DALGA ve AKINTILARIN OLUTURDUU YER EKLLER cografyahocasi com

DALGA ve AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ cografyahocasi. com

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ Bu bölümde kıta sahanlığı(şelf alanı) kavramını, dalga aşınım ve birikim şekillerini öğreneceksiniz. Kazanım: 10. 1. 6. Dış kuvvetleri yer şekillerinin oluşum sürecine etkileri açısından açıklar.

Kıyıların şekillenmesinde iç ve dış kuvvetlerle birlikte su kaynaklarındaki hareketler de (dalga, akıntı, gelgit vb. ) etkilidir. Özellikle okyanus, deniz ve göl gibi su yüzeylerinde rüzgâr, deprem vb. etkilerle oluşan dalgalar kıyıların biçimlenmesinde önemli bir etkendir.

Deniz yüzeyinde daha çok rüzgârların etkisi ile meydana gelen salınım hareketine dalga denir.

KITA SAHANLIĞI (ŞELF ALANI) Kıyıdan başlayan sığ deniz tabanına kıta sahanlığı ya da şelf alanı denir. Bu alan 200 metre derinliğe kadar olan kısımdır. Dik kıyılarda kıta sahanlığı dar iken eğimin az olduğu kıyılarda geniştir. Kıta sahanlığının dar ya da geniş olması da kıyı şekillenmesi bakımından önemlidir.

DALGA ve AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER AŞINIM ŞEKİLLERİ BİRİKİM ŞEKİLLERİ Falez Kumsal Aşınım Düzlüğü Kıyı Oku Mağara ve Kemer Lagün Tombolo

KIYI TOPOĞRAFYASI

DALGA AŞINIM ŞEKİLLERİ

FALEZ (YALIYAR) Dalgalar kıyılara çarparak kayaların alt kısımlarında oyuklar oluşturur. Bu oyukların üst kısımları zamanla çökmesi sonucu oluşan dikliğe falez adı verilir.

FALEZ

Dalgaların falezler oluşturduğu kıyılarda dalga aşındırması (Abrazyon Platformu) sonucu oluşan sığ sularla kaplı düzlük alanlardır. Aşınım Düzlüğü

MAĞARA ve KEMER Derin kıyılardaki aşınma faaliyetleri sonucu mağara ve doğal köprüler meydana gelir.

DALGA BİRİKİM ŞEKİLLERİ

KUMSAL (PLAJ) Alçak (sığ) kıyılarda dalgaların kum ve çakılları biriktirmesiyle meydana gelen kumsallardır.

PLAJ

KIYI OKU ve KORDONU Dalga ve akıntıların taşıdıkları malzemeyi kıyıya dik bir şekilde biriktirmesiyle oluşan şekillerdir.

LAGÜN Koy veya körfez ağızlarının kıyı oklarıyla kapanması sonucu (Deniz Kulağı) kıyı gerisinde oluşan göllerdir.

LAGÜN

TOMBOLO Kıyıya yakın bir adanın, kıyı okları tarafından karaya bağlanması ile oluşur.

TOMBOLO

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

BOŞLUK DOLDURMA Kıyı açığındaki bir adanın akıntıların sürüklediği malzemeler yardımı ile ana tombolo oluşur. karaya bağlanması ile ………… Dalgalar kıyılara çarparak kayaların alt kısımlarında oluşturdukları oyukların, üst falez kısımlarının zamanla çökmesi ile oluşan dikliğe ………… adı verilir. Dalga ve akıntıların taşıdıkları malzemeyi kıyıya dik bir şekilde biriktirmesiyle kıyı oku oluşan şekillere ……………. . adı verilir. Deniz yüzeyinde daha çok rüzgârların etkisi ile dalga hareketine …………… denir. meydana gelen salınım kıta sahanlığı denir. Kıyıdan başlayıp 200 metre derinliğe kadar olan kısma ………………. . .

DOĞRU-YANLIŞ Kıyıya yakın bir adanın, kıyı okları tarafından karaya bağlanması ile lagün adı verilen şekiller oluşur. Kıyıların şekillenmesinde iç ve dış kuvvetlerle birlikte dalga, akıntı, gelgit vb. gibi faktörler etkilidir. Koy veya körfez ağızlarının kıyı oklarıyla kapanması sonucu kıyı gerisinde oluşan göllere lagün adı verilir. Kumsal, kıyı oku, lagün ile tombolo dalga ve akıntıların aşındırma faaliyeti sonucu meydana gelen yer şekillerindendir. Alçak (sığ) kıyılarda dalgaların kum ve çakılları biriktirmesiyle meydana gelen birikim şekillerine kumsal denir.

Yandaki şekilde dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri gösterilmiştir. 1) Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde, numara ile yer şekilleri eşleştirilmesi doğru olarak verilmiştir? I II III A) Lagün Kıyı oku Falez B) Tombolo Lagün Kıyı oku C) Falez Lagün Doğal köprü D) Tombolo Kıyı oku Lagün E) Lagün Tombolo Doğal köprü

2) Aşağıdaki yer şekillerinin hangilerinin oluşumunda dalga ve akıntıların etkisinden söz edilemez? A) Tombolo - Kıyı oku B) Lagün - Falez C) Doğal Köprü - Plaj D) Lapya - Traverten E) Kıyı oku - Falez

I. Tombolo II. Kıyı oku III. Falez IV. Doğal köprü 3) Yukarıdaki yer şekillerinden hangileri dalga ve akıntıların biriktirmesi ile oluşmuştur? A) I - II B) I - III C) II - III D) II - IV E) III - IV

Kıyıya yakın bir adanın kıyı oku tarafından kara kütlesine bağlandığı yer şekillerine tombolo adı verilmektedir. 4) Bu yer şeklinin bulunduğu kıyıların ortak özelliği olarak: I. Kıyı derinliği azdır. II. Dalga biriktirmesi fazladır. III. Kıyıda dik kayalar yaygındır. verilenlerden hangileri gösterilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

• Dalgalar aşındırdıkları malzemeyi kıyı boyunca biriktirirler. • Kıta sahanlığı geniştir. • Deniz yüzeyinde rüzgârın etkisi azdır. 5) Yukarıda özellikleri verilen bir kıyıda aşağıdaki yer şekillerinden hangisinin oluşması beklenmez? A) Tombolo B) Falez C) Kıyı oku D) Lagün E) Plaj

KAYNAKLAR MEB Coğrafya 10 Ders Kitabı, 2019 Yazarlar Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ Nurullah BALŞEN Tolga PEKTAŞ İsmail ÖZDOĞAN GÜN Yayınları Coğrafya 10, 2019 Yazarlar Mehmet BARANAYDIN Yusuf AYDIN Gülten TEKBAŞ