CNSEL KMLK VE CNSEL GELM CNSEL YNELM Z

CİNSEL KİMLİK VE CİNSEL GELİŞİM CİNSEL YÖNELİM ÖZ GÜVEN DUYGUSU ADÖLESAN DÖNEMİNDE CİNSEL GELİŞİM BES 213. AİLE SAĞLIĞI VE PLANLAMASI DERSİ) (7) 1 Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017 -2018 Güz

CİNSEL GELİŞME VE CİNSEL KİMLİK Cinsel Gelişme; Geçirilen dönemlere uygun olarak, cinsel organlarda büyüme, biyolojik ve psikolojik olarak cinsel aktivitede bulunabilme yeterliliğine ulaşma, Cinsel Kimlik; ü Cinselliğin yaşanacağı eğilimler kazanılması ve bunun benimsenmesi, Bu yönelim karşı cinse olabileceği gibi, kendi cinsine de olabilir, bazen her iki cinse yönelmiş cinsel kimlikler de görülmektedir. İki-üç yaşlarında başlayan cinsel farkındalık, cinselliğini fark etme ve benimseme, sonraki yıllarda sürerek, ergenlik döneminin sonunda cinsel kimlik oturur, Cinsel Kimlik/Farklı Cinsel Kimlik; Heteroseksüellik (Yalnızca karşı cinse yönelim), Homoseksüellik(Yalnızca kendi cinsine yönelim), Biseksüalite(Hem kendi, hem de karşı cinse yönelim), 2 ü ü ü v v v

CİNSEL KİMLİK VE KAVRAMLAR Cinsel Kimlik(Sexual Identity); Bireyin biyolojik olarak cinsel özelliklerini yansıtır, 1. Biyolojik Cinsel Kimlik, ü Cinsiyet kromozomları, ü Cinsiyet hormonları, ü Dış ve iç cinsel organlar, üreme hücrelerinin geliştiği dokular, ü İkincil cinsiyet özellikleri, 2. Toplumsal Cinsiyet(Gender Identity); ü Kişinin kendini kadın ya da erkek olarak algılaması, benimsemesi, ü Toplumun bireyden beklediği cinsiyet rölü, ü Kadınlığa ya da erkekliğe ilişkin davranışın psikolojik yönü, Cinsiyet Rolü(Gender Role); ü Toplumsal cinsiyetin bir parçası, ü 3 Bireyin kendisini oğlan çocuk(erkek), ya da kız çocuk(kadın) konumunda göstermek için yaptığı ve söylediği şeylerin tümü,

CİNSEL KİMLİK VE KAVRAMLAR 3. Cinsel Yönelim(Seksüel Orientation); Bireyin cinsel dürtülerinin bir cinsiyete yönelmesi, ü Heteroseksüellik(Erkeğin kadına; kadının erkeğe); Bireyin karşı cinse yönelmesi, ü Homoseksüellik/Eşcinsellik(Erkeğin erkeğe; kadının kadına); Bireyin kendi cinsiyetine yönelmesi, ü Biseksüellik(Erkeğin erkek ya da kadına; kadının kadın ya da erkeğe); Bireyin hem kendi cinsine, hem de karşı cinse yönelebilmesi, 4. Farklı Cinsel Kimlik(Different Seksüel Identity); ü Homoseksüellik/Eşcinsellik(Erkeğin erkeğe; kadının kadına), ü Biseksüellik(Erkeğin erkek ya da kadına; kadının kadın ya da erkeğe), 5. Cinsel Tercih(Seksüel Prefering); Kullanılması önerilmemekte, 4

RUHSAL/PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM DÖNEMLERİ (SİGMUND FREUD) 1. 2. 3. 4. 5. Oral-Bebeklik Dönemi(0 -12 Ay), Anal-Oyun Çağı Dönemi(2 -3 Yaş), Fallik-Okul Öncesi Dönemi(4 -6 -7 Yaş), Latans-Okul-Durgunluk Dönemi(8 -10 Yaş), Adölesan-Ergenlik-Delikanlılık Dönemi(11 -19 Yaş), 5

1. ORAL(BEBEKLİK) DÖNEMİ(0 -12 AY) 1. Erken evre(0 -6 Ay); Ağız, dudak, dil ve emme işlevi baskın, 2. Geç evre(6 -12 Ay); Erken evreye ek diş işlevleri, ısırma ve çiğneme baskın, TEMEL GÜVEN DUYGUSU kazanılmaya başlanır, ü ü ü Emme işlevi beslenme yanında ruhsal doyum sağlar, Emme, anne kucağında daha fazla doyum verir, TEN TEMASI; bebeğe dokunma, emzirme sırasında okşama, uyuturken pışpışlama, kucağa alma, ayakta sallama, sırta ve öne bağlama önemli uygulamalardır GÖZ TEMASI; Bebek ilk ay otistiktir (içe dönük) göz teması yoktur. Bir ay sonra başlar. Göz temasının ruhsal doyuma ve temel güven duygusuna katkısı büyüktür. Bir buçuk iki aydan sonra bebekte göz teması yoksa BEBEKLİK OTİZMİN önemli erken bulgusudur. ANNE İLE TEK İLİŞKİ (süreklilik süreci), YABANCI FOBİSİ ve AYRILIK ANKSİYETESİ’ni önler. Annenin AYNALIK YANSITMASI (AYNALAMA) rolü önemli. Bebeğin OLUMLU KENDİLİK ALGISINI geliştirir. Bu nedenle anne bebeğin gözüne hüzünlü ve çatık kaşla bakmamalıdır. Güler yüzlü sevecen olmalıdır. 6

ORAL(BEBEKLİK) DÖNEMİ(0 -12 AY) ü ü ü ü Ritmik sesler (NİNNİ) ruhsal doyuma katkı verir. Ninnide annenin sevecenliği ve sözel uyaranı vardır, Bebek odasında ve yatak çevresindeki renkli obje uyaranları zihinsel gelişimi etkiler, Anne memesi çok önemlidir. Doğumdan 5 -30 dakika içinde bebek memeye tutulmalıdır. Ağırlık artımı normalse, 4 -6 aya kadar anne sütü tek başına yeterli, Emmenin engellenmesi ya da emme yoksunluğu halinde, bebekte sallanma, kulak memesiyle oynama ve çocukluk mastürbasyonu görülebilir, Uygun ek gıdalara , çiğneme işlevi kazanımıyla birlikte (5 -6 aylar) geçilmeli, Meme, biberon, emzik baskılı ve korkutucu yöntemlerle bıraktırılmamalı, emme araları seyrekleştirilirken, oral uğraş seçenekleri yerine konmalı, Bu dönemini uygun geçirmeyenlerde kötümser, karamsar, aç gözlü, aşırı bağlı, çok konuşma kişilik özelliği gelişebilir, Parmak emme, tırnak yeme, sigara, alkol ve uyuşturucu bağımlılığına yatkınlık, aşırı yeme, şişmanlık, hipokondri, anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve şizofreniye eğilim kazanılmasında, bu dönemdeki sağlıksız yaklaşımların payı büyük, 7

2. ANAL(OYUN ÇAĞI) DÖNEM(2 -3 YAŞ) ü ü ü ü Anal işlevlerinden haz duyma ön planda, Önceleri, içerideki dışkının boşaltılmasında duyulan haz, sonraları dışkının içeride tutulmasıyla alınan hazza dönüşebilir, Çocuk, dışkısını vücudunun öz malı olarak görür, hatta obje olarak dışkıyı, dışkılama anını sevdikleriyle, özellikle annesiyle paylaşmak, ona haz verir, Kreş ortamını sevmeyen çocuklar kakasını ve dışkılamayı eve saklar, annesiyle paylaşma eğilimi nedeniyle kabızlık, hemoroid gelişebilir, Dışkıyla oynamaktan duyulan haz, zamanla hamur, çamur, kum, çakıl, sonunda parayla uğraşmaya dönüşebilir, patolojik olarak para, eşya biriktirmeye ve cimriliğe yatkınlık gelişebilir, Bu dönemin sağlıksız geçirilmesi, kişiliği, cinsel kimliği, farklı cinsel kimliğe eğilimi etkiler, Bu dönemde dışkılama, kirletme arzusunun bastırılması; mizofobi (kirlenme korkusu, aşırı temizlik), pislik-temizlik, sevgi-nefret gibi ikili duygu (ambivalans) ve obsesif nevroz gelişebilir, Bu dönemdeki anal hazza saplantı , ya da stres ve sıkıntılı durumlarda regresyon(geri dönüşüm) gelişebilir, eşcinselliğe yatkınlık görülebilir, 8

ANAL(OYUN ÇAĞI) DÖNEM(2 -3 YAŞ) Anal dönem fiksasyonu(saplantı) ya da regresyonu(gerileme) önlemeye yönelik öneriler; ü Uygun yaşta (2 -4 yaş), uygun tuvalet eğitimi, ü Kabızlık sorunu olan çocuklar doktora götürülmeli, kreş öğretmeni ve bakıcısıyla işbirliği yapılmalı, ü Anal temizlik baskılı tutumla yapılmamalı, erkek çocuğun anal temizliği, erkek yetişkinlerce yapılmamalı, ü Anal maniplasyonu gerektiren, bağırsak parazitleri, anal mantar, kabızlık ve hemoroid durumunda doktora götürülmeli, kronikleşmesi önlenmeli, ü Zorunluluk bulunmaması halinde ateş, rektumdan ölçülmemeli, fitil (suppozituvar) kullanılmamalı, 9

3. FALLİK (OKUL ÖNCESİ) DÖNEMİ(3 -6 YAŞ) Çocukların cinselliğe, cinsel özelliklerine ve organlarına düşkünlüğün arttığı dönem, ü ELEKTRA KOMPLEKSİ; Kız çocukları babaya düşkün, ü ODİPUS KOMPLEKSİ; Erkek çocukların anneye düşkünlüğü, çocukların, karşı cinse ilk eğilimi, ü KASTRASYON DUYGUSU; Erkek çocukların cinsel organının kesileceği duygusu, kız arkadaşının cinsel organını gören erkek çocuğu, onun kesilmiş olduğunu bilinçsiz de olsa düşünebilir, yetişkinlerin “pipini keserim” sözü ve “sünnetle korkutma”, 3 -7 yaşlar arasında sünnet bu duyguyu pekiştirebilir, ü Olanaklıysa çoçuklar bu dönemden önce ya da sonra SÜNNET edilmeli, FİMOZİS (sünnet derisi ucunun darlığı) varsa olabildiğince erken aylarda sünnet edilmeli, 10

4. LATANS(OKUL ÇAĞI-DURGUNLUK) DÖNEMİ(7 -10 YAŞ) ü Cinsel konulara ilgi azalmış, ü Organların gelişim hızına göre cinsel organlardaki gelişme daha yavaştır, ü Çocuk okula başlamış, İLETİŞİM ve TOPLUMSALLAŞMA sürecinin hızı artmıştır, Öğretmene BAĞIMLILIK geliştirme ve onu MODEL ALMA eğilimi yüksektir, ü Kendi cinsiyetinden olan arkadaşlarıyla daha geçimli, (Kız-kıza; Erkek erkeğe oynama eğilimi), ü Sağlık alışkanlıkları edindirme için uygun, 11

5. ADÖLESAN(DELİKANLILIK) DÖNEMİ (10 -19 YAŞ) ü Hızlı fiziksel büyüme, cinsel gelişme ve psiko-sosyal gelişme kapsamında çok hızlı değişiklikler, ü Kızlar, bu döneme erkeklerden daha önce girer, ü Hızlı büyüme nedeniyle bacaklarda dizkapağı üzerinde ve altındaki uzun kemiklerin hızlı büyümesine bağlı olarak UZAMA AĞRILARI başlar, EKLEM ROMATİZMASI ile karışabilir, ü Uzama ağrıları ovma ve masajla rahatlar, ü Eklem romatizmasında , ovma ve masajla rahatlamaz, şiddetli ağrı olur, hasta diz eklemine dokundurmaz, ü Hormonal değişiklikler nedeniyle her iki cinsiyette yüzde ve sırtta AKNE VULGARİS (sivilce)’ler, erkeklerdeki JİNEKOMASTİ (Memelerin büyümesi ve ağrıması) OLUMSUZ BEDEN ALGISI’na yol açabilir. ü Erkeklerdeki İLK EJAKÜLASYON (Boşalma), kızlarda İLK MENARJ (Adet kanaması) bilgilendirilmemiş çocuklarda ANKSİYETE ve PANİK nedeni olabilir. 12

ADÖLESAN(DELİKANLILIK) DÖNEMİ(10 -19 YAŞ) ü Ergenlik dönemine girildiği yıllarda çocuklarda, ders başarısında düşme, kavgacı ve aşırı tepkiler, dağınıklık, hızla uzayan el, kol ve bacaklarına uyumsuzluk nedeniyle sakarlık, (NORMAL-DESTEK), ü Karşı cinsiyete ilgi artması, beğenilme duyguları ve çabaları var, (Makyaj yapma, sakal traşı olma), ü Kendini kanıtlama çabaları (Sigara, alkol içme, araba kullanma hevesi), ü Olumsuz beden algısı, olumlu hale getirmek için ayna karşısında fazla zaman geçirme, ü Küçük yaşlardaki anne ve babaya olan bağımlılıkta azalma, bağımsızlığını kazanma çabaları (otoriteye karşı gelme) , ü Toplumsal rollere hazırlanma, okullar, meslek ve iş sahibi olma yolunda çaba gösterme ve psiko-sosal gelişmeyi sürdürme, 13

CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ü ü ü v v Cinsiyet beklentisi, Kendine güven duygusu(Oral dönemde başlıyor-Temel Güven Duygusu), Anal dönem fiksasyonu, Özdeşleşme sorunu(Fallik Dönem), Cinsel organa olumsuz algı-reddetme, kastrasyon(Fallik Dönem), Latans dönemde kendi cinsine yönelme-Cinsel ilişki denemeleri, Normal özdeşleşme(Kızın anneyi, erkeğin babayı model alması-Ergenlik Dönemi), Cinsel dürtü kontrolsüzlüğü, ergenlikte deneyim, Cinsel taciz-tecavüz, ve bunu içselleştirme ve duygusal sömürü, Genetik yatkınlık, Koşullar; Aynı yatakta yatma, Okul, tek cinsiyette öğrenim, 14

CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ü ü ü Cinsiyet beklentisi, kız beklerken erkek, erkek beklerken kız doğması ve ailenin özlemini giderme eğilimi nedeniyle biyolojik cinsiyetinden farklı davranma, Güven/güvensizlik duygusu, oral dönemden başlar, Anal dönemdeki anal hazzın devamına neden olan anal maniplasyonlar, anal dönem fiksasyonu, Fallik dönemde, ödipal ve elektra komplekslerin sağlıklı geçirilememesi, erkek çocuğunun baba ile, kız çocuğunun anne ile özdeşleşememesi, bu sorun nedeniyle erkek çocuğun anne, kız çocuğun baba cinsiyetini tabu görerek kendi cinsiyetine yönelmesi, Kendi cinsel organına olumsuz algı geliştirme, kastrasyon, hoşnutsuzluk ve reddetme nedeniyle kendi cinsiyetine yönelme, 15

CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ü ü ü Latans dönemde kendi cinsiyetine olan ü Genetik yatkınlık ve sempati nedeniyle kendi cinsiyetinden hormonal denge; arkadaşıyla ilişki denemeleri, v RNA ile bilgi aktarımı, Cinsel dürtülerin yoğun olduğu ergenlik vev Hipotalamus hücre sonraki dönemlerde aynı cinsiyetten çekirdekleri(Gebelikte bireyler arasında sevişme ve ilişki östrojen); denemesi, Ø Küçük…Homoseksüel, Herhangi bir dönemde cinsel taciz ve Ø Büyük…Heteroseksüel, duygusal sömürü, Aynı cinsiyetten bireylerin koşullar Ø Beyin Cinselliği: nedeniyle aynı yatakta yatmaları (Ev, yatılı okul ve kışla vb. ), Erkek Dişi Tek cinsiyete eğitim veren okul İşaret par. Kısa Eşit koşulları; kız-erkek karma eğitimi, karşı Yüzük par. Uzun Eşit cinsiyete daha uygun duygusal gelişime olanak sağlar. 16

ADÖLESAN(ERGENLİK-DELİKANLILIK) Ergenlik; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi, Ergen, bu dönemde üç farklı alanda büyük değişim geçirir, v Hızlı Fiziksel Büyüme, v Cinsel Gelişme; (Bu dönemde oluşan değişiklikler sonucunda insan üreme yeteneği kazanır), v Psikososyal Gelişme, Ergenlik Yaş Aralığı; ü ADOLESAN: 10 -19, ü GENÇ (Youth ): 15 -24, ü GENÇLİK (Young people): 10 -24 17

ERKEKLERDE CİNSEL GELİŞİM Genital organlarda büyüme(Testis, Penis), ü Genital bölge(Pubik) kıllanması, (Pubik Kıllanma penis büyümesi ile aynı zamanda başlar), ü Koltuk altı(Aksiller) kıllanması(Aksiller Kıllanma pubik kıllanmadan iki yıl sonra başlar), ü Sakal ve bıyık çıkması (Yüzdeki Kıllanma aksiller kıllanma ile eş zamanlı başlar, ü Ses değişimi(Tizleşme, çatallaşma, kalınlaşma), (Ses Değişikliği androjenlerin larinkse etkisi ile Olur), ü Boşalma(Ejekülasyon), ü 18

ERKEKLERDE GENİTAL ORGANLARDA BÜYÜME ü ü ü v v Testisler; Erkeklerde testislerin büyümeye başlaması, ergenliğin ilk belirtisi, Genellikle 11, 5 -12 yaşlarında başlar, Testis hacimleri, Prader Orşidometresi ile ölçülür(1 -25 cm 3), Uzun çaplarının 2. 5 cm’den hacminin 4 cm 3 den büyük olması, gonadotropin stimülasyonu ile cinsel gelişimin başladığını gösterir, Testisler, epididim ve prostat yaklaşık 7 -10 misli büyür, Testesteron giderek artan bir şekilde salgılanmaya başlar, Penis; Penis büyümesi, testislerin büyümeye başlamasından yaklaşık 1 -1, 5 yıl sonra başlar, Penis boyu, gevşek durumda iken, çekilerek mons pubis ve penis tepesi arasında ölçülür, Puberte öncesi ortalama 6. 2 cm (4. 8 - 7. 5 cm), Erişkinde ortalama 13. 2 cm (10. 8 - 20. 5 cm), 19

ERKEKLERDE CİNSEL GELİŞİM VE İŞLEVLER Ereksiyon; Hormonların etkisi ve uyarılma ile penisin damarlarının kanla dolarak sertleşmesi, Ejekülasyon; Sperm hücrelerinin prostat salgısıyla birlikte dışarı atılması, ortalama takvim yaşı 14, 3, Ergenliğe yeni giren erkeklerde gece boşalmaları sık görülür, bir ejekulatta 200 milyon sperm hücresi bulunur, Mastürbasyon Cinsel enerjiyi boşaltmak ve zevk duygusunu yaşamak amacıyla penisin elle uyarılmasısı ve orgazm olma amacıyla yapılan eylem, 20

ERKEKTE CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ 21

ERKEKTE CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ Pubik Kıllanma; EVRE 1: Pubik kıllanma yok, EVRE 2: Penis tabanında seyrek, düz ya da hafif kıvrık, hafif pigmente kıllar, EVRE 3: Kıllar pubise yayılır, daha koyu 3: renkte, daha sık ve kıvrık, EVRE 4: Erişkin tipi kıllanmaya yakın, kıllar 4: bacağın iç kısmına atlamamış, EVRE 5: Erişkin tipi kıllanma, evre 4’teki bulgulara ek olarak kıllar bacağın iç kısmına da yayılmış, Penis-Testis Büyümesi; EVRE 1: Penis, skrotum ve testislerde büyüme 1: başlamamış, EVRE 2: Skrotum ve testislerde büyüme başlar, 2: skrotumun cilt rengi koyulaşır, peniste henüz büyüme yok ya da minimal, EVRE 3: Penis uzamaya ve kalınlaşmaya başlar, 3: skrotum ve testisler büyümeye devam eder, EVRE 4: Glansın büyümesi ve kalınlaşması ile 4: penisin büyüklüğü artar, skrotum cildi daha da koyulaşır, EVRE 5: Testisler, skrotum ve penis erişkin erkek 5: boyutuna ulaşır, 22

JİNEKOMASTİ Jinekomasti; ü Ergende kaygı, endişe nedeni olabilir, Erkek memesindeki glandüler büyüme, ü Steroid hormon fizyolojisindeki geçici ya da devamlı bir bozukluğun belirtisi, 10 -16 yaş erkek çocuklarında yaklaşık %40 görülür (en yüksek insidans 14 yaşında %65), ü Vakaların %75’i 2 yılda, %90’ı 3 yılda kendiliğinden iyileşir, ü Ağrı, şişlik ve gerginlik sık görülür, Yaklaşım; ü Sıkmak, ovmak, masaj yapmamalı, çok yanlış, ü İlaç kullanmamalı(Merhem, pomat vb. ), ü Hormon kullanmamalı, çok yanlış, Değerlendirme; Disk çapı ölçülerek yapılır, Patolojik olmayan jinekomastiler ü Yenidoğan jinekomastisi, ü Adolesan dönemi jinekomastisi, ü İleri yaş jinekomastisi (Testosteron azalması), Patolojik jinekomastiler ü Hastalıklara bağlı ü İlaçlara bağlı: Hormon, Ketakenazol vb. , 4 cm den küçük ise ya da bir kızın evre 2 meme gelişimi gibiyse, yalnızca bilgilendirme, 4 cm den küçük olmasına karşın 4 yıldan fazla sürmüşse, tanı ve tedavi için hekime götürülmeli, 4 -6 cm arasında ise, medikal tedavi (hekim önerisi ile tamoksifen), 6 cm den büyük ise cerrahi tedavi, 23

KIZLARDA CİNSEL GELİŞİM Genital organlarda büyüme, Meme gelişimi “telarş”, Pubik kıllanma “pubarş”, Aksiller kıllanma(Pubik kıllanmadan iki yıl sonra başlar), İlk adet kanaması “menarş”, 24

KIZLARDA GENİTAL ORGANLARDA BÜYÜME ü Hipofizden salınan gonadotropinlerin etkisiyle; Over(Yumurtalık), Uterus(Rahim), Döl yolu(Vajina) ve Dudaklar(Labialar) büyür, olgunlaşır, Overler giderek artan miktarda östrojen ve progesteron salgılamaya başlar, Östrojen, memelerin ve üreme organların büyümesini ve diğer gelişmeleri sağlar, Böbrek üstü bezlerden(Sürenal) salınan andrejenler genital bölge ve koltuk altlarında kıllanmanın başlamasını ve sürmesini sağlar (Testosteron, Östrojen, Progestron, Adrenalin, Kortizon), ü ü 25

KIZLARDA CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ 26

KIZLARDA CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ Pubik Kıllanma; Meme Gelişimi; EVRE 1: Meme gelişimi başlamamış, 1: EVRE 1: Kıllanma yok, 1: EVRE 2: Labialar üzerinde, seyrek, düz ya da hafif kıvrık, 2: hafif pigmente kıllar, EVRE 2: Areola altında tomurcuklanma şeklinde 2: büyüme başlar, EVRE 3: Areola ve meme dokusunda büyüme, 3: EVRE 3: Labialar üzerinden biraz daha mons pubise doğru 3: ve orta hatta yayılmış olan kılların renginde koyulaşma, sıklaşma ve kıvrıklaşma, EVRE 4: Areola ve meme başı, meme dokusunun 4: üzerinde ikinci bir çıkıntı oluşturur, EVRE 4: Erişkin tipi kıllanmaya yakın, ters bir üçgen alana 4: yayılmış, üçgenin tabanını mons pubis üzerinde horizontal bir hat meydana getirir, kıllar bacakların iç kısmına atlamamıştır, EVRE 5: Meme dokusu daha büyümüştür, areola geriye çekilir, meme kitlesine katılır, sadece meme başı çıkıntı oluşturur, erişkin meme biçimi, EVRE 5: Erişkin tipi kıllanma, Evre 4’teki bulgulara ek 5: olarak kıllar bacakların iç kısmına da yayılmıştır, 27

KAYNAKLAR 1. Kınık, E. , (2000). “Adolesan Dönemde Fiziksel Büyüme ve Cinsel Gelişme”. Katkı Pediatri Dergisi. 21(6). 2. Özkalp , Enver (ed). , (1997). Davranış Bilimlerine Giriş, T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No. 173, Açıköğretim Fakültesi Yayınları No. 75, Eskişehir. 3. Gökler, B. , (1998) “Çocuk Ruh Sağlığının Gelişimsel Temel Özellikleri” H. Ü. T. F. Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Türk Tabibler Birliği (TTB), Ankara Tabib Odası (ATO). Birinci Basamak Hekimlerinin sürekli Eğitimi, Çocuk Ruh Sağlığı Kursu Ders Notları, (12 -13 Mart 1998) 4. Sonuvar, B. , (1998) “Aile İçi İlişkiler ve Tutumlar” Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. TTB-ATO Birinci Basamak Hekimlerinin Sürekli Eğitimi. Çocuk Ruh Sağlığı Kursu Ders Notları (12 -13 Mart 1998) 5. Clark, R. B. , (1993) “Pediatrinin Psikososyal Yönleri ve Psikiyatrik Bozukluklar” (Çev: Füsun Çuhadaroğlu), Çocuk Hastalıkları Tanı ve Tedavi. Ankara; Barış Kitabevi. 1. Baskı, 2. Cilt. 6. Cebiroğlu, R. , (1982) “Çocuk Akıl Sağlığı ve Hastalıkları (Çocuk Psikiyatrisi)” İstanbul Tıp Fakültesi Klinik Ders Kitapları. İstanbul: Sanal Matbaacılık, Cilt: 17, 7. Önder, Ö. R. , (2004) “Ruh Sağlığı”, KPSS-SB Sağlık Bilimleri. Ankara: Selim Kitabe vi, 2. bs. s. : 271 -335. 8. Önder, Ö. R. , (2004) “Çocuk Ruh Sağlığı”, KPSS-SB Sağlık Bilimleri. Ankara: Selim Kitabe vi, 2. bs. s. : 345 -362. 9. Yörükoğlu, A. , (1983). “Çocuk Ruh Sağlığı”. İstanbul: Tibaş Kültür Yayınları. 10. Bulut, A. , (1999). “Çocukta Cinsel Eğitim”. Ben Hasta Değilim: Çocuk sağlığı ve Hastalıklarının Psikososyal Yönü. (Ed: A. Ekşi). İstanbul: Nobel tıp Kitabevi. 11. Çalışkan, D. , (2011). “Kadın Sağlığı”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1. bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No: 92. 12. Çokar, M. , Ortaylı, N. , (2003). “Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Cinsel Sağlık Eğitimi”. Milli Eğitim Bakanlığı. , İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı. , Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu. İstanbul: Uygun Matbaası. 13. Türkiye Aile Planlaması Derneği. (2005) “Kadın ve Aile Sağlığı”. Ankara: Desen Matbaacılık. 14. Sayıl, I(Edit). , (1996). “ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ders Kitabı. A. Ü. T. F. Bilimsel Yayınlar Serisi. No: 12. Ankara: Antıp A. Ş. Yayınları. 15. Songar, A. , (1980). , “Psikiyatri, Psikobiyoloji ve Ruh Hastalıkları”. 4. bs. İstanbul: Serhat Dağıtım Yayınevi. 28

TEŞEKKÜRLER 29