C Bakanl sistemine B Bakanl modelinden bakmak Trkiyedeki

C. Başkanlığı sistemine B. Başkanlığı modelinden bakmak Türkiye’deki Belediye Modelinden Hareketle Muhtemel Başkanlık Sistemine Dair Projeksiyonlar Doç. Dr. Erbay Arıkboğa Marmara Üniversite III. Strategic Public Management Symposium, 13 -14 April 2017, İstanbul.

İçerik � Elimizdeki B modeli � Muhtemel C modeline ilişkin ne tür ipuçları verebilir? � Elmalarla armutları mı karşılaştırıyoruz? � Kararnamelerle kamu kurulması… � İdari yapıyı merkezileştirme riski var mı? � Yerel � C. siyasette kurumsal mimari ve destekleyici araçlar Başkanlığı modelinde otoriterleşme ‘riski’ (karşılaştırma ve projeksiyon) � Formel boyut, otoriterleşme riski aleyhine durumlar � Siyasal boyut, otoriterleşme riski lehine durumlar

Başkanlık Sistemine Belediyeden Bakmak � Neden? � Belediyedeki � Güçlü sistem başkan modeli � Başkanlık sisteminden ‘yerel’ versiyonu � Başkanlık sisteminin ‘mini’ versiyonu � Her Parlamenter sistemin yerel versiyonu? • • • Komisyon modeli Yürütme meclisin içinden çıkar Birden çoktur iki model, özü itibariyle benzer � Başkan ve meclis ayrı sandıklardan seçilir � Yürütme (başkan) ve karar organı (meclis) ayrışır � Başkanlık modeli � Türkiye’de hiç bilmediğimiz bir şey değil � (Yerelde) Uzun uygulamanın ürettiği bir idari – siyasi kültür var � Başkan ve meclisi birlikte seçiyoruz � Peki, yereldeki uygulama yarına dair bize ne söylüyor? Yerel, ulusala dair çok şey söyleyebilir

Karşılaştırma yaparken dikkat!!li olmak gerekir (elmalar ve armutları)! � Belediyeler, verili sistem içinde çalışmalarını sürdürür � Sistemi değiştirme yetkisi yok � B. Başkanı � Yasama gücünü biçimlendiremez, ancak lobi yapabilir � Yargı gücünü biçimlendiremez � Belediye meclis üyeliği listesi üzerinde ancak kısmi etkiye sahiptir � C. Başkanı � Milletvekili listesini belirleyebilir � Partisi veya grup başkan vekilleri üzerinden yasa teklifi verebilir � Meclis komisyonlarında fiilen temsil edilir � HSK’yı biçimlendirebilir � AYM’ye üye atayabilir � Yeni kurumlar kurabilir � Çıkaracağı kararnamelerle, anayasal kurallar içinde, mevcut yetki alanını genişletebilir. � B. Başkanı ile C. Başkanının gücü karşılaştırılamaz!!!

Başkanlık sisteminde İşleyişte belirleyici olacak ilave faktörler � Başkanla parlamento arasındaki denge ve denetim � Bağımsız yargı (yargı kültürü & yargıç güvencesi) � İdari yapının merkeziyetçi veya ademi merkeziyetçi oluşu � Seçim sistemi � Siyasi partilerin örgütlenme biçimi � Partilerin katı bir disipline sahip olup olmaması � Parti içi demokrasi � Siyasi kültür � Sivil toplumun gücü � Temel hak ve özgürlükler (özellikle ifade, örgütlenme, basın, din özgürlüğü vb. ) veya bunlar üzerindeki baskılar � C. Başkanının bütün bunlardan devşireceği ilave siyasi – idari – hukuki güçler

İdari teşkilat � Belediye düzeyinde Yetki alanı sınırlı � Norm kadro düzeni (yönetmelikler) var � � Bu sınırlar içinde idari birimler ve teşkilat yönetmelikleri meclis kararını gerektirir � Ulusal � düzeyde C. Başkanı kararnamesi ile kuruluş imkanı � Kararname ile hangi idari birimler kurulabilir Bakanlıklar � Merkezi idare hiyerarşisi içindeki bağlı kuruluşlar (genel müdürlük vb. ) � Merkezi idare hiyerarşisi dışındaki bağlı, ilgili kuruluşlar (hizmet yerinden yönetim birimleri) � Düzenleyici ve denetleyici nitelikte kurumlar (RTÜK hariç) �

Kararname ile idari teşkilat kurma Bu yetki neleri kapsamaz � Bazı kurumları kapsamaz � Anayasa’da kanunla düzenleneceği belirtilen kurumlar � Üniversiteler, � Yerel RTÜK, diyanet, meslek kuruluşları yönetimleri kapsamaz (kanun) Yerel yönetimin teşkilat yasası, yetkileri, statüsü vs. bağlamında � Yeni bir belediye veya köy kurabilir, birkaç belediyeyi birleştirebilir � Yeni BŞB kuramaz (anayasal değil, ama yasal engel var) � � Özerk bölge yönetimini hiç kapsamaz � Özerk � Eyalet, bölge = bölgesel parlamento kurmak söz konusu bile olamaz � Başınıza eyalet kadar taş düşsün! � Devlet, federe devletleri (eyaletleri) kurmaz � Federe devletler, Federal Devleti kurar

Bir merkezileşme riski var mı? � C. Başkanı Kararnamesi ile, görev tanımları yoluyla, � Merkez ile yerel yönetimler arasındaki yetki paylaşımı değiştirilebilir mi? �Belediyeyi yetkili olmaktan çıkaramaz �Peki ortak olabilir mi? Örneğin, belediyenin yetkisindeki bir hizmeti, merkezdeki bir kuruma da verebilir mi? Fiili ortaklık veya belki fiilen içini boşaltma şeklinde Metin sorunlu! İş mahkemeye gider Hangi mahkeme? Anayasa mahkemesi (!) Mahkeme ne der? Kesin bir şey söylemek zor

[Yerel düzeyde kurumsal mimari]

[ Yerel düzeyde kurumsal mimari ] � Yerel siyaset Başkan merkezli bir kurguya Parti merkezli bir işleyişe 1. 2. Sistemin ağırlık merkezi meclis değil başkan Sisteme bireysel inisiyatiflerden ziyade grupsal (partisel) davranış normları egemen � Başkan – meclis ilişkisi (siyasal boyutta) � Başkan ile meclis grubu arasında dayanışma ilişkisine dönüşür � Yasal/kurumsal denge ve denetim ilişkisi � Başkanla muhalefet grubu arasında işlerlik kazanır � Başkanla iktidar grubu arasında, ancak parti bağlamında siyasal kontrol ve denetim ilişkisine dönüşür � Meclisin temsil, karar alma ve denetim işlevleri, bu kurumsal mimari üzerinde çalışır

Yerel kurumsal mimariyi destekleyici araçlar � Başkan ve parti merkezli kurumsal mimari destekleyici araçlar � İki temel sütun, hangi ilave araçlarla destekleniyor � Başlangıçta � Başkanın Seçim sistemi: Onda birlik baraj + kontenjan adaylığı � Aday arkasında bir meclis çoğunluğu oluşturmak belirlemede parti ağırlığı Görece az ön seçim + Sabit liste � İşleyişte � Başkan: Yürütmeye tek başına hakim + tam zamanlı + meclis bşk � Meclis üyeleri: Uygulamanın dışında + kısmi zamanlı + ek uğraş � Grup kararı + parti tüzükleri (meclis üyeleri için parti disiplini)

Yerel düzeyde karar alma süreci � Belediye 1. 2. / BŞB Mini ‘başkanlık sistemi’ Parti odağı Müzakereler meclis üyeleri arasında değil � Parti grupları içinde 3. Başkan odağı � Meclisin gücünün sınırı � Başkana rağmen değil, başkanla müzakere, başkanla birlikte karar almak �

C. Başkanlığı modelinde otoriterleşme ‘riski’ (karşılaştırma ve projeksiyon)

Karşılaştırma (projeksiyon) formel boyut Otoriterleşme riski aleyhine (bazen de lehine) C. Başkanı B. Başkanı Eş zamanlı seçim Seçim dönemi Başkan – meclis ilişkisi Makam boşaldığında, TBMM seçimi de yenilenir Makam boşaldığında, meclis içinden doldurulur TBMM başkanı değil Meclis başkanı TBMM üyesi değil Meclis üyesi + oy hakkı var Oturumlara başkanlık yapamaz Oturumlara başkanlık yapabilir Gündemi meclis başkanı ve Gündemi başkan belirler gruplar belirler Ağırlıklı veto Fesih/yenileme/ düşürme Bütçe Üye tam sayısının salt çoğunluğu Karşılıklı fesih yetkisi Başkan meclisi feshedemez Soruşturma ve yüce divana sevk Gensoru + faaliyet raporu ve danıştaya sevk Yeniden değerle + devam et Bütçe kabul edilmezse?

Karşılaştırma (projeksiyon) siyasal boyut Otoriterleşme riski lehine Siyasi partiler ve başkan adayları C. Başkanı B. Başkanı Sadece büyük partiler şanslı Küçük partiler yerelde iktidara gelebilir Salt çoğunluk (%50+1) Basit çoğunluk Ortak aday veya 2. tur için koalisyon Bağımsız adaylık Yerel lider (bağımlı) Liderlik Ulusal lider (bağımsız) Parti liderliği Parti lideri Parti disiplini C. Başkanı, partisine hakim Parti, B. Başkanına hakim Siyasi bağımlılık + idari denetim Parti neferi (il başkanı da değil) Meclis grubu blok olarak hareket eder Katı disiplin Seçim sistemi C. Başkanını güçlendirir Bazen başkanı güçlendirir, bazen parti eliyle başkanı kontrol eder % 10 barajlı nispi temsil Ondabirlik barajlı + kontenjan adaylıklı nispi temsil Yeni dönemde? C. Başkanı, TBMM’de çoğunluğa sahip mi? Başkanın arkasında meclis çoğunluğu oluşturmak

Önemli bir detay (projeksiyon) Yeni durum: Süre sınırı C. Başkanı İki dönem sonunda (veya iki küsur) (10 – 14 yıl içinde) Görev süresi 2+1* Cumhurbaşkanı ve parti lideri değişecek Veya C. Başkanı değişecek, parti lideri aynı kalacak Emanet C. Başkanı (!) Veya sistem zorlanacak ! Veya Nasıl olacak? Sistem bütünüyle değişebilir… Parlamenter sisteme geri dönüş olabilir… Yaşayarak göreceğiz Sabrınız için teşekkürler…