Chapter 3 gc Verimlilii ve Karlatrmal stnlk Ricardo

Chapter 3 İşgücü Verimliliği ve Karşılaştırmalı Üstünlük: Ricardo Modeli Slides prepared by Thomas Bishop Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Önizleme • • Fırsat maliyetleri ve karşılaştırmalı üstünlük Tek faktörlü Ricardo modeli Üretim olanakları Ticaretin kazanımları Ücretler ve ticaret Karşılaştırmalı üstünlükle ilgili yanılsamalar Taşıma masrafları ve ticareti yapılamayan (non-traded) ürünler • Ampirik kanıt Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -2

Giriş Neden ticaret olduğuna ilişkin teoriler: • Ülkeler arasındaki işgücü, işgücü becerileri, fiziki sermaye, doğal kaynaklar ve teknolojideki farklılıklar • Büyük ölçekli ekonomiler (economies of scale) (büyük ölçek daha verimlidir) bunlar ülkeler için verimli avantaj sağlar Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -3

Giriş (devam) • Ricardo modeli (chapter 3) : ülkeler arasındaki işgücü verimliliği farklılığını (teknoloji farkından dolayı) inceler. ¨ Prodüktivite farklılığı genellikle teknoloji farkı ile açıklanır. • Heckscher-Ohlin modeli (chapter 4): ülkeler arasındaki işgücü, işgücü becerileri, fiziki sermaye, toprak ve diğer üretim faktörlerindeki farklılıkları inceler. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -4

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti • David Ricardo ve karşılaştırmalı üstünlük kavramı, 1817 • Ricardo modeli fırsat maliyeti ve karşılaştırmalı üstünlük kavramlarına dayanır. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -5

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti • Fırsat maliyeti bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda kalınan ikinci en iyi alternatiftir. • Bir aktivitenin fırsat maliyeti o aktiviteyi yapmak için vazgeçilmek zorunda kalınan en iyi öteki alternatiftir. • Bir malı üretmenin fırsat maliyeti o malı üretirken kullanılan kaynaklar nedeniyle üretilemeyen diğer mal(lar)ın maliyetini ölçer. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -6

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • Bir ülke ürün ve hizmet üretiminde kaynaklarını kullanırken fırsat maliyetleri ile karşılaşır. • Örneğin, şarap ve peynir üretiminde limitli sayıda kişi çalıştırılabilir. ¨ Şarap üretiminin fırsat maliyeti: üretilemeyen peynir ¨ Peynir üretiminin fırsat maliyeti: üretilemeyen şarap • Ülkenin karşılaştığı ikilemler (trade off): sınırlı sayıda kaynaklar ile ne kadar şarap ve kıyafet üretmelidir? Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -7

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • Eğer bir ürünü üretmenin fırsat maliyeti A ülkesinde B ülkesine göre düşükse A ülkesinin o ürünün üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. • Bir ürünün üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü olan bir ülke, o ürünü üretirken kaynaklarını başka ürünlerin üretimine göre en verimli şekilde kullanıyor demektir. • Karşılaştırmalı üstünlük uzmanlaşmayı doğurur Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -8

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • ABD’de 10 milyon gül üretiminde kullanılan aynı kaynaklar ile 100, 000 bilgisayar üretilebilirdi. • Kolombiya’da 10 milyon gül üretiminde kullanılan aynı kaynaklar ile 30, 000 bilgisayar üretilebilirdi. • Kolombiya’daki işçiler ABD’dekilere göre bilgisayar üretiminde daha az verimliler. 3 -9

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • Kolombiya’nın daha düşük bir gül üretim fırsat maliyeti var. ¨ Kolombiya 10 milyon gül üretebilir, aksi halde üretebileceği 30, 000 bilgisayar karşılık. ¨ ABD 10 milyon gül üretebilir, aksi halde üretebileceği 100, 000 bilgisayar karşılık. 3 -10

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • ABD’nin daha düşük bir bilgisayar üretim fırsat maliyeti var. ¨ Kolombiya 30, 000 bilgisayar üretebilir, aksi halde üretebileceği 10 milyon güle karşılık. ¨ ABD 100, 000 bilgisayar üretebilir, aksi halde üretebileceği 10 milyon güle karşılık. ¨ ABD 30, 000 bilgisayar üretebilir, aksi halde üretebileceği 3. 3 milyon güle karşılık 3 -11

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Fırsat Maliyeti (devam) • Eğer bir ürünü üretmenin fırsat maliyeti A ülkesinde diğer ülkelere göre düşükse A ülkesinin o ürünün üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. ¨ ABD’nin bilgisayar üretiminde has a karşılaştırmalı üstünlüğü var. ¨ Kolombiya’nın gül üretiminde has a karşılaştırmalı üstünlüğü var. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -12

Comparative Advantage and Opportunity Cost (cont. ) • Başlangıçta Kolombiya’nın bilgisayar, ABD’nin gül ürettiğini varsayalım. Ve her iki ülke de hem gül hem bilgisayar tüketmek istiyorlar. • Her iki ülke de daha iyi duruma getirilebilir mi? 3 -13

Tablo 3 -1: Üretimdeki Değişim Varsayımı 3 -14

Karşılaştırmalı Üstünlük ve Ticaret • Ülkeler karşılaştırmalı üstünlükleri olan üretimde uzmanlaşırlarsa daha fazla ürün ve hizmet üretilebilir. ¨ ABD’nin gül üretimini durdurup o kaynakları 100, 000 bilgisayar üretimi için kullandır. ¨ Kolombiya’nın 30, 000 bilgisayar üretimini durdurup yerine gül ürettir. ¨ karşılaştırmalı üstünlükleri olan ürünü üretirlerse (ABD bilgisayar ve Kolombiya gül üretirse) hala aynı şekilde 10 milyon adet gül tüketebilirler. Ayrıca 100, 000 – 30, 000 = 70, 000 fazla bilgisayar tüketebilirler. • Bu basit gül ve bilgisayar örneği Ricardo modelinin arkasındaki mantığı anlatıyor. 3 -15

Karşılaştırmalı Üstünlük Örneği • İngiltere her iki üründe de mutlak üstünlüğe sahip • Portekiz’in şarap üretiminde fırsat maliyeti İngiltere’ye göre düşük ¨ İngiltere kıyafet üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ¨ Portekiz şarap üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -16

Tek Faktörlü Ricardo Modeli (devam) Tek Faktörlü Ricardo modelinin varsayımları: 1. Sadece 2 ülke: yerli ve yabancı 2. Üretim ve tüketimi yapılan sadece 2 ürün var: Ör: şarap & peynir ( notasyon: c: cheese , w: wine) 3. Rekabet (“competition”) işçilerin üretimlerinin değerine eş “rekabetçi” (“compettitive”) ücret almalarına ve işçilerin en yüksek ücreti veren endüstride çalışmalarını sağlıyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -17

Tek Faktörlü Ricardo Modeli (devam) Tek Faktörlü Ricardo modelinin varsayımları: 4. Üretim için tek kaynak gerekli: İş gücü 5. İş gücü verimliliği, teknoloji farkından dolayı, ülkeden ülkeye farklı. Ancak her ülkedeki iş gücü verimliliği yıllara göre sabit. 6. Her ülkedeki toplam iş gücü arzı sabit. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -18

Tek Faktörlü Ricardo Modeli (devam) • Birim iş gücü gerekleri (ihtiyacı): birim çıktı üretmek için kullanılan sabit miktardaki işgücü saati. ¨ a. LC yerli ülkedeki peynir üretimi için birim işgücü ihtiyacı. örneğin, if a. LC = 1 ise, yerli ülkede 1 kg peynir üretmek için toplam 1 saat işgücüne ihtiyaç var. ¨ a. LW yerli ülkedeki şarap üretimi için birim işgücü ihtiyacı. örneğin, a. LW = 2 ise, yerli ülkede 1 litre şarap üretmek için toplam 2 saat işgücüne ihtiyaç var. ¨ Yüksek birim iş gücü ihtiyacı → düşük iş gücü verimliliği. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -19

Tek Faktörlü Ricardo Modeli (devam) • Toplam işgücü arzı sabit olduğu için ülkede çalışılan toplam iş saati L sabit sayısı ile tanımlanır. • İşgücü arzı L yerli ülkede çalışılan toplam saati gösteriyor (sabit bir sayı). • Peynir üretimi QC kaç kilo peynir üretildiğini gösteriyor. • Şarap üretimi QW kaç litre şarap üretildiğini gösteriyor. 3 -20

Üretim Olanakları (Production Possibilities) • Üretim Olanakları Eğrisi (Production Possibility Frontier) (PPF) bir ülkenin sınırlı kaynakları ile üretebileceği maksimüm ürün bileşimlerini gösterir. • QC : üretilen peynir miktarı • QW : üretilen şarap miktarı • Yerli ekonomi için üretim olanakları eğrisi nin denklemi: • a. LCQC + a. LWQW = L 1 kilo peynir üretimi için gereken işgücü Toplam peynir üretimi Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 1 litre şarap üretimi için gereken işgücü Toplam işgücü kaynağı Toplam şarap üretimi 3 -21

Şekil 3 -1: Yerli Üretim Olanakları Eğrisi (PPF) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -22

Üretim Olanakları (Production Possibilities) (devam) PPF: a. LCQC + a. LWQW = L Üretilebilecek maksimum peynir miktarı : QC = L/a. LC , QW = 0 iken. Üretilebilecek maksimum şarap miktarı : QW = L/a. LW , QC = 0 iken. • QW = 0 iken QC = L/a. LC • QC = 0 iken QW = L/a. LW ( PPF’in y eksenini kestiği nokta) ( PPF’in x eksenini kestiği nokta) • PPF denklemi: QW = L/a. LW – (a. LC /a. LW )QC , • PPF eğimi= – (a. LC /a. LW ) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -23

Üretim Olanakları (Production Possibilities) (devam) • Örnek: Ülkedeki toplam işgücü arzı 1, 000 saat. • PPF denklemi: ¨ ¨ a. LCQC + a. LWQW ≤ L QC + 2 QW ≤ 1, 000. • Maximum peynir üretimi 1, 000 kilo. • Maximum şarap üretimi is 500 litre. 3 -24

Üretim Olanakları (Production Possibilities) (devam) • Ekonomi tüm kaynaklarını kullanırsa: • peynir üretiminin fırsat maliyeti yerli ülkenin 1 kg daha fazla peynir üretmek için üretmekten vazgeçeceği şarap miktarıdır = (a. LC /a. LW ) • Bu maliyet her iki birim işgücü ihtiyacı sabit olduğu için sabit bir sayıdır. • Peynirin fırsat maliyeti PPF’in eğiminin mutlak değerine eşittir. • QW = L/a. LW – (a. LC /a. LW )QC Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -25

Üretim Olanakları (Production Possibilities) (devam) Fırsat Maliyeti Hesaplama Mantığı: • 1 litre şarap üretmek için a. LW saat işgücüne ihtiyaç var. Peynir üretimine harcanan her birim saat şarap üretimine harcanabilirdi, ve o her bir saatte 1 saat /(a. LW saat/litre şarap) = (1/a. LW) litre şarap üretilebilirdi. • 1 kg ekstra peynir üretmek için a. LC saat işgücüne ihtiyaç var. 1 kg ekstra peynir üretmek için gereken a. LC saat içerisinde üretilebilecek şarap miktarı = a. LC x (1/a. LW) litre şarap = a. LC /a. LW litre şarap = peynir üretiminin fırsat maliyeti Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -26

Üretim Olanakları (Production Possibilities) (devam) Karşılan ikilem (azalan şarap üretimine karşılık artan peynir üretimi) bize peynir üretiminin şarap üretimi cinsinden fırsat maliyetini gösterir = a. LC /a. LW. Örneğin, 1 saat işgücü peynir için kullanılacaksa bu ekstra işgücü ile 1 saat /(2 saat/1 litre şarap) = ½ litre şarap üretilebilirdi. • 1 kilo peynir üretmenin fırsat maliyeti ½ litre şarap. 3 -27

Ricardo Modelinde Ticaret • Yerli ülke hem şarap hem peynir üretiminde daha verimli. Yani tüm üretimde mutlak üstünlüğü (absolute advantage) var: peynir ve şarap üretimi için işgücü gerekleri yabancı ülkedekinden düşük. a. LC < a*LC ve a. LW < a*LW “*” yabancı ülke değişkenlerini gösteriyor • Bir ülkenin her iki ürün üretiminde de daha verimli olabilir, ancak sadece bir ürün üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. • Bir ülke tüm ürünlerin en (düşük) verimli üreticisi olsa bile ticaretten fayda sağlar. 3 -28

Ricardo Modelinde Ticaret (devam) • Yerli ülkenin peynir üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü olduğunu varsayalım. • Peynir üretmenin fırsat maliyeti yabancı ülkedekine göre düşük: a. LC /a. LW < a*LC /a*LW • Yerli ülke peynir üretimini arttırınca şarap üretimini yabancı ülkenin düşüreceğinden daha az düşürüyor. 3 -29

Ticaretin Kazanımları • Ticaretin kazanımı ülkenin kaynaklarını en verimli kullanan üretimde uzmanlaşması ve bu üretimden elde edilen gelirler ile istediği ürün ve hizmetleri diğer ülkelerden satın almasından doğar. ¨ “En verimli kullanan üretim” den kasıt ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğü olduğu ürünü üretmesidir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -30

Ticaretin Kazanımları (devam) • Ticaret ile peynirin relatif fiyatının artması sonucu yerli işgücü sahipleri peynir üretiminden daha yüksek bir gelir kazanırlar. • Yabancı işgücü sahipleri şarap üretiminden daha yüksek bir gelir kazanırlar çünkü ticaret ile peynirin relatif fiyatı düşer (peynir ucuzlar) ve şarabın relatif fiyatı yükselir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -31

Ticaretin Kazanımları (devam) • Ticareti peyniri şaraba (ya da şarabı peynire) dönüştüren endirekt bir üretim metodu (ya da farklı yeni bir teknoloji) olarak düşünün. • Bu teknoloji olmadan, bir ülke kaynaklarını tüketmek istediği tüm ürünleri üretecek şekilde tahsis etmek durumunda. • Bu teknoloji ile, bir ülke belirli bir üretimde uzmanlaşabilir ve ürünlerini “ticaret” ile tüketmek istediği diğer ürünlere dönüştürebilir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -32

Ticaretin Kazanımları (devam) • Ticaret olması durumunda tüketim olanakları üretim olanaklarının ötesine geçer (artar). • (Ticaret olmadan, tüketim üretilen mallar ile sınırlıdır. ) • Ticaret ile, her ülkedeki tüketim artar çünkü her ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğü olduğu ürünün üretiminde uzmanlaşmasıyla dünya üretimi de artar. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -33

Şekil 3 -4: Ticaret Tüketim Olanaklarını Arttırır Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -34

Sayısal Örnek Yerli ve Yabancı ülke için Birim İşgücü Gerekleri Peynir Şarap Yerli a. LC = 1 saat/kg a. LW = 2 saat/Litre Yabancı a*LC = 6 saat/kg a*LC = 3 saat/Litre Yerli ülkenin peynir üretmesinin fırsat maliyeti nedir? • a. LC /a. LW = ½ ( 1 kg peynir üretmek için ½ litre şarap üretmekten vazgeçmek durumunda) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -35

Sayısal Örnek Yerli ve Yabancı ülke için Birim İşgücü Gerekleri Peynir Şarap Yerli a. LC = 1 saat/kg a. LW = 2 saat/Litre Yabancı a*LC = 6 saat/kg a*LC = 3 saat/Litre Yabancı ülkenin peynir üretmesinin fırsat maliyeti nedir? • a*LC /a*LW = 2 (1 kg peynir üretmek için 2 litre şarap üretmekten vazgeçmek durumunda) a. LC /a. LW = 1/2 < a*LC /a*LW = 2 Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -36

Sayısal Örnek (devam) • Yerli ülke her iki sanayide de daha verimli, ancak sadece peynir üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip. a. LC /a. LW = 1/2 < a*LC /a*LW = 2 • Yabancı ülke her iki sanayide de daha az verimli, ancak şarap üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip. • Soru: Yerli ülkenin şarap üretimi fırsat maliyeti nedir? Ve peynir üretimi fırsat maliyeti nedir? Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -37

Sayısal Örnek (devam) • Ticaret ile, peynirin şaraba göre relatif denge fiyatı peynirin iki fırsat maliyeti arasında bir yerde olur. • (bkz. Şekil 3 -4) Yani a. LC /a. LW = 1/2 ile a*LC /a*LW = 2 arasında olmalıdır. (Ör: PC /PW = 1 olabilir. i. e. 1 kg peynir 1 litre şarapla ticaret edilebilir). Ticaret peynirin relatif fiyatının yerli ülkede artmasına, yabancı ülkede düşmesine sebep olur. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -38

Taşıma Masrafları ve Ticareti Yapılamayan Ürünler (Non-traded Goods) • Ricardo modeli ülkelerin üretimde tamamen spesiyalleşmesini öngörür. • Ancak tam spesiyalleşmesini 3 sebepten ötürü çok nadirdir: 1. Birden fazla üretim faktörünün olması spesiyalleşme eğilimini azaltır. (chapter 4) 2. Korumacılık (chapters 8– 11) 3. Taşıma masrafları ticareti azaltır ya da önler, bu da her ülkenin aynı ürün ya da servisi üretmesine sebep olabilir Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -40

Taşıma Masrafları ve Ticareti Olmayan Ürünler (Non-traded Goods) (devam) • Taşıma masrafı dikkate alındığında bazı ürünlerin ithalatı yerine üretimi daha avantajlı olur. ¨ Ör: Ağırlık/değer oranı yüksek ürünlerin ticareti düşüktür. (çimento gibi) • Yüksek ulaşım maliyetinden dolayı hiç ticareti olmayan (non-traded) ürün ve hizmetler vardır. ¨ (Ör: saç kesimi ve araba tamiri) ¨ Ülkeler gelirlerinin büyük bir oranını ticareti olmayan ürün ve hizmetlere harcarlar. ¨ Bu verinin yer çekimi modeline ve ülkeler arası gelir transferini inceleyen modellere etkileri (ch 5) vardır. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -41

Ampirik Kanıt Ricardo Modeli gerçek dünyaya uyuyor mu, gerçekleşen ticaret akımları hakkında doğru öngörüde bulunuyor mu? 1. Gerçek hayatta görülmeyen derecede yüksek bir spesiyalleşme öngörüyor. 2. Ülke genelinin ticaretten kazanacağını öngörür. Ancak uluslararası ticaretin ülke içindeki gelir dağılımına etkisini büyüktür. 3. Ülkeler arasındaki kaynak farklılıklarının ticaret oluşumuna etkisini dikkate almaz. (ch 4, 5) 4. Ölçek ekonomisinin (economies of scale) ticarete etkisini, ve dolayısıyla birbirine benzer ülkeler arasındaki ticareti açıklamaz. (ch 7, 8) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -42

Ampirik Kanıt (devam) Yukarıdaki eksiklikler dışında Ricardo modelinin temel öngörüsü (ülkelerin prodüktiviteleri relatif olarak yüksek olan ürünler ihraç etmesi gerektiği) yüksek oranda doğrulanmıştır. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -43

Ampirik Kanıt (devam) • Ülkeler prodüktivitesi relatif olarak yüksek olan ürünleri mi ihraç ediyorlar? ¨ 1951 yılında 26 üretim sanayii için A. B. D. ihracatının İngiltere ihracatına oranı ile A. B. D. ve İngiltere işgücü verimlilik oranları karşılaştırıldığında (Şekil 3 -6) (Bella Blassa, 1963) • EVET Bu zamanda ABD’nin 26 sanayinin tümünde de mutlak üstünlüğü vardı. Ancak yine de ABD’nin az verimli sektörlerinde ihracat oranları düşüktü. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -44

Şekil 3 -6: Prodüktivite ve İhracat Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -45

Ampirik Kanıt (devam) • Son yıllardaki ampirik kanıt ise daha az belirgin. • Büyüyen dünya ticaretinden ve artan uzmanlaşmadan dolayı günümüzde ülkelerin neyi kötü yaptığını göremiyor, o sektöre ait verimliliği ölçemiyoruz. (ülkeler karşılaştırmalı dezavantajları olan ürünü üretmiyorlar) ¨ : Ör: Birçok ülke uçak imal etmiyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -46

Tablo 3 -4 Çin vs Almanya, 1995 Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -47

Ampirik Kanıt (devam) • 1995 verisi ile belirli endüstriler için Çin’deki üretim ve verimliliğini Almanya ile karşılaştırması. ¨ Çin’deki verimlilik (işgücü başı üretim) Almanya’dakinin ortalama sadece %5’i. ¨ Giyimde, Çin verimliliği Almanya’nınkinin %20’si. Çin’e tekstil üretiminde güçlü bir karşılaştırmalı üstünlük yaratıyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -48

Ampirik Kanıt (devam) Ricardo modelinin temel sonuçları ampirik kanıtla desteklenmektedir. Ricardo Modelinin geçerli iki temel sonucu: 1. Uluslararası ticarette verimlilik farklılıklarının önemi bir rolü vardır. 2. Ticaret karşılaştırmalı üstünlüğe (comparative advantage) dayanır, mutlak üstünlüğe (absolute advantage) değil. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 3 -49