Czynnoci cywilnoprawne mgr Agnieszka Kwiecie Pojcie czynnoci cywilnoprawnych

Czynności cywilnoprawne mgr Agnieszka Kwiecień

Pojęcie czynności cywilnoprawnych • Czynność prawna to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa, co najmniej w podstawowym zakresie, konsekwencje prawne, tego zdarzenia prawnego (art. 56 KC)

Definicja S. Grzybowskiego • Czynność prawna to stan faktyczny, którego istotną (czyli niezbędną) częścią składową jest co najmniej jedno oświadczenie woli, wywołujące skutki prawne z tej przyczyny, że były one zamierzone oraz wyrażone w oświadczeniu - element wolitywny

Definicja A. Woltera Czynność prawna to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także skutki prawne oświadczeniem tym nieobjęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. A. Wolter podkreśla, że czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej lub osoby prawnej poprzez jej organy, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych.

Definicja A. Szpunara • Czynność prawna - takie działania ludzkie wywołujące skutki prawne, które prawo przedmiotowe uważa za zamierzone przez strony składające oświadczenie woli

Wady definicji odnoszącej się do woli stron • Brak namacalnych, obiektywnych elementów, • Odwołanie się do zamiaru podmiotów może sprawiać poważne trudności dowodowe • Akt woli dokpóki nie zostanie uzewnętrzniony, dla osób trzecich (w tym także dla sądu) pozostaje niezbadany.

Definicja Z. Radwańskiego • Czynność prawna to regulacja stosunków cywilnoprawnych dokonywana przez podmioty cywilnoprawne w sposób i przy spełnieniu przesłanek przewidzianych prawem. • Powyższa definicja unika niejasnego pojęcia zamiaru, a z drugiej strony wiąże czynność prawną z systemem prawa.

Definicja P. Machnikowskiego • Czynność prawna jest instrumentem, za pomocą którego podmioty prawa cywilnego mogą kształtować wiążące je stosunki prawne. Dokonanie zaś czynności prawnej ma charakter działania normotwórczego i polega albo na ustanowieniu lub zniesieniu normy postępowania (zwykle indywidualnej i konkretnej), albo na zaktualizowaniu czy zdezaktualizowaniu obowiązku wyrażonego w ustanowionej wcześniej normie prawnej (zwykle generalnej i abstrakcyjnej)

Znaczenie czynności prawnych • Służą one podmiotom prawa cywilnego do samodzielnego kształtowania wiążących je stosunków cywilnoprawnych na mocy własnych decyzji – akt woli podmiotu działającego • Są to akty o doniosłości społecznej, dotyczące sytuacji prawnej podmiotów uwikłanych w stosunki prawne – interesy innych osób

Czynności prawne i akty woli – Teoria woli • Czynności prawne są tradycyjnie identyfikowane z aktami woli • Stanowi to jedno z liberalno-indywidualistycznych założeń szkoły pandektystów niemieckich – I poł. XIX w. • Rozróżniali: a. Wewnętrzny akt woli ukierunkowany na wywołanie skutków prawnych – decydujące znaczenie woli wewnętrznej b. Jego zewnętrzny wyraz określany jako „oświadczenie woli” W razie niezgodności „woli wewnętrznej” z jej zewnętrznym wyrazem – decydujące znaczenie miała wola wewnętrzna. Skutkiem takiej niezgodności była nieważność czynności prawnej.

Teoria oświadczenia • Powstała w wyniku krytyki założeń teorii woli • Zakładała, że decydujące znaczenie miała treść złożonego oświadczenia • Oświadczenie powinno być rozumiane tak, jak może to uczynić typowy człowiek • Decydujące znaczenie woli zewnętrznej

Teoria zaufania • Stanowisko kompromisowe pomiędzy dwiema poprzednimi teoriami • W razie niezgodności między „wolą wewnętrzną”, a jej zewnętrznymi przejawem – „oświadczeniem woli” decydujące znaczenie ma oświadczenie woli, ale tylko wtedy gdy wymaga tego wzgląd na zaufanie odbiorcy oświadczenia woli – interes kontrahenta podmiotu składającego oświadczenie woli

Oświadczenie woli – art. 60 KC • Oświadczenie woli co najmniej jednego podmiotu stanowi główny element czynności prawnej, • Orz. SN z 1 czerwca 1964 (III CRN 27/64) „oświadczeniem woli jest wyłącznie taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostatecznie jasny zamiar wywołania określonych skutków”

Podział czynności prawnych ze względu na liczbę oświadczeń woli: • Czynności jednostronne np. testament • Czynności dwustronne np. umowa najmu • Uchwały osób prawnych typu korporacyjnego np. uchwały zarządów, rad nadzorczych, walnych zgromadzeń, o ile wywołują skutki w obrębie prawa prywatnego

Sposoby wyrażenia oświadczenia woli Co do zasady sposób jest dowolny – odstępstwa od tej zasady mogą wynikać z ustawy albo umowy stron Wola może być wyrażona przez „każde zachowanie się” z którego wynika dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego. • Wprost • W sposób dorozumiany tzw. konkludentny

Sposoby wyrażania woli – c. d. • Możliwe jest posłużenie się każdego rodzaju znakiem – tradycyjnym (pisemnym lub w formie ustnej), albo elektronicznym nośnikiem informacji. • Konkretne zachowanie będzie mogło być uznane za oświadczenie woli dopiero wtedy, gdy jest zrozumiałe przynajmniej w drodze wykładni, a wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw unormowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych i jednocześnie pod warunkiem, że nie zostało ono dokonane pod wpływem przymusu fizycznego i zostało złożone na serio

Dorozumiane oświadczenie woli • Nie artykułuje wprost zamiaru wywołania określonego skutku, • Okoliczności jego podjęcia pozwalają ten zamiar określonemu zachowaniu jednoznacznie przypisać np. podarcie testamentu – art. 946 KC, wyrzucenie rzeczy – art. 180 KC

Bierne zachowanie jako oświadczenie woli • Zagadnienie to wywołuje kontrowersje w doktrynie, • Czy milczenie może zostać uznane za oświadczenie woli, • Przeważa pogląd, że decydujące znaczenie dla przypisania milczeniu skutku oświadczenia woli ma ustawa - np. 682, 830 § 2 albo umowa stron

Moment złożenia oświadczenia woli • Ma kluczowe znaczenie dla określenia skuteczności oświadczenia woli – od tej pory składający jest nim związany i co do zasady nie może go odwołać • Oświadczenia wymagające zakomunikowania adresatowi np. wypowiedzenie umowy – moment złożenia określa się wg. teorii doręczenia

Teoria doręczenia – art. 61 § 1 zd. 1 KC • „oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią” • W odniesieniu do oświadczeń składanych drogą elektroniczną – art. 62 § 2 KC: „oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy zostało wprowadzone do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła się zapoznać z jego treścią” • Decydujący jest moment w którym powatała możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia woli – bez względu na to czy faktycznie do tego zapoznania się doszło

Art. 62 KC, czyli „wypadki chodzą po ludziach” • Jeśli pomiędzy przejawem oświadczenia woli, a chwilą jego dojścia do adresata, w taki sposób żeby mógł on się zapoznać z jego treścią, składający je umrze lub utraci zdolność do czynności prawnych, oświadczenie woli nie traci mocy, chyba że co innego wynika z jego treści, z ustawy lub z okoliczności.

Ciężar dowodu – art. 6 KC • Udowodnienie okoliczności, że adresat oświadczenia miał możliwość zapoznania się z jego treścią spoczywa na tym kto z tego faktu wywodzi skutki prawne, • Najczęściej będzie to składający oświadczenie – powinien zadbać o warunki sprzyjające możliwości zapoznania się z jego treścią, przede wszystkim wyrazić je w języku zrozumiałym dla adresta.

Odwołanie oświadczenia woli • Jeśli oświadczenie zostało złożone innej osobie, jego odwołanie jest możliwe tylko wtedy gdy zostało złożone adresatowi jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej – art. 61 § 1 zd. 2 • Po tej chwili skuteczność odwołania uzależniona jest od zgody adresata, • Wyjątek: art. 662 – odwołanie oferty w stosunkach między przedsiębiorcami – może nastąpić przed zawarciem umowy, jeśli zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

Oświadczenia woli składane nieoznaczonemu adresatowi • Wymagające zakomunikowania ogółowi – występuje adresat nieoznaczony np. przyrzeczenie publiczne art. 919 KC – oświadczenie złożone z chwilą upublicznienia, może zostać w każdym czasie odwołane w sposób w jaki zostało rozpowszechnione, • Niewymagające zakomunikowania komukolwiek – np. testament – złożenie oświadczenia następuje w chwili wyrażenia woli, czas i sposób odwołania w zasadzie dowolne.

Oświadczenia woli składane w obecności świadków lub przed organem władzy publicznej • Np. zgoda na przysposobienie art. 1191 KRO, testamenty szczególne art. 952 -953 KC • Reguły ich złożenia określają przepisy szczególne, nie stosuje się do nich przepisów art. 61 i 62 KC

Funkcje oświadczenia woli Wywołanie skutku prawnego w postaci: • Ustanowienia • Zmiany • Zniesienia czynności prawnej Na podstawie decyzji podmiotu dokonującego czynności prawnej. Aby jednak czynność osiągnęła zamierzony skutek prawny, nie wystarczy samo złożenie oświadczenia woli ukierunkowanego na określony cel. O tym bowiem, czy oświadczenie woli osiągnie skutek prawny decyduje przepis prawa. Czynność prawna nie wywołuje bowiem skutku sama przez się, ale jedynie dlatego i dzięki temu, że ustawa wiąże z nią określony skutek – zresztą dlatego oświadczenie woli nie może dotyczyć spraw nienormowanych przez prawo. W takiej sytuacji byłoby ono z góry skazane na niepowodzenie. Cecha ta przesądza o tym, że czynność prawna jest czynnością konwencjonalną.

Wyr. SN z 24 lutego 1998 r. „do czynności prawych stosuje się prawo materialne obowiązujące w chwili dokonania czynności lub powstania zdarzeń”

Zakres skutków czynności prawnej (art. 56 KC) • Skutki określone w oświadczeniu • Skutki wynikające z ustawy (ius cogens i ius dispositivum – o ile nie zostały wyłączone przez podmiot dokonujący czynności prawnej) • Skutki wynikające z zasad współżycia społecznego - oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych) regulujących postępowanie jednych wobec drugich • Skutki wynikające z ustalonego zwyczaju - utarta praktyka, która jest istotna zwłaszcza w stosunkach kupieckich, a także obyczajowość lokalną i przyjętą w danym środowisku za normę postępowania

Nie są oświadczeniami woli: • • • akt woli wewnętrznej, ponieważ decyzje muszą być uzewnętrznione, potajemne zastrzeżenie, oświadczenie na serio, gentelmen's agreement, podjęcie zobowiązań grzecznościowych albo w czynie społecznym, obietnica wyborcza, oświadczenie niestanowcze, zawiadomienie czy potwierdzenie pewnych faktów, przejawy uczuć, czynności lub przejawy woli, reklama Podobnie w orzecznictwie nie uznano za czynności prawne czynności procesowych ani koncesji, która ma charakter publicznoprawny.

Oświadczenie woli ≠ czynność prawna • Oświadczenie woli jest jedynie elementem stanu faktycznego składającego się na czynność prawną, • Niekiedy dla dokonania czynności prawnej muszą zaistnieć jeszcze inne zdarzenia np. : – Zgoda osoby trzeciej, – Akt administracyjny, – Orzeczenie sądowe, – Wydanie rzeczy, – Wpis do urządowego rejestru.

Oświadczenia innego rodzaju – oświadczenia wiedzy i przejawy uczuć • Są przejawem decyzji kształtowania stosunku prawnego, • Mają charakter zdarzeń prawnych z tego względu, że w ściśle określonych prawem sytuacjach należy wiązać z nimi wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne, – Np. zawiadominie o wadach fizycznych rzeczy (art. 563 KC), zawiadomienie o przelewie (art. 512 KC), przebaczenie (art. 899 § 1, 930 § 1, 1010§ 1 KC) – odnoszą skutki prawne bez względu na to czy podmiot działający zdawał sobie z nich sprawę oraz czy treść oświadczenia przejawiała taką decyzję.

Dziękuję za uwagę.