CEZA VE TUTUKEVLERNDE SALIK HZMETLER CEZA VE TUTUKEVLERNDE

CEZA VE TUTUKEVLERİNDE SAĞLIK HİZMETLERİ

CEZA VE TUTUKEVLERİNDE SAĞLIK HİZMETLERİ VE HALK SAĞLIĞI n. Toplu yaşanan yerlerde sağlık hizmetlerinin sunumu halk sağlığının temel ilgi alanlarından biridir. n. Tutuklu ve hükümlülerin sağlık hizmetlerine ulaşmada sınırlılıkları ve tümüyle cezaevi sistemine bağımlı olmaları vardır.

CEZA VE TUTUKEVLERİNDE SAĞLIK HİZMETLERİ VE HALK SAĞLIĞI n. Hapsedilmiş kişiler bağımsız olarak tıbbi bakım elde edemezler. n. Sistem tarafından sağlanmış hekimlerin beceri verim ve iyi niyetine güvenmek durumundadırlar. n. Anayasal olmayan bakıma boyun eğdirilmiş bireyler daha fazla ruhsal ve fiziksel engelle karşılaşır, topluma girmekte zorlanır.

n. Hapishanelerin İdaresi Ve Hapiste Sağlık Hizmetleri Hakkındaki Protokol n. Tarihi: 26. 12. 2003 Sayısı: 24106 n 2005 Yılı n 2012 Yılı 29 bin hükümlü – 25 bin tutuklu 76 bin hükümlü - 55 bin tutuklu toplam 53, 901 toplam 131, 317

CEZAEVLERİNDE SAĞLIK BAKIMI Karşılan sorunlar: *Sağlık çalışanları bu işten sorumlu tutulacaklardır *Cezaevi fiziksel koşulları mahkum dışında kalanları da (cezaevi görevlileri) kısıtlar *Para daima sınırlıdır *Mahkum sayısı ayrılan mekanı aşmıştır (2012 kapasite: 114 bin, mahpus: 131 bin) *Altyapı yetersizdir. *Yeterli sağlık personeli ve tıbbi donanım yoktur.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 1 -Gözaltına alınanların tıbbi değerlendirmesi sağlık personeli tarafından yapılmalıdır n. Uygun sınıflama ve barınma n. Cezaevinin ve tutukluların korunması için gerekli sağlık sorunlarının taranması n. Sağlık hizmetinin iyi planlanabilmesi ve sunulabilmesi için gerekli veri toplanması n. Epidemiyolojik ve istatistiksel profillerin oluşturulabilmesi için bilgi toplanması

n. Ziyaret edilen bütün hapishanelerde, hapishaneye ilk girişte çıplak arama yapılmaktadır. Bazı hapishanelerde ise kadınların cinsel organlarına ve erkekler makatlarına kadar aranmaktadır. Teknolojik araç ve altyapıya sahip hapishanelerde dahi bu uygulamaların sürdürülüyor olması kabul edilebilir bir durum değildir ve açıkça insan bedeninin dokunulmazlığının ihlalidir. -Bazı hapishanelerde kanunlara göre gün ışığı süresiyle paralel olması gereken havalandırma süresi keyfi olarak kısıtlanmaktadır. -Bazı hapishanelerde uzun süreli su kesintileri uygulanmakta veya günün sadece belli saatlerinde su verilmektedir. Mahpusların tuvalet ihtiyaçlarını dahi su saatine göre ayarlamak zorunda bırakan bu uygulama oldukça yaygındır. Sıcak su verilmesi ile ilgili süreler ise hapishaneden hapishaneye değişmektedir. Bazı hapishanelerde haftada 1 saat sıcak su verilirken, bazılarında ise haftada 3 kez 1’er saat sıcak su verilmektedir. -10 saat olması gereken sohbet hakkı bazı hapishanelerde yer ve personel eksikliği gibi gerekçelerle 1 saate kadar indirilmektedir. Silivri Hapishanelerinde ise siyasi mahpuslara sohbet hakkı tanınmamaktadır. -Hapishaneleri insan öğüten makineler olmaktan çıkarıp insana öğreten mekânlara dönüştürmek sağlıklı bir demokrasinin gereğidir. -Beslenme, barınma, ısınma gibi temel ihtiyaçların kalitesiz olması ve zaman bu ihtiyaçların hiç karşılanmaması hastalıkların bizzat ana nedenidir. Fiziksel koşulların yanı sıra bireyler üzerindeki stresi artıran onlarca kural ve yasak da hapishane koşullarının bir parçası ve hastalıkları artırıcı bir diğer etken olarak karşımıza çıkmaktadır. -Her yıl onlarca insanın hayatını kaybettiği hapishanelerde, Adalet Bakanlığı’nın açıklamasına göre; 500’den fazla hasta bulunmaktadır. İnsan Hakları Derneği’nin açıklamasına göre ise bu hastalardan 100 kadarı ölümcül noktadır. Hapishanelerde cezai ehliyeti olmayan mahpuslar olduğu gibi bazı hastalar ise yatalak durumdadır. Yeme, içme, nefes alma ve dışkılama dışında hiçbir yaşamsal aktivitesi olmayan bu insanların tahliye edilmemesi hukuki bağlamdaki sorunlarla birlikte hapishaneler konusundaki mevcut iktidarın hapishaneler politikasını ortaya koyan çarpıcı bir sonuçtur. -Adalet Bakanlığı’na bağlı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü’nün resmi verilerine göre, 2000 -2011 yılları arasında hapishanelerde 2024 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu mahpuslardan 1000’e yakını, yeterli ve gerekli sağlık hizmeti alamadığı için hayatını kaybetmiştir. Aynı yıllar arasında intihar eden mahpus sayısı 432’dir. 2012 yılı içerisinde gerçekleşen ölüm sayısı ise 16 Haziran 2012 tarihi itibariyle 50’ye yaklaşmıştır.

n-Özellikle F tipi cezaevlerindeki ağır tecrit şartları, günlük 4 TL’lik ücretle üç öğün yemeğin çıkartılmaya çalışılması nedeniyle yemeklerdeki kalitesizlik, her türlü rahatsızlık için verilen tek tip diyet yemeği sindirim sistemi hastalıklarına neden olmaktadır. Hasta mahpusların yüzde 30’u sindirim rahatsızlığı sorunuyla karşıyadır. -Haftada 10 saat olması gerekirken hemen hiçbir cezaevinde ya hiç uygulanmayan ya da çok az uygulanan sohbet hakkının yeterli bir şekilde uygulanmamasından doğan mağduriyet, doktora acil durumlarda saatler sonra ve normal taleplerde haftalar sonra ulaşım, eksik ya da tamamen yanlış ilaç kullanımı, havalandırma ve iklimlendirme eksiklikleri, nem kontrol eksiklikleri, su sorunu, düzenli sıcak ve soğuk suyun sağlanamaması, sadece günün belli saatlerinde temiz suya erişim vb. gibi tüm hijyenik, çevresel ve bedensel etkiler düşünüldüğünde mahpusların sağlıklarının bozulduğu, hatta cezaevlerinin hastalık üreten, mahpusları hastalıkla cezalandıran birer makine haline geldiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. YATALAKLAR VE ŞİZOFRENLER -Hapishanede kalan bazı mahpuslar hastalıklarından dolayı öz bakım ihtiyaçlarını gidermemektedirler. Hatta bazıları ise yatalak durumdadır. Grafik 7’de yer alan %5, 62’lik yatalak mahpus oranı aslında hapishanede kalmaması gereken insanlardan oluşmaktadır. Hapishanede kalmaması gereken şizofreni gibi hastalık gruplarına sahip insanları da eklediğimizde bu oran çok daha yükselmektedir. R Tipi hapishane modeli olarak sunulan ve hasta hapishaneleri işlevini gören hapishanelerde kalan insanların içinde bulunduğu durum aslında hapishanelerde kalmamaları gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Hastaneye yatırılması gereken insanları hapishanede tutmanın bir yolu olarak icat edilmiş R Tipi hapishane modelinin bizzat kendisi, kendi varlığının gereksizliğini ortaya koymaktadır.

nÖLÜM ORUÇLARI -Hapishanelerde hastalık nedenlerinden biri de ölüm orucu eylemleridir. 19 -22 Aralık 2000 tarihlerinde gerçekleştirilen ve “Hayata Dönüş Operasyonu” adı verilen 19 -22 Aralık Katliamı öncesi ve sonrasında devam ettirilen ölüm orucu eylemler sonucu beslenme yetersizliğine bağlı olarak pek çok insan Wernicke-Korsokoff hastalığına yakalanmıştır. Grafik 9’da yer verildiği gibi Wernicke-Korsokoff hastalığına sahip olan mahpusların oranı % 8, 9’dur. Korsokoff hastası olan bazı mahpuslar, cezai ehliyeti olmadığına dair rapora sahip olmalarına rağmen halen hapishanede tutulmaktadır. -Kalp hastalıkları ve kanser gibi ölümcül hastalıklara sahip olanların oranı ise %15 civarıdır. Halen hapishanelerde onlarca ölümcül hasta bulunmaktadır. Bu hastaların pek çoğunun hastalığının tedavisi hapishane koşullarında mümkün değildir ve bu yüzden pek çok insan ölümün kıyısında bulunmaktadır. Adalet Bakanlığı ise hastalık sonucu hayatını kaybedenleri “eceliyle ölenler” başlığı altında değerlendirerek üzerinden sorumluluğu atmaya çalışmaktadır. n. Bu tespitler, CHP Milletvekilleri Nurettin Demir, Veli Ağbaba ve Özgür Özel tarafından hazırlanan ‘Hasta Mahpuslar Raporunda’ yer alıyor. 26 Aralık 2011 - 9 Temmuz 2012 tarihleri arasında hem hasta mahpuslar hem de işkence, ölüm, yangın, tecavüz gibi iddiaları yerinde incelemek amacıyla 28 cezaevinde 96 mahpusla yapılan görüşmeler sonucu hazırlanan rapor, kamuoyunun bilgisine sunuldu. Yüz yüze görüşmelerden elde edilen bilgilerle hazırlanan raporda, sıcak su, görüş, havalandırma, sohbet sürelerine ilişkin hapishaneler arasındaki farklılıklara dikkat çekildi. Cezaevine ilk girişte yapılan aramaların, insan bedeninin dokunulmazlığını ihlal ettiği vurgulandı. n. KAPASİTEYİ 17 BİN AŞTI Adalet Bakanlığı’nın 31 Ocak 2012 verilerine göre Türkiye cezaevlerinde yaklaşık 76 bin hükümlü; 55 bin tutuklu olmak üzere toplam 131 bin 317 mahpus bulunuyor. Raporda, Türkiye’de toplam 114 bin kapasiteli 384 cezaevi olduğu ve tutuklu ve hükümlü sayısının son yıllardaki artışı göz önüne alındığında mevcut alt yapı yetersizliği, beslenme, barınma ve cezaevlerinde sağlık hizmetlerine ulaşım konusunda yaşanan zorlukların giderek arttığı vurgulanıyor. Tespit ve çözüm önerileri ile Hastaneler ve İnsan Hakları, BM Standartları, Avrupa Standartları, Türk Tabipleri Birliği’nin Tespit ve Önerileri ayrı başlıklar altında toplanırken, sorunlara ilişkin dikkat çekici tespitler ve öneriler sıralandı.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 2 -Tıbbi sınıflama n. Bulaşıcı hastalığı olanlar n. Fiziksel olarak zayıf ve hasta olanlar n. Mental retarde ve demansta olanlar n. Sık izlem ve tedavi gerektirenler; intihara eğilimli ya da psikiatrik hastalar n. Engelliler n. Kronik hastalığı olanlar ya da düşkünler

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 3 -Hizmete erişme: n. Tutuklu ya da hükümlülerin uygun ve kolaylıkla erişilebilir sağlık bakımı alma hakları vardır. n. Kilit altında izole ve kısıtlı bir alanda yaşamak tıbbi hizmete ulaşmayı zorlaştırır. n. Hizmete erişmede cezaevi memurlarının olumsuz etkileri en aza indirilmelidir.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 4 -Poliklinik Hizmeti: n. Haftada en az 5 gün poliklinik hizmeti sunulmalı n. Poliklinik odaları hekim ve hastanın rahat iletişim kurması için elverişli olmalıdır. n. Sağlık personelinin acil olmadığına karar verdiği mahkumlar poliklinik listesine alınmalıdır.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 5 -Konsültasyon hizmeti: n. Her cezaevinde gerektiğinde başvurulacak konsültan listeleri olmalı n. Olası ise konsültan hekimlerle sözlü ve yazılı anlaşma yapılmış olmalı n. Konsültasyon için gereken araç ve personel hazır olmalı n. Kayıtlar hasta dosyalarında ve sağlıklı bir şekilde tutulmalı

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 6 -İzlem hizmetleri n. Her mahkumun yıllık sağlık kontrolu yapılmalı n. Kronik hastalar düzenli olarak tıbbi kontrolden geçirilmeli n. Hükümlü ve tutuklular tıbbi kayıtlarıyla beraber nakledilmelidir. n. Nakil ya da salıverme sırasında hasta olanların birkaç günlük ilaç gereksinimleri karşılanmalı.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 7 -Acil Hizmetler: n. Ceza ve tutukevindekiler travmalara ve diğer acil hastalıklara daha açıktır. n 250 den fazla mahkum barındıran cezaevlerinde eğitimli sağlık personeli 24 saat bulunmalı n. Acil hastaların 15 dk içersinde sağlık merkezleri ne ulaştırılamayacakları birimlerde gerekli planlama, araç ve personel sağlanmalıdır.

TEMEL SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ 8 -Sağlık Eğitimi ve Sağlığın Geliştirilmesi: n. Ruh Sağlığı(Kişilik gelişimi ve stres yönetimi) nİlaç kullanımı ve istismarı (Alkol) n. Tütün n. Sağlıklı beslenme ve kilo kontrolü n. Bulaşıcı hastalıklar n. Kişisel hijyen n. Güvenlik ve ilkyardım

RUH SAĞLIĞI HİZMETLERİ n. Hükümlülerde major psikiyatrik bozukluklar, alkol ve ilaç bağımlılığı yüksek orandadır nİntihar, tutuklu ve hükümlülerin ölüm nedenleri arasında birinci sıradadır. n. Psikiyatrik sorunu olanlar kendilerine ve çevrelerine zarar verme eğilimindedir.

DENETİM VE TECRİTİN KULLANIMI: n. Tecrit odaları insan sağlığını en olumsuz etkileyen fiziki koşullara sahiptir. n. Tecrit ceza amacıyla uygulanamaz n. Tecrit yerleri hekim isteği ve onayı gerektirir n. Tecrit uygulanan kişi 15 dk da bir değerlendirilmeli n. Tecrit en fazla 4 saat sürmeli n. Tecrit altındakilerin izlem kayıtları sağlık dosyaları na işlenmeli ve saatlik vital bulguları kapsamalıdır

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) I-BİNA TEMELLERİ VE YAPILAR nİnşaat malzemesi sağlam ve amacına uygun olmalı n. Su baskınına uğrayabilecek veya drenajı uygun olmayan yerlerde yapılmamalıdır. n. Anayollar ve içyollar uygun giriş çıkış sağlamalı n. Yerleşim, hizmet alanlarına ulaşıma elverişli olmalı

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) II-HİZMETLER VE KULLANIM Hava n kalitesi n. Isı, nem, havalandırma denetimi n. Elektrik gücünün sağlanması n Besin Hazırlanması ve sunumu n. Yeterli su , su tesisatı ve atık su toplama n Katı atık toplama n. Haşere kontrolü

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) III-OLANAKLAR Dinlenme: n. Odadan yararlanacak maksimum hükümlü sayısı için kişi başına 3 m 2 alan nÖlçülü egzersiz programı ve boş zaman etkinlikleri n. Duş tuvalet ve sağlıklı içme suyuna kolay ulaşım n. Her 15 ziyaretçiye 1 lavabo 1 tuvalet olmalı

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) III-OLANAKLAR Berber ve güzellik salonları Deri hastalıkları doğrudan temas, havlu, tarak, jilet Tıbbi bakım olanakları Yeterli muayene tedavi ve izolasyon alanları İlaç ve biyolojik materyal depolama alanları Yeterli dezenfeksiyon ve sterilizasyon Düzenli kayıt tutma ve arşiv

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) IV-GÜVENLİK Kazalardan korunma Yüzey döşemeleri ve aydınlatma (düşme kayma) Elektrik kazalarına karşı önlem Yanıkların önlenmesi için uygun planlama Duş ve tuvaletlerde 49 derecenin altında su Soğuk iklimlerde yürüyüş yolları ve buzlanma İSİG Yasası standartları uygulanmalı Tüm kaza ve yaralanmalar sağlık personelince kayıt

ÇEVRE SAĞLIĞI(FİZİKSEL ALTYAPI) V-HİJYEN VE KİŞİSEL GEREKSİNİMLER n. Kişisel hijyen n. Yatak takımı n. Banyo ve Tuvalet (her 8 tutukluya 1 duş 1 tuvalet) n. Alan 2 taban alanı, 2. 4 m yükseklik *Kişi başına 5, 6 m *Günde 10 saatten fazla kilitli kalınacak oda 6. 5 m 2

YASAL VE ETİK KONULAR n. Tutuklu ve hükümlüler tanı ve tedaviyi red ya da kabul edebilir. (Çoğu zaman yetersiz iletişim neden) n. Aydınlatılmış onam tanı, prognoz, risk ve yararı kapsamalı n. Bulaşıcı hastalıklarla ilgili taramayı reddedenler enfeksiyon tehlikesi ortadan kalkıncaya dek izole n. Sağlık bakımının reddi sırasında aileden biri, ruh sağlığı çalışanı, dışardan bir avukat veya hekimin bulunması ve reddin gönüllü yapıldığını belgeleme

YASAL VE ETİK KONULAR n. Gizlilik: Sağlık personeline doğru tanı koyma ve tedavi planını düzenleme amacıyla verilen bilgiler cezaevi personeline iletilemez. Şu durumlar dışında *Kendisine ya da çevreye zarar verme riski taşıyorsa *Uygun düzenlenmiş ve yetkili mahkeme varsa *Bilgiler cezaevi dışında bir sağlık kurumunca isten miş ve tutuklu da buna izin vermişse *Bulaşıcı hastalığı varsa tanı belirtilmeden diğerleri için koruyucu önlem alınmalıdır.

YASAL VE ETİK KONULAR SAĞLIK PERSONELİNİN TIBBİ OLMAYAN BİÇİMDE KULLANILMASI nÇıplak ve vücut boşlukları aramaları (cezaevinin kurumsal amaçlarıyla ilgilidir güvenlik sağlanmalı) n. Zorla yer değiştirme: Yaralanmalara hızlı müdaha le için evet ama tanıklık etmek zorunluluğuna hayır n. Cezalandırılabilir olmayı belgelendirme: Tıbbi değil n. Mahkeme için delil toplama: Tutuklunun izni ve adli n. Hekimler ölüm cezasına hiçbir nedenle katılmamalı

n. Kaynaklar: *Ceza ve Tutukevlerinde Sağlık Hizmetlerinin Standartları (TTB Yayınları Kasım 1998)