, maddelerin işleyişinin her iki dil formunda da farklılık gösterip göstermediği istatistiksel analizler kullanılarak belirlenebilir. İstatistiksel analizlerle madde yanlılığı araştırılır genellikle DIF (differential item analysis) çalışmaları yapılır (Deniz, 2007). 21

Uyarlamanın Aşamaları 11. Uygun bir yöntem belirlenerek geçerlik çalışmaları yapılmalıdır. Geçerlik çalışmaları için faktör analizi kullanılabilir. Böylece testin yapı geçerliği incelenebilir. Geçerlik çalışmalarında deneysel ya da ilişkisel çalışmalardan (yordama ve uygunluk geçerlikleri gibi) yararlanılabilir (Deniz, 2007). 22

Uyarlamanın Aşamaları 12. Uyarlama süreci raporlaştırılmalı ve uyarlanmış olan testi kullanacak kişiler için bir el kitabı hazırlanmalıdır. Uyarlama sürecinde yapılan işlemler tüm detaylarıyla rapor edilmeli ve olası test kullanıcılara yönelik bir el kitabı hazırlanmalıdır(Hambleton ve Patsula, 1999). 23

Uyarlamanın Aşamaları 13. Uyarlanmış ölçme aracını kullanacaklara gerekli eğitim verilmelidir. Testin el kitabı ve gerekli dokümanlar testi kullananlara yardımcı olacaktır; ancak test uygulayıcılara bir eğitim vermek olası problemleri engellemek için daha etkili olacaktır(Hambleton ve diğerleri, 2005). 24

Uyarlamanın Aşamaları 14. Testin güncelliği yeni çalışmalarla korunmalıdır. Kültürler arası karşılaştırma amacı taşıyan çalışmalar genellikle bir kez gerçekleştirilen çalışmalardır. Ancak bazı testlerin kullanımında süreklilik söz konusudur. Zeka testleri, yetenek testleri, kişilik testleri bunlara örnektir. Bu testler için yeniden değerlendirmeler ve araştırmalar yapmak, testin psikometrik özelliklerinin sorgulanmasını ve test için yapılabilecek geliştirme işlemlerinin belirlenmesi sağlar(Hambleton ve diğerleri, 2005). 25

Uyarlamada Ortaya Çıkan Yanlılık Türleri Test uyarlama sürecinde ya da sonucunda üç tür yanlılık ortaya çıkabilmektedir(Hambleton ve diğerleri, 2005). Bunlar: 1. Yapı yanlılığı. 2. Yöntem yanlılığı. 3. Madde yanlılığı. 26

Kaynakça • Deniz, K. Z. (2007). Psikolojik ölçme aracı uyarlama. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(1), 1 -16. • Erkuş, A. (2003). Psikometri üzerine yazılar. (1. Basım). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 24. • Erkuş, A. (2014). Psikolojide Ölçme Ve Ölçek Geliştirme, Pegem Akademi • Baykul, Y(2010). Eğitimde ve Psikolojide Ölçme, Pegem Akademi. • Hambleton, R. K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1 -30. • Sharma, S. (1976). Cross-cultural measurement of anxiety. Washington, DC: Hemisphere/Wiley. Publication. • Tavşancıl, E. (2006). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.