Davran ncesi pucu ve Silikletirmeyle retim Konu Balklar

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim

Konu Başlıkları üDavranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim v Yanlışsız öğretim yöntemlerinden biri olan davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimin zihin yetersizliği, otizm spektrum bozukluğu vb. olan bireylere öğretim yapmakta etkili olduğu görülmüştür. v Ayrıca, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim tek basamaklı ve zincirleme davranışların öğretiminde de etkilidir.

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim Ø Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde, uygulamacı kontrol edici ipucu ve hedef uyaranı birlikte sunar ve birey hedef uyarana bağımsız olarak tepkide bulununcaya değin davranış öncesi ipucunu sistematik olarak silikleştirir. Ø Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimi daha açık ifade etmek gerekirse, uygulamacı başlangıçta hedef uyaranla birlikte bireyin doğru tepkide bulunmasını kesinleştiren kontrol edici ipucunu sunar ve bireyi doğru tepkilerinden ötürü pekiştirir. Ø Ardından, uygulamacı bireyin doğru tepki düzey ya da sayısını dikkate alarak ipucunu silikleştirmeye başlar. Ø Silikleştirme, ya deneme oturumlarda gerçekleştirilir, ya da sunulan ipucunun yoğunluğu, şiddeti vb. özelliklerinde gerçekleştirilir.

Davranış Öncesi İpucu ve Öğretim q. Silikleştirmeyle Davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretime benzemekle beraber, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde kontrol edici ipucu yavaş silikleştirilmektedir. q Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim, ileride göreceğimiz ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretime ve aşamalı yardımla öğretime çok benzemektedir. q Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmede uygulamacı giderek ipucunun azaltılmasıyla öğretimde olduğu gibi kontrol edici ipucunu azaltmak üzere bir ölçüt belirlemez. q Silikleştirme, uygulamacının bireyin daha az yardım almaya hazır hale geldiğine ilişkin bir görüşe varması ile gerçekleştirilir. q İpucunun silikleştirilmesi öğrencinin hedef uyarana bağımsız olarak yanıt verebilmesini sağlayıncaya değin devam ettirilir.

Davranış Öncesi İpucu ve o Silikleştirmeyle Daha önce söz edildiği gibi, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde ilk başlarda hedef Öğretim uyaran ve kontrol edici ipucu birlikte sunulur. o Kontrol edici ipucu olarak bireyin doğru tepkide bulunmasını sağlayacak türde bir ipucu belirlenir. o Öğretimde ilerleme kaydedildikçe, ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretimde olduğu kadar sistematik olmasa da, ipucu yavaş silikleştirilir. o İpucunun silikleştirilmesi ise, şimdiye değin gördüğümüz yanlışsız öğretim yöntemlerinin tersine, ipucunun türünde ve yoğunluğunda (birey üzerindeki etkisi) gerçekleştirilebilir.

Davranış Öncesi İpucu ve § Silikleştirmeyle Anımsayacağınız gibi, şimdiye kadar görmüşÖğretim olduğumuz yanlışsız öğretim yöntemlerinde ipucu türünde ya da yoğunluğunda bir silikleştirme yapılmamaktaydı; ipucu zaman bağlamında silikleştirilmekteydi. § Ancak, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde uygulamacı öğretimde ilerleme gerçekleştikçe kullandığı ipucunun türünde, yoğunluğunda veya miktarında bir değişiklik gerçekleştirebilir. § Diğer yöntemlerde olduğu gibi davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde de uygulamacının kontrol edici ipucunu belirleme, pekiştireçleri belirleme, birey tepkilerine ne şekilde tepkide bulunulacağını belirleme vb. ile ilgili bazı kararlar alması gerekmektedir.

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde olası üç tür birey tepkisi vardır: (a) doğru tepki, (b) yanlış tepki, (c) tepkide bulunmama. Doğru tepkiler, bireyin kendisine tanınan yanıt aralığı süresinde doğru tepkide bulunması; yanlış tepkiler, bireyin yanıt aralığı süresinde yanlış tepkide bulunması; tepkide bulunmama ise, bireyin yanıt aralığı süresinde hiç tepkide bulunmaması olarak tanımlanır. Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretime başlamadan önce uygulamacı bireyin tepki tanımlarını belirlemelidir.

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim Wolery ve diğerleri (1992), davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde silikleştirme yapmak için bir ölçüt belirlenmese de, uygulamacılara ipucunun silikleştirilmesini dört biçimde gerçekleştirebileceklerini önermişlerdir: (a) İpucunun yoğunluğu azaltılabilir. Örneğin, selamlaşma becerisinin öğretilmesi sırasında uygulamacı önceleri oldukça yüksek bir ses tonu ve abartılı mimikler kullanarak selamlaşma becerisini model ipucu ile sergilerken, daha sonraları ifadeleri doğallaştırabilir ve ses tonunu azaltabilir. (b) İpucunun yeri değiştirilebilir. Örneğin, uygulamacı fiziksel ipucu kullanarak bireye ceket giymeyi öğretirken önceleri ipucunu sunabilmek için denemeler sırasında bireyin arkasına geçerek tam fiziksel yardım kullanırken, birey ilerleme gösterdikçe bireyin önünde durarak kısmi fiziksel ipucu sunabilir.

Davranış Öncesi İpucu ve Öğretim (c)Silikleştirmeyle Sunulan ipucu sayısı azaltılabilir. Örneğin, hazır karışımla kek yapma becerisi öğretilirken uygulamacı ilk denemelerde paketi kendisi açarken aynı zamanda sözel ipucu da sunabilir. Zaman içinde uygulamacı paketi her denemede kendisi açmayabilir ve aynı zamanda, birey performansında ilerleme kaydedildikçe sözel ipucu sunmayı da azaltabilir. (d) İpucu türünde değişiklik yapılabilir. Kuşkusuz bu değişiklik, bireyin bedeni üzerinde daha az kontrol gerektiren ipuçlarının yeğlenmesi yönünde olmalıdır. Örneğin, bir işyerinde bireye lavabo temizleme becerisinin öğretimi sırasında tam fiziksel ipucuyla öğretime başlandığını varsayalım. Uygulamacı ardından kısmi fiziksel ipucunu, model ipucunu ve sözel ipucunu kullanarak öğretim sunabilir. Ancak, bu ünitede pek çok kez tekrarlanmış olsa da bir ipucu türünden diğerine geçiş için ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretimde olduğu gibi bir ölçüt olmadığını yinelemekte yarar vardır. Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmede uygulamacının ipucunun silikleştirilmesine ilişkin kararı bireyin performansını göz önüne alarak verdiğini anımsayalım. Dolayısıyla, uygulamacının silikleştirmeyi ne zaman yapacağına ilişkin kesin bir ölçütü olmaması da, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimin bir sınırlılığı olarak ele alınmaktadır.

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim Ø Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim yöntemi davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim yöntemine çok benzemektedir. Ø Her iki öğretim yönteminde de birey tepkide bulunmadan önce bireye kontrol edici ipucu sunulmaktadır. Ø İki öğretim yöntemi arasındaki farklılık ise, davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretimde ipucunun tümüyle ortadan kaldırılması, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde ise ipucunun yavaş silikleştirilmesidir.

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretimin Basamakları 1. Bireye tepkide bulunması için verilecek uyaranı belirleme, 2. Kontrol edici ipucunu belirleme, 3. İpucunu silikleştirme sürecini belirleme, 4. Yanıt aralığını belirleme, 5. Bireyin tepkilerine ne şekilde yanıt verileceğini belirleme, 6. Veri kayıt yöntemini belirleme, 7. Uygulama, kayıt tutma ve bireyin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma.

1. Bireye tepkide bulunması için verilecek uyaranı belirleme v Hemen tüm tepki ipuçları yöntemlerinde olduğu gibi davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde de uygulamacının vereceği ilk karar bireye tepkide bulunmasını anımsatan ya da söyleyen hedef uyaranın ne olacağıdır. v Anımsayacağınız gibi, hedef uyaran beceri yönergesi, doğal olarak oluşan olaylar ve çevre düzenlemesi olarak üç biçimde sunulabilmektedir.

2. Kontrol edici ipucunu belirleme Ø Uygulamacı hedef uyarana karar verdikten sonra bireyin bu hedef uyarana doğru tepkide bulunmasını kesinleştiren kontrol edici ipucunu belirler. Ø Ancak, kontrol edici ipucunun öğretimin ilk başlarında bireyin doğru tepkide bulunmasını sağlamak üzere kullanıldığını ve birey doğru tepkide bulundukça da bu ipucunda silikleştirme yapıldığını unutmayalım. Ø Kontrol edici ipucunun öğretilen davranışın özelliklerine, bireyin işlevde bulunma düzeyine vb. bağlı olarak belirlendiğini bir kez daha anımsayalım.

3. İpucunu silikleştirme sürecini belirleme § Uygulamacı kontrol edici ipucunu belirledikten sonra, ipucunu sunarak öğretim oturumlarını başlatır; böylece, bireyin doğru tepkide bulunmasını kesinleştirir. § Uygulamacı, bireyin ipucunun silikleştirilmesine hazır olduğuna ilişkin kararı verdiğinde, belli sayıda deneme ya da oturumda kullanılan kontrol edici ipuçlarını silikleştirmeye başlamalıdır. § Bu amaçla uygulamacı ipucunu silikleştirme planını ve ipucunu silikleştirme sürecini belirlemelidir.

3. İpucunu silikleştirme sürecini belirleme (devam. . . ) o Uygulamacı öğrenciye sunduğu yardım düzeyini yavaş azaltarak ipucunu silikleştirir. o Bu süreci ipucunun yoğunluğunu azaltarak, ipucunun pozisyonunu değiştirerek, ipucunun sunulma sıklığını azaltarak ya da ipucunun türünü değiştirerek gerçekleştirebilir. o Uygulamacı, bireye sunduğu ipucunun yoğunluğunu değiştirecekse öğretim boyunca aynı ipucunu kullanır; ancak, öğretim ilerledikçe bu ipucunun gücünü -etkisini azaltır. o Örneğin, yemek masası silme becerisi tam fiziksel ipucu kullanarak öğretiliyorsa, bireyin hazır oluş durumuna göre ipucunu silikleştirmek üzere tam fiziksel ipucundan kısmi fiziksel ipucuna geçilebilir.

3. İpucunu silikleştirme sürecini belirleme (devam. . . ) Ø İpucu silikleştirilirken yapılabilecek bir diğer değişiklik ise, ipucunun pozisyonunun değiştirilmesidir. Ø İpucunun pozisyonu, öğrencinin bedeni üzerinde en fazla yardımdan en az yardıma doğru değiştirilebilir. Ø Örneğin, bir beceri öğrencinin elinin üzerinde tam fiziksel ipucu sağlanarak öğretiliyorsa, öğretim ilerledikçe tam fiziksel ipucu yerine öğrencinin bileğinden, dirseğinden, omuzundan tutarak ipucu sağlayarak öğrenci bağımsız olarak yanıt verinceye değin ipucunun pozisyonu değiştirilebilir.

3. İpucunu silikleştirme sürecini belirleme (devam. . . ) q Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde uygulamacı ipucunun sunuluş sıklığını azaltarak da ipucunu silikleştirebilir. q Örneğin, ileri derece zihin yetersizliği olan bir yetişkine süpermarkette raflara yiyecekleri yerleştirme becerisi öğretiliyor olsun. q Bu amaçla bireye öğretim boyunca sürekli sözel kontrol edici ipucu sunulurken, bireyde gelişme gözlendikten sonra sözel ipucu sunma sıklığı azaltılır ve bu süreç birey bu beceriyi bağımsız olarak yerine getirinceye değin devam ettirilir. q Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde ipucunu silikleştirme yöntemlerinden bir diğeri de ipucunun türünün değiştirilmesidir. q Örneğin, tam fiziksel ipucu kullanılarak ayakkabı bağlama becerisi öğretilmeye çalışılırken birey tam fiziksel ipucunun sunulması ile belli bir doğruluk oranında ya da denemede tepkide bulunduktan sonra, bireyin bedeni üzerinde daha az kontrol gerektiren model ipucu vb. kullanılabilir. q Bu süreç, birey bağımsız olarak tepkide bulununcaya değin sürdürülür.

4. Yanıt aralığını belirleme v Bireyin yanıt vermesi için makul bir süre beklenir. Bu süreye yanıt aralığı denir. v Yanıt aralığı tüm öğretim süresinde tutarlı bir biçimde kullanılmalıdır. v Bildiğiniz gibi, yanıt aralığı bireyin işlevde bulunma düzeyine ve üzerinde çalışılan davranışın özelliklerine göre belirlenmektedir.

5. Bireyin tepkilerine ne şekilde yanıt verileceğini belirleme v Uygulamacı doğru tepkileri pekiştirmelidir. v Bu amaçla, öğretime başlamadan önce uygulamacı hangi pekiştireçleri kullanacağını belirlemeli ve ipucunun sunulduğu tüm denemelerde bireyin doğru tepkilerini pekiştirmelidir. v Yanlış tepkilerde ise, çeşitli uygulamalar yapılabilir. v Bireyin özelliklerine göre, uygulamacı sözel ceza, kısa süreli mola ya da tam fiziksel yardımla hata düzeltmesi yapabilir. v Ancak, yanlış tepki olasılığını azaltmak üzere uygulamacı ipucunu silikleştirme sürecini birey doğru tepkide bulunmaya başladığı zaman başlatabilir. v Bireyin yanlış tepkide bulunma sayısı artıyorsa uygulamacı 1. birey davranışı üzerinde daha fazla kontrol gerektiren bir ipucu sunabilir, 2. kontrol edici ipucunun sunulmasına tekrar yer verebilir.

6. Veri kayıt yöntemini belirleme Ø Uygulamacı bireyin gösterdiği performansa ilişkin geribildirim almak üzere veri toplamalıdır. Ø Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde uygulamacı ipucunun sunulmasına, ipucunun ne zaman silikleştirileceğine ya da yardımın ne zaman arttırılacağına ilişkin bilgileri de veri toplama formuna işleyebilmelidir. Ø Ayrıca, veri toplama formunda hedef davranış, öğretim süresi vb. betimsel bilgilere de yer verilmesi gerektiğini anımsayalım. Ø Şekilde davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim sırasında kullanılabilecek bir veri toplama formu örnek olarak verilmiştir. Ø Benzer biçimde, olası birey tepkilerinin yer aldığı bir veri toplama formu da hazırlanabilirdi. Ø Böyle bir formu kullanmak ancak ipucu yavaş silikleştiriliyorsa uygundur. Ø Diğer bir deyişle, bir öğretim oturumunda aynı ipucu kullanıldığında uygundur. Ø Aksi halde, öğretim oturumunda değişik ipuçları kullanılarak silikleştirme yapılıyorsa, uygulamacının ipucu değişikliğine ilişkin veri toplaması güçleşebilmektedir.

7. Uygulama, kayıt tutma ve bireyin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma Ø Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretimde uygulamacı, ipucu sunmayı ne zaman silikleştirmeye başlayacağı kararını çok dikkatle almalıdır. Ø Çok kısa ya da çok uzun sürede ipuçlarını silikleştirmek yanlışlıklara yol açabilir. Ø İpucu, birey silikleştirmeye hazır olmadan silikleştirilirse, öğretim sırasında gerçekleşen hata düzeyi artabilir. Ø Bu durumun yanlışsız öğretimin mantığına da aykırı olduğunu belirtmekte yarar vardır. Ø Ancak, ipucunun sunulduğu denemelerde de hata gerçekleşirse, ipucu değerlendirilmeli ve gerektiğinde değiştirilmelidir.

7. Uygulama, kayıt tutma ve bireyin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma (devam. . . ) Ø İpucu bireyin gereksinim duyduğundan daha uzun bir süreyle sunulursa, birey hedef uyarana bağımsız olarak tepkide bulunabilecek düzeyde olsa bile bu şans kendisine verilmemiş olur. Ø Aynı zamanda, daha önce de değindiğimiz gibi, birey ipucuna bağımlılık geliştirebilir. Ø İpucunun zamanında silikleştirilmesini sağlamak için ara sıra (iki-üç günde bir, haftada bir vb. ) uygulamacı ipucu sunmadan bireyin performansını sınayabilir. Ø Bu değerlendirme sonunda birey bağımsız olarak tepkide bulunamıyorsa, öğretime geri dönülür; bağımsız olarak doğru tepkide bulunuyorsa, yeni bir becerinin öğretimine başlanır.