CEZA MUHAKEMES HUKUKU VI zgr KKTADEMR DELLLER spat

CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU VI Özgür KÜÇÜKTAŞDEMİR

DELİLLER İspat Hukuku, Delil Serbestisi, Delillerin Türleri, Hukuka Aykırı Elde Edilmiş Deliller.

İSPAT HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ KANUNİ • Karine ve belirtilerle ispat • Delillere belirli bir değer tarifesi biçmek (tam delil, yarım delil vb. ) • Özel hukuka benzer ETNİK • Objektif Sorumluluk • İkrar ve Yemin Küçüktaşdemir DİNİ VİCDANİ • Akıldışı karakter denemeleri ve Düello • İkrar ve Yemin • Delil serbestisi 3

DELİL Ceza uyuşmazlığının konusunu oluşturan olayı temsil eden araçlara delil denir. Ceza muhakemesinde yasal delil sistemi yoktur. (İstisnası: duruşmanın akışının ispatı) Ceza muhakemesinde delil serbestisi geçerlidir. Bu nedenle: Belirli hususların belirli delillerle ispatlanması zorunlu değildir. Deliller ispat gücü bakımından aralarında derecelendirilmemiştir. Küçüktaşdemir Hakim mevcut delillere göre vicdani kanaatiyle hüküm verir. Bu keyfilik olmayıp, akla ve mantığa uygun bir değerlendirme olmalıdır. Deliller uyuşmazlığın maddi yönüyle ilgilidir. 4

DELİLLERİN ÖZELLİKLERİ OLAYI TEMSİL EDEBİLECEK NİTELİKTE VE GERÇEKÇİ OLMALIDIR. DELİLLER HUKUKA UYGUN YOLLARDAN ELDE EDİLMİŞ OLMALIDIR. DELİLLER ALGILANABİLİR BİR MADDİ YAPIYA SAHİP OLMALIDIR. DELİLLER ELDE EDİLEBİLİR OLMALIDIR. Küçüktaşdemir DELİL SAĞLAM VE GÜVENİLİR OLMALIDIR. DELİLLER MÜŞTEREK OLMALIDIR 5

YASAK DELİLLER KONULARI İTİBARİYLE YASAKLANANLAR YASAK DELİLLER Sır saklama yükümlülüğüne girenler, tanıklıktan çekinme vb. Küçüktaşdemir ELDE EDİLMESİNDE BAŞVURULAN YÖNTEMLER NEDENİYLE YASAKLANANLAR İşkence, kötü muamele vb. 6

DELİLLER ELDE ETME BİÇİMİNE GÖRE KAYNAĞINA GÖRE DOĞRUDAN DELİLLER Küçüktaşdemir DOLAYLI DELİLLER İNSAN NESNE 7

DELİLLER BELİRTİLER (DOĞRUDAN DELİLLER) (DOLAYLI DELİLLER) BELGE BEYAN DOĞAL Küçüktaşdemir YAZILI TANIĞIN BEYANI ŞEKİL SAPTAYAN SANIĞIN BEYANI SES SAPTAYAN DİĞER KİŞİLERİN YAPAY 8

DELİLLER Küçüktaşdemir DOĞRUDAN DELİLLER BELİRTİ DELİLLERİ OLAYDAN GERİYE KALAN İZ VE ESERLERDİR. ASIL OLAYI İSPATLARLAR. ASIL OLAYI TEK BAŞLARINA GENEL NİTELİKTEDİR. İSPAT GÜCÜNÜ «YAN DELİL» , «DELİL BAŞLANGICI» OLARAK DA ADLANDIRILMAKTADIR. SAHİPTİRLER OLAYA ÖZELDİR. DOĞRUDAN DOĞRUYA DELİLLERLE ELDE EDİLEN KANAATİ DESTEKLEYİCİ NİTELİKTE Birbirini destekleyen belirtilere dayanarak hüküm verilebilir. Ceza muhakemesinde hiçbir delil türünün olayı kesin olarak kanıtlandığını söylemek olanaklı değildir. 9

BEYAN DELİLLERİ ŞÜPHELİ/SANIK BEYANI • ÖN BİLGİ TOPLANMASI VE KENDİLİĞİNDEN YAPILAN AÇIKLAMALAR • CUMHURİYET SAVCISININ VE KOLLUĞUN İFADE ALMASI • BİLİRKİŞİNİN SORU SORMASI • SULH CEZA HAKİMİNİN SORGUSU • MAHKEME ÖNÜNDE YAPILAN SORGU • TANIK BEYANI Küçüktaşdemir TANIK BEYANI • MAĞDURUN TANIKLIĞI (Katılan sıfatını kazanmamışsa) • TANIKLAR • MUHAKEMEYE KATILAN DİĞER KİŞİLERİN TANIKLIĞI 10

ŞÜPHELİ/SANIK BEYANI Şüpheli/sanık olay hakkında doğrudan doğruya bilgi sahibi olan kişidir. Şüpheli veya sanığın beyanları ifade ve sorgu işlemiyle gerçekleşir. Maddi gerçeğe ulaşmak için resmi makamlar tarafından şüpheli/sanığa sorulması ifade ve sorguyu oluşturur. İfade ve sorgu Kanunla aynı usule bağlanmıştır. Küçüktaşdemir 11

İFADE VE SORGU İFADE • Cumhuriyet Savcısı veya kolluk görevlileri tarafından şüpheliye sorulup dinlenmesidir. • Bilgi alma ön plandadır. • Cumhuriyet savcısı eğer elinde başka deliller varsa ifade almadan da iddianame düzenleyebilir. SORGU • Şüpheli veya sanığa yargı mercileri tarafından (hakim veya mahkeme) sorulup dinlemesine sorgu denir. Küçüktaşdemir • Savunma ön plandadır. 12

ÖN BİLGİ TOPLANMASI/KENDİLİĞİNDNE YAPILAN AÇIKLAMALAR • Soruşturma sırasında suç şüphesinin belirli bir kişiyi göstermediği durumda kolluk tarafından etrafa rastgele sorulması veya kolluğa o sırada yapılan açıklamalardır. • Kurala bağlı değildir. • YGİY md. 4 İFADE ALMA • Şüphe belirli bir kişiyi, yani şüpheliyi gösteriyorsa söz konusu olur. • Araştırma ifadesini doğrulatma ifadesi izler. SORGU • Mahkeme veya hakim karşısında gerçekleştirilir. Küçüktaşdemir 13

CUMHUİRYET SAVCISININ VE KOLLUĞUN İFADE ALMASI YAKALAMA ÜZERİNE İFADE ALMA • Kolluk şüphelinin yakalandığını savcıya bildirir. Yakalanan ve hakları hatırlatılan kişi hakkında savcı gözaltı kararı verir. Gözaltı sürecinde en önemli işlem ifade almadır. İfadeyi savcı alabileceği gibi kolluk da alabilir. • Yalnız kolluk tarafından bir defa ifade alınmışsa, yeniden ifade alma işlemi ancak savcı tarafından yapılabilir. Bu süreçte birden fazla defa ifade alınabilir. Tek sınır yasak ifade alma yöntemleridir. DAVET ÜZERİNE İFADE ALMA Küçüktaşdemir • Kolluk bilgi toplamak için kişileri davet edip dinleyebilir. Eğer bir kişiden şüpheleniyorsa ona haklarını hatırlatarak şüpheli sıfatıyla dinlediğinde bu ifade alma olur. Bu işlemleri yaparken önceden savcıdan izin almış olmalıdır. Kolluk davete uymayan şüpheliyi zorla getiremez. • Bir kişi şüpheli olmayıp savcı tarafından dinlenecekse tanıkların tabi olduğu 14 hükümler uygulanır. Eğer savcı şüpheleniyorsa haklarını hatırlatarak ifadesini alır. Davet üzerine gelmeyen şüpheli için zorla getirmeye karar verebilir. (Davetiyede belirtilmeli) Davet üzerine ifade alındığında gözaltı söz konusu olmaz.

SULH CEZA HAKİMİNİN SORUGUSU Sulh ceza hakimi tarafından yapılan sorguyu içeren tutanaklar doğrudan belge delili olarak duruşmada okunur. Oysa kolluk ve savcı tarafından alınan ifadenin duruşmada okunabilmesi, şüphelinin ifadesiyle mahkeme önündeki sorgusu arasında çelişki bulunmasına bağlıdır. Küçüktaşdemir Sulh ceza hakimi sorguya çekerken 147. maddeyle bağlıdır. Davete uymayan şüphelinin zorla getirilmesine karar verebilir. (Davetiyede belirtilmişse) 15 Sanık sulh ceza hakiminden kendi lehine olan delillerin araştırılmasını talep

MAHKEME ÖNÜNDE YAPILAN SORGU Sanığın mahkeme önündeki sorgusundaki beyanları geniş anlamda bir beyan delilidir. Sanığa duruşmadaki sorgusundan sonra taraflarca soru yöneltilebilir. (CMK md. 201/1) Hakim sanığın açıklamalarının gerçeğe uygunluğunu mantık ve tecrübe kurallarıyla denetlemelidir. Bu nedenle sanığın ikrarıyla bağlı değildir. Küçüktaşdemir 16

İFADE ve SORGU YÖNTEMİ Şüpheli veya sanığın kimliği saptanır. Şüpheli veya sanığa kendisine yüklenen suç anlatılır. Eğer yakalanmışsa, yakınlarından birine yakalandığı bildirilir. Müdafi yardımından yararlanma hakkının bulunduğu hatırlatılır. Susma hakkının olduğu söylenir. Kendi lehine delillerin toplanmasını talep edebileceği belirtilir. Küçüktaşdemir Tutanağa geçirilir. Bu tutanakta aşağıdakiler bulunur: Kişisel ve ekonomik durumu hakkında bilgi alınır. • • Yer ve tarih Bulunan kişilerin adlarıyla sıfatları, ifadesinin alınan kişinin kimliği 17 Yukarıdaki işlemlerin yerine getirilip getirilmediği Tutanak içeriğinin okunduğuna dair imza.

İFADENİN HUKUKSAL DEĞERİ Küçüktaşdemir KOLLUK TARAFINDAN YAPILDIĞINDA • KOLLUKÇA ALINAN İFADE SIRASINDA MÜDAFİ HAZIR BULUNMALIDIR. • KOLLUKTAKİ İFADELERLE, HAKİM VEYA MAHKEME TARAFINDAN YAPILAN SORGUDAKİ BEYANLAR ARASINDA ÇELİŞKİ OLMALIDIR. • BU DURUMDA KOLLUKTAKİ İFADELER DURUŞMADA OKUNUR. CUMHRUİYET SAVCISI TARAFINDAN YAPILDIĞINDA • CUMHURİYET SAVCISI TARAFINDAN ALINAN İFADELERLE SORGUDAKİ BEYANLAR ARASINDA ÇELİŞKİ BULUNMASI YETERLİDİR. • BU DURUMDA DURUŞMADA OKUNUR. BELGE DELİLİ Mİ YOKSA DELİL DEĞERLENDİRME ARACI MI OLDUKLARI DOKTRİNDE TARTIŞMALIDIR. • CMK md. 213 ile 184/4 uyumlu değildir. • CMK md. 184/4 hükmünden belge delili olarak ele alınabilecekleri anlaşılmaktadır. 18

YASAK İFADE ALMA VE SORGU YÖNTEMLERİ BEDENSEL VEYA RUHSAL MÜDAHELELER İLE YASAYA AKIRI BİR YARAR VAADİ YASAK İFADE ALMA VE SORGU YÖNTEMİDİR. • • Kötü Davranma Bu yöntemlerle alınmış beyanlar hiçbir biçimde delil olarak kabul edilmez ve duruşmada okunmaz. Yalnız İşkence belirtmek gerekir ki işkence hariç burada sözü edilen yasak ifade alma yöntemleri resmi makamlar İlaç Verme için geçerlidir. Yorma Aldatma (Şüphelinin iradi karar verme özgürlüğünü kısıtlamışsa) Cebir veya Tehditte Bulunma İradeyi Bozan Diğer Müdahaleler Yasaya Aykırı Yarar Vaat Etme Küçüktaşdemir 19

TANIK BEYANI Tanık uyuşmazlık konusu olayın tarafı olmamakla birlikte, bu olayla ilgili beş duyusuyla bilgi sahibi olmuş kişidir. Buna karşın CMK soruşturma ve kovuşturma konusu suça iştirakten şüpheli/sanık, mağdur ve hükümlü olanların tanık olarak dinleneceğini hükme bağlamıştır. Bunlar yeminsiz dinlenirler. Olayı dolaylı yoldan bilen kişilereyse «dolaylı tanık (tanığın tanığı)» denir. Tanık beyanı, tanığın mahkeme veya yetkili hakim önünde yaptığı sözlü açıklamalardır. Küçüktaşdemir Soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı da tanık dinleyebilir. 20 Tanıklık için ehliyet şartı yoktur; dolayısıyla uyuşmazlığın tarafları hariç herkes tanık olabilir.

MUHAKEMEYE KATILAN KİŞİLERN TANIKLIĞI Hakimin tanık olarak dinlenilmesi onun reddedilmesini gerektirir. (Yasaklılık) Hakim henüz dinlenmemiş ama tanık olarak çağrılmışsa tarafsızlığından şüpheye düşülen bir durumun olduğu ileri sürülebilir. Savcı bir olayın suçtan zarar gören olarak davaya katıldığı hallerde görevine devam edememesi gerekir. Müdafi müvekkili izin verdiğinde tanıklık yapabilir. Yalnız tanıklık yaptığı sırada, sanığın müdafi olmayacaktır. Küçüktaşdemir Mağdur hakkında tanıklığa ilişkin hükümler uygulanır. Yalnız yeminsiz dinlenir. Mağdur, katılan olduğu durumlarda CMK md. 45’de öngörülen kişilerdense tanıklıktan çekinebilir. 21 Duruşmada tanıklık yapmış olan bir bilirkişi yasaklılık nedeniyle reddedilir.

TANIĞIN ÖDEVLERİ HAZIR BULUNMA • Soruşturma evresinde savcı, tutuklu işlerde tanıkların zorla getirilmesine karar verebilir. Kovuşturmada mahkeme, tutuklu işlerde veya tanığın hemen dinlenmesini gerekli gördüğünde aynı kararı verebilir. • HAZIR BULUNMA İLE ÇEKİNME HAKKI BİRBİRİNDEN FARKLIDIR. • CMK md. 43 ve 44 • İstisnaları: istinabe ve erken dinleme • (CMK md. 180 ve 84) BİLDİKLERİNİ DOĞRU OLARAK SÖYLEME YEMİN ETME (CMK md. 50 -60) • TANIKLARIN YALAN SÖYLEYEBİME OLASILIĞINA KARŞI CMK’DA BAZI ÖNLEMLER ÖNGÖRÜLMÜŞTÜR. • CMK md. 53, 60) • İstisnaları: Çekinme hakkı ve çekinme zorunluluğu. • Bkz. TCK md. 272 • YEMİN VERDİRİLMEYEN TANIKLAR • 15 yaşından küçükler • Ayırt etme gücüne sahip olmayanlar • Mağdur • Uyuşmazlık konusu suça iştirak etmiş veya suç delillerini gizlemek, suçluyu kayırmak suçlarından şüpheli/sanık, hükümlüler. 22 Küçüktaşdemir

TANIK TANIĞIN HAZIR BULUNMASI ZORUNLULUĞU BİR VATANDAŞLIK GÖREVİDİR VE CUMHURBAŞKANI (CMK md. 43) HARİÇ HERKES İÇİN ZORUNLUDUR. Tanıklar hakkında yargılama makamları tarafından zorla getirme kararı alınabilir. Tutuklu işler hariç tanık çağrı kağıdı ile çağırılır ve gelmemenin sonuçları bildirilir. Zorla getirmeye ilişkin hükümler diğer hallerdekiyle benzerdir. Yemin vermeyen tanık hakkında, Yemin etmekten çekinmeden doğan giderlere hükmedilir. Üç aya kadar disiplin hapsi uygulanabilir. Küçüktaşdemir Tanığın dinlenmesinde belirli bir sıra izlenir: sırasıyla CMK md. 58/1, 59, 23 45&48, 51, 53, 54, 55, 56, 59, 201, 212/2, 215, 208, 52/1

TANIKLARIN GERÇEĞİ SÖYLEMEME İHTİMALİNE KARŞI ALINAN ÖNLEMLER: TANIĞIN ÇEKİNME YETKİSİ ÇEKİNME ZORUNLULUĞU Küçüktaşdemir YEMİN (Yeminli tanığın yalan söylediğinin anlaşılması yargılamanın yenilenmesi nedenidir. ) TANIKLARIN AYRI DİNLENMELERİ TARAFLARIN YÜZÜNE KARŞI VE ALENEN BEYANDA BULUNULMASI YÜZLEŞTİRME (CMK md. 52/2) YALAN BEYANIN SUÇ SAYILMASI 24

TANIĞIN HAKLARI TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI • Nişanlılık, evlilik ve akrabalık nedeniyle. • Meslek nedeniyle KORUNMA HAKKI (Tanık Koruma Kanunu) CEVAP VERMEKTEN ÇEKİNME (CMK md. 48) Küçüktaşdemir TAZMİNAT VE MASRAF ALMA HAKKI YEMİNDEN ÇEKİNME ( CMK md. 51) (CMK md. 61) HAKLARINI ÖĞRENME HAKKI (Çekinmeye ilişkin yukarıdaki hakları) 25

TANIKLIKTAN ÇEKİNME Ceza Muhakemesi Kanunu’ndaki çekinme hallerini 3 grup altında toplamak mümkündür: Belirli hısımlık ilişkileri nedeniyle tanıklıktan çekinme (md. 45) Küçüktaşdemir Meslek ve uğraşları sebebiyle tanıklıktan çekinme (md. 46) Tanığın kendisi veya yakınları aleyhinde tanıklıkta bulunmaması (md. 47) 26

TANIKLIKTAN ÇEKİNME İHTİYARİ (md. 45, 48) ZORUNLU (md. 46) BAZI MESLEK GRUPARINA Nişanlı GETİRİLMİŞTİR. Eş AVUKATLAR, STJ. AVUKATLAR Alt soy-üst soy HEKİMLER 3. derece kan, 2. derece kayın hısımları BÜTÜN TIP MESLEK VE SAĞLIK Küçüktaşdemir BİLİMLERİ MENSUPLARI MALİ MÜŞAVİRLER NOTERLER Evlatlık bağı bulunanlar «Tanık, kendisini veya 45 inci Maddenin birinci fıkrasında gösterilen kişileri ceza kovuşturmasına uğratabilecek nitelikte olan sorulara cevap vermekten çekinebilir. » Yukarıdaki kişilere dinlenmeden önce tanıklıktan çekinme hakları olduğu bildirilir. 27

GİZLİ TANIK ÖRGÜTLÜ SUÇLARDA KİMLİĞİ GİZLİ TUTULUR Küçüktaşdemir TANIK KORUMA PROGRAMINA ALINIR TANIK OLARAK DİNLENECEK KİŞİNİN KİMLİĞİNİN ORTAYA ÇIKMASI KENDİSİ VEYA YAKINLARI İÇİN AĞIR TEHLİKE OLUŞTURACAKSA 28

DEVLET SIRRI NİTELİĞİNDEKİ BİLGİLERLE İLGİLİ TANIKLIK «Açıklanması, Devletin dış ilişkilerine, milli savunmasına ve milli güvenliğine zarar verebilecek, anayasal düzeni ve dış ilişkilerinde tehlike yaratabilecek» bir bilgi olmalı Bu bilgi, alt sınırı beş yıl veya daha fazla olan bir suçla ilgili olmalı Küçüktaşdemir Tanık bu durumda sadece mahkeme hakimi veya heyeti tarafından dinlenir. (salonda zabıt katibi dahi bulunmaz. ) Tanığın açıklamalarından sadece atılı suçu açığa kavuşturacak kadarı tutanağa geçirilir. 29

TANIĞIN DİNLENME USULÜ Her tanık ayrı ve önceki tanıklar yanında olmaksızın dinlenir. Tanıklık yapacağı olayla ilgili kendisine bilgi verilir. Tanığa kimlik bilgileri, şahsi özellikleri, sonraysa olayla ilgili olduğu ölçüde kişisel ilişkileri sorulur. Tanığa hakları söylenir ve görevinin önemi belirtilir. Kovuşturma aşamasında tanığın dinlenmesinden sonra taraflara bir diyecekleri olup olmadığı sorulur. Tanığın dinlenmesine geçilir ve bu aşamada sözü kesilmez. • Bu aşamada tanığa doğrudan soru yöneltilebilir. Küçüktaşdemir Mağdur çocukların, maddi gerçeğin ortaya çıkartılması için tanıklığı gerekli olup da duruşmaya getirilemeyen tanıkların beyanlarının kayda alınması zorunludur. (CMK md. 52) 30

TANIK Suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş mağdurlar, zorunluluk bulunmadıkça yalnızca bir defa dinlenebilirler ve dinlenmeleri sırasında yanlarında uzman bir kişi bulunur. Kovuşturma evresinde, hakim önünde, beyanları birbiriyle çelişen tanıklar birbirleriyle veya sanıkla yüzleştirilebilir. Soruşturma evresinde gecikmesinde sakınca bulunan veya kimliğin belirlenmesine ilişkin hallerde tanıklar birbirleriyle ya da şüpheliyle savcı veya sulh ceza hakimi önünde yüzleştirilebilirler. Küçüktaşdemir Tanığın duruşma sırasında hazır bulunamayacağı veya bulunduğu yer itibariyle bulunmasının güç olduğu anlaşılırsa duruşma hazırlığı aşamasında mahkeme tanığı erken dinleyebilir. Bu dinlemede şüpheli/sanık, mağdur veya bunların müdafi ile vekilleri hazır bulunabilir. 31 Buna ilişkin tutanaklar duruşmada belge delili olarak okunur.

BELGE DELİLLERİ Olayın taşıyıcısı insansa tanıktan, bir nesneyse belgeden söz edilir. Ses ve görüntü, şekil taşıyan araçların belge niteliğinde mi olduğu yoksa belirti mi olduğu öğretide tartışmalıdır. Küçüktaşdemir CMK’da belgenin okunmasından söz edildiğinden dar yorumla bunların belirti olduğunu söylemek olanaklıdır. Anayasa Mahkemesi’ne göre ses veya görüntü saptayan bu tip delillerin başka delilerle desteklenmeleri gerekmektedir. Bir görüşe göre dijital veriler görüntü ve sese dönüştüğünde belirti, okunabilir hale geldiklerindeyse belge delili niteliğini gösterir. (Tartışmalıdır. ) Belge delilinin hükme esas alınabilmesi için sağlamlığından emin olmak gerekir. 32 Belge delillerin duruşmada okunabilir, sağlam olmadığı iddia edildiğinde bilirkişi incelemesinin konusu olur, hakim tarafından incelendiğinde keşif faaliyetinden söz

BELGE DELİLLERİ BELGELER Küçüktaşdemir YAZILI BELGELER ŞEKİL SAPTAYAN BELGELER SES SAPTAYAN BELGELER 33

BELGE KAVRAMI BELGE 3 unsurdan oluşur. Yazılılık Küçüktaşdemir Maddi varlık ve gözle algılnabilmedir. Düzenleyenin Belli Olması Kişiselleştirmeli veya teşhis edilebilir kılmalıdır. Belli Bir İçeriğinin Olması 34 Hukuki etkiye sahip ve ispata elverişli olmalıdır.

YAZILI BELGE TÜRLERİ SAHTELİĞİ SABİT OLUNCAYA KADAR GEÇERLİ BELGELER RESMİ BELGELER Küçüktaşdemir BELGELER AKSİ SABİT OLUNCAYA KADAR GEÇERLİ BELGELER ÖZEL BELGELER RESMİ BELGE HÜKMÜNDE BELGELER TCK Md. 210 35

BELGE DELİLLERİNİN OKUNMASI Kovuşturma evresinin, duruşma devresinde belge delilleri okunur ve bir belgenin okunmasından sonra taraflara bir diyecekleri olup olmadığı sorulur. Ne kadar uzun olursa olsun bir belge okunması ve hazır bulunanlar tarafından tartışılması zorunludur. Devlet sırrı niteliğindeki belgelerin okunması özel düzenlenmiştir. (Tanıklıkla paralel) Küçüktaşdemir 36 Soruşturma evresindeki tutanaklar belirli şartlarda kovuşturmada belge delili olarak okunabilir.

DELİLLERİN REDDİ MAHKEMEYE SUNULAN DELİLLERİN MAHKEMECE REDDEDİLMESİ SAVUNMA HAKKININ KISITLANMAMASI İÇİN CMK 206/2’DE SINIR SAYIDA BELİRLENMİŞTİR. BUNA GÖRE: Küçüktaşdemir • DELİLİN KANUNA AYKIRI OLARAK ELDE EDİLMİŞ OLMASI • DELİL İLE İSPAT EDİLMEK İSTENEN OLAYIN KARARA ETKİSİNİN OLMAMASI • İSTEMİN DAVAYI UZATMAK AMACIYLA YAPILMASI 37

DELİL YASAKLARI DELİL ELDE ETME YASAKLARI • Yasak ifade alma ve sorgu yöntemleri • Hakların hatırlatılmaması • Delillerin elde edilmesi sırasındaki hukuka aykırılıklar Küçüktaşdemir DELİL DEĞERLENDİRME YASAĞI • Hukuka aykırı olarak elde edilen delillerin duruşmada ortaya konması ve tartışılması hükme esas alınmayacak olsalar dahi olanaklı değildir. ÖZEL KİŞİLERCE ELDE EDİLEN DELİLLER • Bir görüşe göre delil yasakları sadece resmi makamlar için değil özel kişiler için de geçerlidir. Tersi düşünceler de vardır. Bkz. Centel/Zafer. Tartışmalıdır. DELİL YASAKLARININ UZAK ETKİSİ • «Zehir ağacın meyvesi zehirli olur. » YASAK DELİLLERİN DOSYADAN ÇIKARILMASI • Dosyaya girmemesi gerekir. Ama eğer dosyaya girmişse çıkarılmaz. 38

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bilirkişilik, Keşif, Ölünün Muayenesi, Yer Gösterme, Gözlem Altına Alma, Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması, Moleküler Genetik İnceleme, Fizik Kimliğin Tespiti

BİLİRKİŞİ BİLİRKİŞİ, TEKNİK UZMANLIĞI NEDENİYLE YARGICA YARDIMCI OLAN TARAFSIZ KİŞİDİR. Soruşturma evresinde savcı da bilirkişiye başvurabilir. Küçüktaşdemir Bilirkişiden muhakemeye katılan her süje yararlanır. Tarafların seçtiği bilirkişi CMK’da «uzman» olarak adlandırılmaktadır. BİLİRKİŞİ «MÜTALAASI» BİR DELİL DEĞİL, DELİL DEĞERLENDİRME ARACIDIR. Çözümü uzmanlığı ve teknik bilgiyi gerektiren durumlarda bilirkişiye başvurulur. 40 Kanun, hakimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuksal bilgi ile çözümlenebilecek olaylar için bilirkişiye başvurulmasını yasaklamıştır.

BİLİRKİŞİYE BAŞVURAMA ZORUNLULUĞU SANIĞIN AKIL HASTASI OLUP OLMADIĞININ İNCELENMESİ (CMK md. 74) BEDEN MUAYENESİ VE VÜCUTTAN ÖRNEK ALINMASI Küçüktaşdemir ÖLÜNÜN ADLİ MUAYENESİ (CMK md. 86) OTOPSİ (CMK md. 87) ZEHİRLENME ŞÜPHESİNİN BULUNMASI (CMK md. 89) MOLEKÜLER GENETİ İNCELEMELER 41 SAHTE PARA VE DEĞERLER ÜZERİNDE İNCELEME

BİLİRKİŞİNİN ÖDEVLERİ VE HAKLARI HAZIR BULUNMA BİLİRKİŞİNİN ÖDEVLERİ BİLİRKİŞİNİN HAKLARI • YEMİN ETME BİLİKİŞLİKTEN ÇEKİNME MÜHÜRLERİN AÇILMASINI VE YENİDEN KONULMASINI TUTANAKLA BELİRLEME KENDİSİNİ ATAYAN MERCİ İLE İLİŞKİ İÇİNDE OLMA İNCELEMEYE YAPMA VE SONUÇLARI BİLDİRME KENDİSİNİ GÖREVE ATAMIŞ MERCİİDEN YARARLI GÖRDÜĞÜ TEDBİRLERİ İSTER ALANINA GİRMEYEN BİR KONUDA İZİNLE BAŞKA UZMANLARA DANIŞABİLİR ÜCRET ALMA Küçüktaşdemir BİLİRKİŞİNİN YEKİLERİ SORU YÖNELTEBİLİR MUAYENE GÖREVİNİ YAPAN HER DURUMDA DOĞRUDAN SORU SORAR 42

BİLİRKİŞİ Teknik bilgi ve uzmanlığa sahip olan kişiler kural olarak bilirkişililk görevini yapmak zorunda değildirler. İstisnaları: resmi bilirkişiler, bilirkişilik listesinde bulunanlar, incelemenin yapılması için gereken fen ve sanatları münhasıran bilenler, incelemenin yapılması için gerekli mesleği yapmaya resmen yetkili olanlar. Bilirkişi, kabul ettiği görevi yargıcın yardımcı sıfatıyla dürüst ve objektif bir biçimde yapmak zorundadır. Bilirkişinin reddi mümkündür. Kasten gerçeğe aykırı mütalaa vermek suç sayılmıştır. Küçüktaşdemir Bilirkişilik görevini gerçekleştiren kişi mütalaa vermek zorunadır. Aksi halde neden olduğu giderler kendisinden alınır ve disiplin hapsi uygulanır. 43 Mütalaasını içeren raporu belirli süre içinde vermelidir. (3 ay + 3 ay)

RESMİ BİLİRKİŞİLER ADLİ TIP KURUMU ÜNİVERSİTELERİN TIP FAKÜLTELERİNİN ADLİ TIP ANABİLİM DALLARI YÜKSEK SAĞLIK ŞÜRASI Küçüktaşdemir ADLİ HEKİMLERİN OLMADIĞI YERLERDE DİĞER RESMİ 44 HEKİMLER

BİLİRKİŞİNİN ATANMASI VE SAYISI KANUNDA BİLİRKİŞİ SAYISINA İLİŞKİN HERHANGİ BİR SINIRLAMA ÖNGÖRÜLMEMİŞTİR. Küçüktaşdemir KURAL OLARAK BİLİRKİŞİLİĞİ KABUL ETMEK ZORUNLU DEĞİLDİR. ANCAK AŞAĞIDAKİ HALLERDE ZORUNLUDUR: • Resmi bilirkişilikle görevlendirilmiş olanlar ile 64. maddede belirtilen listede yer alanlar • İncelemenin yapılması için bilinmesi gerekli fen ve sanatları meslek edinenler. 45 • İncelemenin yapılması için gerekli mesleği yapmaya resmen yetkili olanlar.

BİLRİKİŞİNİN REDDİ VE ÇEKİNMESİ RET SEBEPLERİ: Hakimin reddi nedenleriyle aynıdır. Ancak ek olarak bilirkişinin hakimlik görevi yapmış olması da ret sebebidir. RET TALEBİNDE BULUNABİLECEKLER: Cumhuriyet savcısı, katılan vekili, şüpheli/sanık, müdafi veya kanuni temsilcisi RET MUHAKEMESİ: Hakim veya mahkeme inceler. Soruşturma evresinde savcı kabul etmezse sulh ceza hakimi inceler. Küçüktaşdemir BİLİRKİŞİLİKTEN ÇEKİNME: Tanıklıktan çekinme nedenleriyle aynıdır. 46

UZMAN MÜTALAASI Yargılama konusu olayla ilgili, bilirkişi raporunun hazırlanmasında değerlendirilmek üzere ya da bilirkişi raporu hakkında uzmanından bilimsel mütalaa alınabilir. Taraf bilirkişisi de denir. Bu kişileri soruşturma evresinde cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde mahkeme GÖREVLENDİREMEZ. Uzman mütalaası da bilirkişi raporu gibi tartışmaya açılır ve değerlendirilir. Küçüktaşdemir 47

BEDEN MUAYENESİ VE VÜCUTTAN ÖRNEK ALINMASI Kişinin elbiselerinde delil araştırılması üst aramasıdır. Beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması, çıplak vücuda yapılan müdahalelerdir. İnsan bedenine müdahaleler yapılması ve böylelikle belirti delillerinin araştırılması uzmanlık gerektirir. Bu nedenle bilirkişilerce yapılır. Vücuda müdahaleler hakim kararıyla olanaklı olup, koruma tedbirlerine paralel bir şekilde düzenlenmiştir. Kolluğa yetki tanınmamıştır. Küçüktaşdemir 48

BEDEN MUAYENESİ TÜRLERİ İÇ BEDEN MUAYENESİ DIŞ BEDEN MUAYENESİ (Muayene Yönetmeliği md. 5) Küçüktaşdemir • SANIĞIN VEYA ŞÜPHELİNİN • Sağlığa zarar vermemelidir. • Üst sınırı 2 yıl ve daha yukarı hapis cezasını gerektirmeli • Cumhuriyet savcısı veya mağdur + sulh ceza hakimi • Hekim tarafından yapılır. • DİĞER KİŞİLERİN • Mağdurun rızası halinde yargı makamının kararına ihtiyaç duyulmaz. • Tanıklıktan çekinme hakkına sahip olanlar, muayeneden çekinebilir. • Karar verilmesine gerek yok. • Hekim tarafından veya gözetimininde. 49

ŞÜPHELİ/SANIĞIN İÇ BEDEN MUAYENESİNİN KOŞULLARI KİŞİNİN ŞÜPHELİ/SANIK OLMASI ŞÜPHELİ/SANIĞA İSNAT EDİLEN SUÇ • Üst sınırı 2 yıl ve daha fazla olan suçlar için uygulanır. Küçüktaşdemir MÜDAHALENİN SAĞLIĞA ZARAR VERME TEHLİKESİNİN BULUNMAMASI • Bunun için muayene yalnızca bir hekim veya sağlık mesleği mensubu tarafından yapılabilir. MÜDAHALEYE KARAR VERİLMESİ • Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde savcı karar verir. Bu kararı 24 saat içinde yargı merciin onayına sunar. 24 saat içinde onaylanmayan kararlar hükümsüzdür. 50

MOLEKÜLER GENETİK İNCELEME Bu incelemenin yapılması için zorunluluk bulunması gerekmektedir. Bir suçun ortaya çıkartılması bakımından soybağının saptanması veya olay yerinden veya mağdurun üzerinden elde edilen biyolojik parçaların şüpheli/sanığa ya da mağdura ait olup olmadığının belirlenmesinde zorunluysa ve bunlar gerekliyse uygulanır. Bu karar yalnızca yargılama makamınca verilebilir. Kişisel veri niteliğinde olduğundan sadece muhakeme boyunca kullanılabilir. Küçüktaşdemir 51

ÖLÜNÜN MUAYENESİ ÖLÜNÜN ADLİ MUAYENESİ • Ölünün dıştan muayenesi • Savcı + 1 hekim • Tıbbi belirtiler ve bulgular saptanır. Küçüktaşdemir OTOPSİ • Savcı + 2 hekim (biri adli tıp uzmanı) • Ölünün dışarıdan ve içeriden muayenesidir. • Baş, göğüs ve karın bölümü açılarak yapılır • Öleni son hastalığında tedavi eden doktora otopsi yaptırılmaz. • Cesedin görüntüleri kayda alınır. 52

ÖLÜNÜN MUAYENESİ Gömülmüş olan bir ceset incelenmesi için soruşturma evresinde cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilecek bir kararla mezarında çıkartılabilir. Küçüktaşdemir Yeni doğanın cesedi üzerinde yapılan incelemeler için bkz. CMK md. . 88) Zehirlenme şüphesi olan hallerde de otopsi uygulanır ve organlardan parça alınır. (CMK md. 89) 53

Yeni doğanın cesedinin adlî muayenesi veya otopsi Madde 88 – (1) Yeni doğanın cesedi üzerinde adlî muayene veya otopside, doğum sırasında veya doğumdan sonra yaşam bulgularının varlığı ve olağan süresinde doğup doğmadığı ve biyolojik olarak yaşamını rahim dışında sürdürebilecek kadar olgunlaşmış olup olmadığı veya yaşama yeteneği bulunup bulunmadığı saptanır. Zehirlenme şüphesi üzerine yapılacak işlem Madde 89 – (1) Zehirlenme şüphesi olan hâllerde organlardan parça alınırken, görünen şekli ile organın tahribatı tanımlanır. Ölüde veya başka yerlerde bulunmuş şüpheli maddeler, görevlendirilen uzman tarafından incelenerek tahlil edilir. (2) Cumhuriyet savcısı veya mahkeme, bu incelemenin, hekimin Küçüktaşdemir katılmasıyla veya onun yönetiminde yapılmasına karar verebilir. 54

KEŞİF YARGICIN DELİLLERİ BEŞ DUYUSUYLA İNCELEMESİDİR. • Keşif ayını zamanda delillerin saptanmasına ve korunmasına da yaradığından sadece delil değerlendirme özelliği değil, tedbir niteliği de bulunur. • Beyan ve belge delillerine ilişkin kurallar yasada tanımlanmıştır. Bunların dışındaki tüm olay ve nesnelerle ilgili algılamalar keşif delili olarak nitelendirilebilir. • Ses ve görüntü saptayan belgeler, yazıya dökülmediği sürece keşfin konusudur. • Keşfe ilişkin tutanaklar duruşmada belge delili olarak okunur. Küçüktaşdemir 55

KEŞİF Kural olarak hakim faaliyetidir. Keşif yapılması kararını soruşturmada sulh ceza hakimi, kovuşturmada mahkeme verir. Keşif bu kararı veren yargı mensupları tarafından yapılır. Gecikmede sakınca bulunan hallerde savcı da keşif yapabilir. (CMK md. 83) Keşifte muhakemenin diğer süjeleri, gereken hallerde bilirkişi ve tanık da hazır bulunabilir. Soruşturma aşamasında işin gecikmesine neden olacaksa muhakemenin taraflarına haber verilmeyebilir. Tarafların keşifte hazır bulunması zorunlu değildir. Küçüktaşdemir 56

GÖZLEM ALTINA ALMA ŞÜPHELİ/SANIĞIN AKIL VE RUH SAĞLININ SAPTNMASI İÇİN CMK’DA DÜZENLENMİŞ BİR KURUMDUR. Süresi 3 haftadır. Ek sürelerle (3 haftalık) 3 ayı geçemez. Gözlem altına alma kararı soruşturma evresinde sulh ceza hakimi, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından alınır. İlk önce şüpheli/sanığı muayene ede hekimin önerisi alınır. Savcı ve müdafi dinlenir. Sonra karar verilir. Küçüktaşdemir Kişinin gözlem altında tutulabilmesi için fiili işlediğine yönelik kuvvetli suç şüphesinin bulunması gerekir. Koruma tedbirleri bahsinde bu konuya tekrardan değinilecektir. 57

SORUŞTURMA İŞLEMLERİ FİZİK KİMLİĞİN TESPİTİ YER GÖSTERME OLAY YERİ İNCELEMESİ TEŞHİS DURDURMA Küçüktaşdemir 58

FİZİK KİMLİĞİN TESPİTİ Şüpheli/sanığın genellikle kimliğinin doğrudan saptanamadığı durumlarda, fotoğrafı çekilebilir, beden ölçüleri, parmak ve avuç içi izleri, bedeninin sahip olduğu diğer ayırt edici özelliklerin, örn. sesinin, görüntülerinin kayda alınabileceğini düzenlemektedir. (CMK md. 81/1) Kişisel veridir. Küçüktaşdemir Üst sınırı 2 yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlarla ilgili olarak savcı emriyle kolluk tarafından uygulanabilir. Bkz. PVSK md. 5 CMK md. 81 59

YER GÖSTERME «KENDİSİNE YÜKLENEN SUÇ HAKKINDA AÇIKLAMADA BULUNMUŞ OLAN ŞÜPHELİ HAKKINDA UYGULANABİLİR. » Hakları bildirilmiş olmalıdır. Küçüktaşdemir KEŞİF + İFADE ALMA = YER GÖSTERME BU İŞLEM KURAL OLARAK SAVCI TARAFINDAN YAPTIRILIR. Buna karşın CMK 250/1. maddeye giren suçlarda kolluk amiri de yer gösterme yaptırabilir. SORUŞTURMAYI GECİKTİRMEMEK KAYDIYLA MÜDAFİ DE BU İŞEM SIRASINDA HAZIR BULUNABİLİR. (Sakıncalı bir düzenleme. Neden? ) Susma hakkını kullanana yaptırılmaz. 60

OLAY YERİ İNCELEMESİ «Suç işlenen yerlerde, bilimsel ve teknik araştırma metotlarıyla suçun işlenme şekli, sebepleri ve faili hakkında bilgi verecek olan delillerin aranması, bulunması ve bunların muhafaza altına alınması için yapılan işlemlerin tümüdür. » Polis, Cumhuriyet savcının emriyle olay yeri incelemesi yapar. Bkz. PVSK md. 6 Küçüktaşdemir 61

TEŞHİS Sanığın birey olarak belli olması için yapılır. Küçüktaşdemir Teşhiste sanığın vücudu bir delil kaynağı halini alır. Olayın failinin gözaltına alınan şüpheliyle aynı kişi olup olmadığının saptanması zorunluysa Cumhuriyet savcısının talimatıyla polis teşhis yaptırılabilir. (PVSK md. 6/9) 62

DURDURMA ve KİMLİK SORMA Durdurmanın makul bir nedeni olmalıdır. (örn. yakalama, arama vb. ) Bilgi ve kimlik sorma işlemleri yapabilir. Durdurulan kişiler şüpheli değil, polise yardım edeceği umulan kişilerdir. Makul nedeni mesleki bilgi ve tecrübesine göre kolluk takdir eder. Küçüktaşdemir Adli veya idari amaçlı olabilir. PVSK md. 4/A Kimlik göstermemek Kabahatler Kanunu md. 40’da düzenlenmiştir. 63

KAYNAKÇA Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta İstanbul Toroslu/Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, Savaş, Ankara Şahin, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin, Ankara Özbek, et al. Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin, Ankara Küçüktaşdemir 64