DAVRANI DETRME 1 DAVRANI NEDR Bireyin eylemde bulunmasyla

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME 1

DAVRANIŞ NEDİR ? Bireyin, eylemde bulunmasıyla eyleminde/davranışında ve çevrede oluşan GÖZLENEBİLİR VE ÖLÇÜLEBİLİR değişikliklerdir. PEKİ ; 2

DAVRANIŞ SORUNU NEDİR ? Çocuğun kendisi ya da başkaları için sorun yaratan şeyler yapmasıdır. Neye Göre ? ve Kime Göre ? *Murat bugün banyoda çok yaramazlık yaptı. Hem beni hem de banyoyu su içinde bıraktı. (Anne) *Murat bugün banyoda çok eğlendi. İlk defa musluğu kendi açabildi. Herhalde onun verdiği heyecanla her yerimizi ıslattı. Musluğu açabildiğine çok sevindim. . . (Baba) 3

Başka neler olabilir ? . . q. Kalabalık mekanlarda çığlık atması, bağırması vb. q. Siz mutfakta çalışırken eteğinizi çekiştirmesi ve / veya fırının düğmeleri ile oynaması q. Televizyon kumandasına sürekli basması ve kanalları değiştirmesi qvb. . 4

Ya da Küçük Adımlar Programı Dahilinde ; Önüne konulan materyalleri atması, Yönergelere tepki vermemesi, vb. . . 5

AMA Biz, çocukta davranış sorunu terimini; değiştirebileceğimiz davranışlar için kullanmalıyız. Kulağı duymadığı için annesinin sözünü dinlemeyen / dinleyemeyen çocuğa davranış sorunu vardır diyemeyiz. 6

VEYA; Çocuğun gelişim özelliklerinin çok üstünde bir davranışı gerçekleştirmesini istemekte YANLIŞTIR. Çok ağır olduğu için elindeki tabakları yere düşürüp kıran bir çocuğun davranış sorunu olduğunu SÖYLEYEMEYİZ. 7

BİR DAVRANIŞIN BİZİM İÇİN SORUN OLUP OLMADIĞI KONUSUNDA ŞÜPHELERİMİZ VARSA KENDİMİZE ŞU SORULARI SORMAMAIZ GEREKİR ? 1. Bu davranış ilerde çocuğum için ya da çevresindekiler için tehlike oluşturur mu ? 2. Bu davranış; diğer çocuğum için koyduğum kurallarla uyuşuyor mu ? 3. Bu davranışı yapmak ısrar ederse ileride onun için sorun oluşturur mu ? 4. Bu davranışı acaba yapmasa daha mı iyi olur ? 8

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME NE İŞE YARAR ? Davranış değiştirildiği zaman; çocuğun öğrenmesi kolaylaşır , aile yada toplum bireyleri için SORUN algısı olmaktan çıkar. ve çocuk ÖĞRENMEYE başlar. 9

devam. . . Bir davranışın Sorun mu ? , Yaramazlık mı ? , fizyolojik bir rahatsızlığın / eksikliğin sonucu mu olduğunu ya da duygusal bir sorundan mı kaynaklandığını ayırt etmemiz gerekir. Bunu ayırt edebilmek için de; ilk önce davranışın tanımını yapmamız gerekir ki bu da davranış değiştirme planı yapmanın ilk adımıdır. 10

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI YAPMAK Sorun olan davranışı değiştirme şu aşamalarla gerçekleştirilir. 1. Sorun olduğu düşünülen davranış tanımlanır. 2. Amaç saptanır. 3. Amacı gerçekleştirebilmek için çocuğa uygun yollar aranır. 11

SORUN NE ? 1. Çocuğun “NE YAPTIĞI “nı ifade etmemiz gerekir. 2. Sorun olan davranışın ÖNCE’ si ve SONRA’ sını belirlememiz gerekir. 12

5 N 1 K Bu davranışları belirlerken çocuk; q Ne yapıyor ? q Nerede ? q Nasıl ? q Neden ? q Niçin ? q Kimin yanında ortaya çıkıyor ? sorularına da cevap verebiliyor olmamız gerekir. 13

AMAÇ SAPTAMAK Burada amaç; NEYİ ? (ortadan kaldırmak istediğimiz davranış) sorusuna cevap vermemiz gerekiyor. 14

Bu ifade doğru mu ? Meral, televizyon kumandasını yere fırlatır. EVET DOĞRU AMA Meral’in öğrenmiş olduğu bu davranışı nasıl değiştireceğiz? 15

devam. . . ÖNCE ? Davranış SONRA ? 16

devam. . . Yapılması istenmeyen davranışın yerine yapılması istenen uygun davranış hedeflenmelidir. Örnek : Meral Televizyon kumandasını sehpanın üstüne koyar. . . . annesinin eline verir. 17

devam… Öyle davranışlar bulacağız ki fırlatma davranışıyla aynı anda yapılamayacak olsun; yada fırlatma davranışını yapmaya fırsat vermesin. Bunun içinde amaçlarımızı saptarken; 1. OLUMLU AMAÇ saptayacağız. 2. GERÇEKÇİ AMAÇ saptayacağız. 18

DAVRANIŞIN İLKELERİ Davranışın ilkesi; davranışla davranışı kontrol eden değişkenler arasındaki temel işlevsel ilişkiyi betimlemektir. Bunlar; 1. PEKİŞTİREÇ 2. CEZA 19

PEKİŞTİRME OLUMLU PEKİŞTİRME 1. BİRİNCİL PEKİŞTİREÇLER (yiyecek, içecek, uyku, cinsellik) 2. İKİNCİL PEKİŞTİREÇLER Nesnel Pekiştireçler (oyuncak, eşya, araç) Etkinlik Pekiştireçleri (şarkı söyleme, oyun oynama) Sosyal Pekiştireçler (gülümseme, okşama, övme) Sembol Pekiştireçler (yıldız, kupon, marka) 20

OLUMSUZ PEKİŞTİRME Bir davranışı izleyen durumda bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ileride yapılma olasılığının artmasıdır. ÖRNEK Gece yarısı ağlayan bir bebeği annenin kucağına almasıyla bebeğin susması. Bu örnekte itici uyaran; gece yarısı bebeğin ağlaması, davranış; annenin bebeği kucağına alması, olumsuz pekiştirme ise kucağa alınan bebeğin susmasıdır. 21

başka bir örnek Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa, okul bu öğrenci için olumsuz pekiştireçtir. Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir. 22

başka bir örnek daha Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping yaptığından kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır. 23

devam Hem olumlu hem de olumsuz pekiştirme çocuğun hoşuna giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir. 24

OLUMSUZ DAVRANIŞI ORTADAN KALDIRMA YA DA AZALTMA YÖNTEMLERİ Neler olabilir sizce ? 25

1. Görmezlikten Gelme / Etkin Aldırmazlık : q q Çocuğunuzla ilgilenmeyin, Göz kontağı kurmayın, 26

devam… q Kısa bir süre için çocuğa herhangi bir biçimde ilgi göstermeyi bırakın. ! q Onunla tartışmaya girmeyin veya onu azarlamayın. q Tutum ve davranışlarınızda ve de yüz ifadelerinde kızgınlık belirtisi göstermeyin. 27

devam… q. Başka bir şeyle uğraşıyormuş gibi yapın ya da odadan çıkın. qÇocuğun kötü davranışı karşılığında bir ödül elde etmemesine dikkat edin. q. Kötü davranış son bulunca çocuğa bol ilgi gösterin. 28

AMA Sehpa üzerindeki vazoyu alıp camdan aşağı atarsa farklı bir caydırıcı tepkiyi kullanın. 29

2. MOLA Çocuk açısından her türlü etkinliğin kısa bir süre durdurulmasıdır. Çocuğu bulunduğu ortamdan çabucak uzaklaştırıp, hoşlanılacak bir yanı bulunmayan, sakin - sıkıcı bir yere koymaktır. Oyuncakların, televizyonun bulunmadığı, ama ısı, ışık açısından yeterli ortamlar, odanın bir köşesindeki duvara doğru çevrilmiş sandalye uygun mola ortamı oluşturabilir. Çocuk; mola aldığı her zaman bu belirlenmiş yere gelmelidir. 30

devam Bu yöntemin en önemli yönü; çocuğun molanın bitimini beklerken kendi davranışlarını değerlendirme olanağı bulmasıdır. Mola yöntemiyle istenmeyen davranış çabucak zayıflar. Ana babaların bu yöntemi öğrenip kullanmaları kolaydır ve bu arada ana babalar çocuk için saldırgan olmayan, akla uygun bir model olurlar. Mola bittikten sonra ana baba ve çocuk arasındaki ilişki çabucak normale döner. 31

devam q Mola uygulanacak hedef davranışı seçin. q Bu hedef davranışın belli bir süre içinde kaç kez yapıldığını sayın. q Mola için SIKICI bir yer belirleyin. ASLA ! Çocuğu tuvalete, içine ışık bile girmeyen odaya kapatmayın 32

Hedef davranış ortaya çıkınca; q Çocuğu en çok 10 sn. içinde ve 10 sözcükten daha çok sözcük kullanmadan mola yerine götürün. q Mutfak saatini alıp ? dakika sonra çalmak üzere ayarlayın ve çocuğun işitebileceği bir yere koyun. q Saatin çalmasını bekleyin. Çocuğun saatin çalmasını beklediği süre boyunca onunla her türlü ilişkiyi kesin. q Saat çaldıktan sonra moladan çıkan çocuğa neden molaya gönderildiğini açıklayın. 33

3. CEZA Bir davranışta bulunan çocuğun , davranışta bulunduktan sonra karşılaşacağı, hoşa gitmeyen bir sonuç cezadır )Clark & Lynn. (65 : 1996 34

devam Cezanın etkili olabilmesi için; q Bir kez cezalandırılan davranışı her zaman cezalandırın. q Cezayı istenmeyen davranışın hemen ardından verin. q Cezalandırılan davranışı hiçbir zaman ÖDÜLLENDİRMEYİN. q Çok sık ve şiddetli cezalar vermeyin. q Fiziksel cezaların, öğrenilebileceğini ve şiddet olarak size geri gelebileceğini unutmayın. 35

ÖDÜL Anne ve babalar çocuklarının olumlu davranışlarını, onların hoşuna gittiğini sandıkları şeyleri söyleyerek yada yaparak ödüllendirdiklerini düşünürler. Ancak söylenilenlerin yada yapılanların gerçekten ödüllendirici olup olmadığına karar vermek için beklenen davranışların olumlu yönde artma sıklığına bakmak gerekir. 36

Eğer; Sizin söylediğiniz yada yaptığınız şeyler sonucunda çocuğunuz olumlu davranışlarını daha sık yapıyorsa, o zaman siz o davranışları gerçekten ödüllendirmişsiniz demektir. Eğer olumlu davranışlarda belirgin bir artış yoksa o zaman sandığınız kadar ödüllendirici olmadığınızı yada ödüllendirme koşullarına uygun davranmadığınızı düşünmelisiniz. 37

Ne zaman ödüllendireceğim ? q Bir becerinin yeni öğretilmeye başladığı zamanlarda çocuğunuzu beceriyi her tamamlayışında ödüllendirin, q Çocuğunuzun bir beceriyi tam olarak yapmaya başladıktan sonar ödülleri seyrekleştirin, q Çocuğunuz siz onu ödüllendirmeden yeni öğrendiği beceriyi zevkle yapmaya başladığında, ödülleri azaltmaya başlayın, q Ancak sözel övgüleri sürekli kullanmaya devam edin, övgü sözlerinin yanı sıra diğer övgülerede yer verin. 38

devam q Çocuğunuz etkinlikte bulunmadan önce kısa ve açık bir talimat verin, q Gerekirse model olun, q Çocuğunuz etkinliği gerçekleştirirken gerektiği kadar sözel yada fiziksel yardımda bulunun, q Gerektiğinde fazla yardım etmekten kaçının, q Yanlışlıkları yada olumsuz davranışları ödüllendirmekten kaçının. 39

BECERİ ÖĞRETİMİNDE KULLANILACAK ÖDÜL LİSTESİ Sözel övgü Aferin Çok güzel Harika Ne güzel yaptın! İyi gidiyorsun Fiziksel temas Sarılma Kucağa alma Öpme, Okşama Yiyecek ve içecek Pasta Sandaviç Kraker Şeker Kek Çikolata Dondurma Meyve Fındık ezmesi Patetes cipsi Çiklet Süt Kola Gazoz Meyve suyu Çay Çerez Nesne ve Oyuncak Renkli kalemler Silgiler Oyuncaklar Oyun kartları Renkli kitaplar Giysiler Oyun ve Etkinlik Babayla top oynama Kamyonlarla oynama Bebeklerle oynama Oyun hamuru yada kille oynama Arabalarla oynama Suyla ve kumla oynama Bisiklete binme Arkadaşları ile oynama Hayvanlarla oynama Anneyle evcilik oynama Salıncağa binme Saklambaç oynama Kaydıraktan kayma Körebe oynama Uçurtma uçurma Resimli kartlarla eşleştirme oyunu oynama T. V. izleme Alışveriş yapma Pikniğe gitme Evi temizleme Resim yapma ve boyama Yemek masası hazırlama Müzik dinleme Masal dinleme Kendisine kitap okunması Oyun parkına gitme Babasına yardım etme Arkadaşına gitme 40

CEZA – ÖDÜL ÇATIŞMASI Bazen çocuk için ceza olarak adlandırdığımız bir davranış, çocuklara ödül gibi gelebilir. ÖRNEK Avazı çıktığı kadar bağıran bir anneyi çocuğu eğlenceli bulabilir. 41

DAYAK Asla DAYAK kavramını ceza olarak algılayıp kullanmayın… 42

Davranışı değiştirirken bunları unutmayacağız … q. Değiştirmek istediğiniz davranışların listesini yapın. q. Kazandırmak istediğiniz olumlu davranışı seçin. q. Pekiştireç, ödül ve cezanızı önceden belirleyin. q. Davranışlarınızda KARARLI ve TUTARLI olun. 43

Engelli Çocukların Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler q Başarılı yaşantılar sağlayın, q Geriye bildirim verin, q Doğru yanıtları pekiştirin, q Çocuğun yeterlik yüzeyini belirleyin, q Öğretilecek konu yada davranışların analizini yapın, 44

devam… q Öğrendiği bilgileri bir durumdan diğerine aktarmasına yardımcı olun, q Öğrendiklerinin tekrarını sağlayın, q Onu öğrenmeye güdüleyin, q Bir defada öğretilecek kavramların sayısınırlayın. 45

ÖZ 1. 2. 3. 4. 5. AMAÇLARINIZI BELİRLEYİN. HERKESİN BU AMAÇALARI BENİMSEMESİNİ SAĞLAYIN. CAYDIRICI TEPKİ / LERİNİZİ BELİRLEYİN. CAYDIRICI TEPKİYİ İSTENMEYEN DAVRANIŞTAN HEMEN SONRA VERİN. TUTARLI OLUN. 46

devam… 7. İSTENMEYEN DAVRANIŞIN ÖNCE KÖTÜLEŞİP, SONRA İYİLEŞMESİNİ BEKLEYİN. 8. OLUMLU DAVRANIŞLARINI ÖDÜLLENDİRİN. 9. İSTENMEYEN DAVRANIŞA ALTERNATİF OLUMLU DAVRANIŞLAR ÖĞRETİN. 10. KAYIT TUTUN. 47

Teşekkür Ederim. . . 48