Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Cellbilenni 4 6 Model

Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Cellbilenni 4. 6

Model Mosaig Hylifol pilen arwyneb y gell (pilen blasmaidd) Cadwyn carbohydrad Glycoprotein Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Protein cynhenid Cynffonnau asid brasterog hydroffobig amholar. Ffosffolipidau

Edrychiad y gellbilen O dan y microsgop golau, mae’r gellbilen yn edrych fel llinell dennau, ond o dan y microsgop electron, mae’n ymddangos fel llinell ddwbl. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC } 7 – 8 nm 4. 6

Cyfansoddiad biocemegol y gellbilen Ochrolwg Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Uwcholwg

Cyfansoddiad biocemegol y gellbilen Protein a ffosffolipid yw’r prif gyfansoddion: Protein Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Ffosffolipid Ochrolwg 4. 6

Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Uwcholwg Cyfeirir at y model hwn fel ‘model mosaig hylifol’ gan fod y cydrannau yn rhydd i symud heb gyswllt a’i gilydd. 4. 6

Ffosffolipid Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Pen hydroffilig hoffi Dŵr Cynffonnau hydroffobig casàu dŵr 4. 6

Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Cwestiwn Er bod gormod o golestrol yn cael ei gysylltu â chlefyd y galon, ni fyddai eich celloedd yn gallu goroesi heb ddim cyflenwad o gwbl. Gan gyfeirio at y model mosaig hylifol, esboniwch pam mae colestrol mor bwysig mewn cellbilen anifail. 4. 6

Athreiddedd Mae’r tri ffactor canlynol yn effeithio ar athreiddedd cellbilen: § gwres § ethanol § p. H Ceisiwch esboniad, gan gyfeirio at y model mosaig hylifol, sut mae’r tri ffactor hwn yn gallu cynyddu athreiddedd cellbilen. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Cymorth Mae tymheredd uwch na’r optimwm a p. H tu allan i’r amrediad optimwm yn gallu dadnatureiddio proteinau’r gellbilen Mae ethanol yn gallu hydoddi cydrannau lipid y gellbilen. Mae hyn oll yn gwneud y bilen yn llawer mwy athraidd gan ymddwyn fel pe bai ‘tyllau’ ynddi.

Athreiddedd y bilen Mae cellbilen yn lled-athraidd – mae hyn yn golygu fod rhai sylweddau yn gallu mynd trwyddi ond eraill yn methu. Beth sydd yn penderfynu pa sylweddau sy’n mynd trwy’r bilen? Mae’n rhaid i’r sylwedd fod yn hydawdd iawn yn yr haen ddwbl ffosffolipid olewaidd. Enghreifftiau o hyn yw hormonau steroid, ocsigen a charbon deuocsid. HYDAWDD hormon steroid ocsigen carbon deuocsid Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC ANHYDAWDD Glwcos Protein Lipid

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 5°C 0. 04 Amsugniad % Cliciwch y saethau er mwyn codi/gostwng y tymheredd

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 22. 5°C 0. 075 Amsugniad %

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 40°C 0. 12 Amsugniad %

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 52°C 0. 25 Amsugniad %

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 60°C 0. 64 Amsugniad %

Arbrawf Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC 68°C 0. 70 Amsugniad %

Canlyniadau Graff Tabl canlyniadau Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Tymheredd (°c) Amsugniad/ % 5 0. 04 22. 5 (Tymheredd Ystafell) 0. 075 40 0. 12 52 0. 25 60 0. 64 68 0. 7 4. 6

Casgliad Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mae’r cynnydd mewn tymheredd yn achosi proteinau’r bilen i ddadnatureiddio ac felly mae athreiddedd y bilen yn cynyddu, gan achosi i sylweddau megis y lliw porffor yn yr achos hwn, i ddianc.

Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Trylediad sianel Llif

Ffactorau sydd yn effeithio ar gyfradd trylediad Deddf Fick sydd yn nodi fod cyfradd trylediad mewn cyfrannedd â’r: Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC arwynebedd arwyneb x gwahaniaeth yn y crynodiad hyd y llwybr tryledu

Ffactorau sydd yn effeithio ar gyfradd trylediad Po fwyaf y gymhareb arwynebedd arwybeb i gyfaintfod , y cyfradd cyflymaf trylediad y bydd trylediad Deddf Fick sydd yn nodi mewnyncyfrannedd digwydd. â’r: Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC arwynebedd arwyneb x gwahaniaeth yn y crynodiad hyd y llwybr tryledu

Ffactorau sydd yn effeithio ar gyfradd trylediad Trwy gynnal graddiant cryodiad serth, bydd cyfradd tryledu yn cynyddu. Deddf Fick sydd yn nodi fod cyfradd trylediad mewn cyfrannedd â’r: Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC arwynebedd arwyneb x gwahaniaeth yn y crynodiad hyd y llwybr tryledu

Ffactorau sydd yn effeithio ar gyfradd trylediad Deddf Fick sydd yn nodi fod cyfradd trylediad mewn cyfrannedd â’r: Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC arwynebedd arwyneb x gwahaniaeth yn y crynodiad hyd y llwybr tryledu Trwy fod yn denau er mwyn lleihau’r pellter y mae’n rhaid i’r sylweddau dryledu drosto, bydd tryledu’n digwydd yn gyflymach.

Trylediad cynorthwyedig Os nad yw sylweddau anhydawdd mewn lipid yn croesi’r gellbilen yn hawdd, sut mae nhw’n teithio i mewn ac allan trwy’r haen ddwbl ffosffolipid sydd mewn cellbilenni? Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mae’r diagram nesaf yn dangos sut mae proteinau cludo arbennig o fewn y gellbilen yn cynorthwyo’r moleciwlau anhydawdd yma, megis gwcos, asidau amino ac asidau niwcleig, i groesi’r gellbilen:

Trylediad cynorthwyedig Moleciwl dŵr Moleciwl siwgr Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Sianel Protein Tu mewn y gell Tu allan y gell

Trylediad cynorthwyedig Moleciwl dŵr Moleciwl siwgr Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC trylediad Tu mewn y gell Tu allan y gell

Trylediad cynorthwyedig Moleciwl dŵr Moleciwl siwgr Cellbilen trylediad Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC trylediad Tu allan y gell Tu mewn y gell ECWILIBRIWM

Osmosis yw’r broses a ddefnyddir gan gelloedd i gyfnewid dŵr gyda’u hamgylchedd. Mae’n broses oddefol sy’n debyg i drylediad, ond moleciwlau dŵr fydd yn symud. Diffiniad cyffredin o osmosis yw : symudiad net moleciwlau dŵr rhydd o ardal lle mae eu crynodiad yn Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC uchel i ardal lle mae eu crynodiad yn isel trwy bilen ledathraidd (pilen sydd yn athraidd i ddŵr a hydoddion penodol).

Potensial Dŵr Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Potensial dŵr yw’r gwasgedd a geir gan foleciwlau dŵr sydd yn rhydd i symud o fewn system – caiff ei fesur mewn cilopascalau (k. Pa). Yn gonfensiynol, mae gan ddŵr pur botensial dŵr o 0 k. Pa. Bydd gan hydoddiant sydd â photensial dŵr uchel, nifer fawr o foleciwlau dŵr sydd yn rhydd i symud.

Osmosis Moleciwl dŵr Cellbilen lled-athraidd Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Moleciwl siwgr Tu mewn y gell HYDODDIANT GWAN Crynodiad UCHEL IAWN o foleciwlau dŵr. Potensial dŵr UCHEL. Crynodiad isel IAWN o ddŵr. Potensial dŵr ISEL. Tu allan y gell HYDODDIANT CRYF

Osmosis Moleciwl dŵr Crynodiad isel o foleciwlau dŵr. Potensial dŵr ISEL. Cellbilen lled-athraidd Moleciwl siwgr Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC OSMOSIS Tu mewn y gell Crynodiad uchel o foleciwlau dŵr. Potensial dŵr UCHEL. Tu allan y gell

Osmosis Moleciwl dŵr Cellbilen lled-athraidd Moleciwl siwgr OSMOSIS Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC OSMOSIS Tu mewn y gell Tu allan y gell ECWILIBRIWM. Crynodiad hafal o ddŵr ar ddwy ochr y gellbilen. Mae sefyllfa o botensial dŵr hafal wedi ei gyrraedd. Nid oes dim symudiad net o ddŵr.

Cofiwch Bydd potensial dŵr hydoddiant yn disgyn wrth ychwanegu hydoddion oherwydd bydd moleciwlau dŵr yn clystyru o gwmpas moleciwlau’r hydoddyn. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Moleciwl dŵr Moleciwl hydoddyn

Potensial Hydoddyn Gelwir cyfraniad hydoddion i botensial dŵr yn botensial hydoddyn y system. Gan ei fod pob amser yn lleihau’r potensial dŵr, bydd y potensial hydoddyn yn negatif bob tro. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Bydd yn mynd yn fwy negatif wrth i fwy o hydoddyn gael ei ychwanegu at y system.

Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Osmosis mewn celloedd anifail

Osmosis mewn celloedd anifail Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Os yw’r gell hon yn cael ei rhoi mewn hydoddiant hypotonig i’r cytosol, yna bydd dŵr yn symud i mewn i’r gell gan achosi iddi chwyddo. 4. 9

Osmosis mewn celloedd anifail Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Os yw’r gell hon yn cael ei rhoi mewn hydoddiant isotonig i’r cytosol, yna bydd yr un faint o ddŵr yn symud i mewn i’r gell a fydd yn symud allan ohoni, felly nid yw’r gell yn cael ei niweidio. 4. 9

Osmosis mewn celloedd planhigyn Bydd celloedd planhigyn yn ymddwyn yn yr un modd â chelloedd anifail mewn hydoddiant isotonig: ni fyddant yn ennill na cholli dŵr. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Ond, mae’r gellfur yn anhyblyg ac yn peri i gell planhigiol i ymddwyn yn wahanol mewn hydoddiant hypertonig a hypotonig…. 4. 9

Osmosis mewn celloedd planhigyn Mewn hydoddiant hypotonig bydd dŵr yn mynd i mewn i’r gell gan lenwi’r gwagolyn. Bydd y gellbilen arwyneb yn gwthio yn erbyn y cellfur gan wneud y gell yn anhyblyg iawn. Dywedir fod cell yn y cyflwr hyn yn chwydddynn. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mewn hydoddiant hypertonig bydd y gell yn colli dŵr ac yn mynd yn llipa gan fo’r gwagolyn yn mynd yn llipa a’r cytoplasm yn peidio gwthio yn erbyn y gellfur. Gelwir y cyflwr hwn yn plasmolysis. Mae’r gell yn y cyflwr hwn yn blasmoleiddedig. 4. 9

Potensial gwasgedd Gellir cyfrifo potensial dŵr cell trwy ddefnyddio y fformiwla ganlynol: Ψcell = Ψs +Ψp Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Bydd potensial gwasgedd bob amser yn bositif os yw’r gell yn chwydd-dynn, ond pan fydd y gell yn llipa bydd y potensial gwasgedd yn 0 k. Pa. 4. 9

Potensial gwasgedd Gellir defnyddio’r hafaliad potensial dŵr i ragfynegi cyfeiriad y llif dŵr yn yr enghraifft hon: Ψcell = Ψs +Ψp Mae gan gell Planhigyn A botensial hydoddyn o -300 k. Pa a photensial gwasgedd o 200 k. Pa. Mae cell B yn gorwedd wrth ei hochr, ac mae ganddi hi botensial hydoddyn o -400 k. Pa a photensial gwasgedd o 100 k. Pa. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Potensial dŵr cell A yw -100 k. Pa [-300 + 200]a photensial dŵr B yw -300 k. Pa [-400 +100]. Felly mae’r dŵr yn symud o A i B gan fod mwy o grynodiad o ddŵr yng nghell A nag yn B. 4. 9

Enghraifft bellach Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC a) b) Cyfrifwch botensial dŵr y gell hon gan ddangos y gwaith cyfrifo A fydd dŵr yn symud i mewn neu allan o’r gell? Ψp = 350 k. Pa Ψcell = -800 k. Pa Ψs = -1500 k. Pa Clicïwch er mwyn gwirio eich ateb. 4. 9

Ateb a) Ψcell = Ψs +Ψp Ψcell = 350 + (-800) k. Pa Ψcell = -450 k. Pa Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC b) Gan fod y potensial dŵr yn is (yn fwy negatif) y tu allan i’r gell; mae dŵr yn symud o botensial dŵr uchel i botensial dŵr is, i lawr graddiant potensial dŵr felly bydd dŵr yn symud allan o’r gell. 4. 9

Cludiant Actif Symudiad sylweddau yn erbyn graddiant crynodiad (o ardal ble mae’r crynodiad yn is i ardal lle mae’r crynodiad yn uwch), ar draws cellbilen. Mae angen egni ar gyfer y broses hon. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mitocondria sy’n darparu’r egni hwn ar ffurf ATP a bydd celloedd sy’n cynnal cludiant actif ar raddfa fawr yn cynnwys llawer o fitocondria. 4. 8

Sut mae Cludiant Actif yn gweithio? Mae cludiant actif yn dibynnu ar broteinau yn y gellbilen i gludo moleciwlau neu ionau penodol. Mae'r rhain yn gallu symud. Gall y cludyddion yma symud: i) un sylwedd i un cyfeiriad (cludydd unporth) ii) dau sylwedd i un cyfeiriad (cludydd symporth) iii) dau sylwedd i gyfeiriad croes (cludydd gwrthborth). Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Nid yw union fecanwaith cludiant actif yn gwbl eglur. Dyma ddwy ragdybiaeth: 4. 8

Rhagdybiaeth Cydgludiant Symudiad swcros mewn celloedd storio glwcos mewn planhigyn. Swcros Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Pwmp proton H+ Cludydd symporth Swcros Yma, mae’r weithred o bwmpio protonau yn gyrru cludiant swcros mewn cell blanhigiol. Mae pwmp sydd yn defnyddio ATP yn gyrru protonau allan o’r gell, wrth iddynt dryledu yn ôl i’r gell, caiff swcros yn yr achos hwn, ei gludo i mewn i’r gell yr un pryd ar hyd cludydd symporth. 4. 8

Rhagdybiaeth Arall Mae’r rhagdybiaeth hon yn awgrymu bod moleciwl protein yn newid ei siâp er mwyn cludo hydoddion o un ochr y gellbilen i’r llall. K+ K+ ATP K+ Na+ K+ ATP Na+ Na+Na+ K+ K+ K+ Na+ Na+ Na+ K+ Na+ ADP P- ADP Na+ PP- P- Na+ K+ K+ Wrth i ATP gael ei hydrolysu’n ADP i ddarparu egni i’r broses, mae’r ADP yn rhwymo i’r protein ac yn newid ei siâp. Mae pwmp Sodiwm-Potasiwm yn enghraifft o hyn ac yn hanfodol bwysig yn ystod generadu ysgogiad mewn cell nerfol. Na+ Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Na+ 4. 8

Cytosis Cludiant actif yw’r broses hon ble mae rhannau o’r gellbilen arwyneb yn ffurfio mewnblygiadau neu allblygiadau. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Gall cytosis arwain at gludo defnyddiau i mewn i gell (endocytosis) neu allan ohoni (ecsocytosis). 4. 8

Endocytosis 1. Ffagocytosis (bwyta cellog) Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mae sylweddau solid, weithiau organebau cyfan, yn cael eu tynnu i mewn i gell trwy mewnblygu’r gellbilen arwyneb. Gwelir hyn mewn amoeba a chelloedd megis celloedd gwyn y gwaed. Lysosom yn cynnwys ensymau treulio 4. 8

Endocytosis 2. Pinocytosis (yfed cellog) Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mae hon yn broses debyg i ffagocytosis, ond yma mae’r mewnblygiadau yn y gellbilen dipyn yn llai. Caiff hylifau neu facrofloeciwlau mawr eu tynnu i mewn drwy fesiglau bach. 4. 8

Endocytosis 3. Endocytosis trwy gyfrwng derbynnydd Dyma’r drydedd broses. Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Gwelwn y derbynyddion ar y gellbilen yn glynnu wrth swbstrad penodol (e. e. colestrol) o’r amgylchedd allgellog. Wrth i’r derbynyddion lenwi bydd yr arwyneb yn plygu am i mewn nes fod fesigl yn ffurfio ac yn ymwahanu o’r gellbilen arwyneb. 4. 8

Ecsocytosis Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Y gwrthdro o endocytosis yw’r broses hon h. y. bydd fesiglau a gwagolynnau yn symud at y gellbilen arwyneb, yn ymasio iddi ac yn rhyddhau eu llwyth tu allan i’r gell. 4. 8

Effaith Cyanid Cellbilenni TAG BIOLEG CBAC Mae cyanid yn wenwyn cryf. Mae’n gweithio trwy weithredu fel atalydd resbiradol. Bydd yr ensym cytocrom ocsidas yn catalyddu’r adwaith ADP + P ATP Os fydd yr ensym yn cael ei atal, ni fydd ATP yn cael ei gynhyrchu a bydd yr organeb yn marw’n gyflym. 4. 8