byrg kennara sjlfbrum heimi menntun til sjlfbrni Kristn
Ábyrgð kennara í ósjálfbærum heimi – menntun til sjálfbærni Kristín Vala Ragnarsdóttir Sviðsforseti Verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóli Íslands Samtök áhugafólks um skólaþróun Sjálandsskóli 5. nóvember, 2010
Fyrirlesturinn í dag Inngangur Vistspor Takmörk jarðarinnar Sjálfbærni og sjálfbærnisvísar • Kerfishugsun • • • Sjálfbærnislæsi/leikni/f ærni • Leiðir að sjálfbærni • Sjálfbærnismenntun • Ný viska og vísindi • Næstu skref
INNGANGUR
Eyðing auðlinda • Maðurinn er jarðfræðiafl!!! – Við hreyfum árlega 10 x meira magn en náttúran – Við lifum á líffæðilegum útdauðatímum • 25% a spendýrum á hættulista – Þúsundir tegunda deyja út á hverju ári – Vistkerfi á landi og í höfum eru í hættu – Á 30 árum • Höfum við notað upp 1/3 af auðlindum jarðar! – Eytt 30% af skógum, 25% af jarðvegi, 50% af olíu… – Málmar eru að verða illfinnanlegir = Vegna ofneyslu
Ég er ánægður með að gatið er ekki á okkar enda… Ert þú hér? Vandamálin rísa þegar við missum sýn af ”heildarmyndinni”
Hvað er að verða um býflugurnar? • Eru að hverfa og fækka – 2006 colony collapse disorder (CCD) – 3 milljón býflugnabú í Bandaríkjunum • 33% veturinn 2008/09 • Sums staðar yfir 60% í USA; 80% í Skotlandi 2009/10 – Milljarðar býflugna út um allan heim • 30% fæðu okkar byggð á frjóvgun býflugna – 90 verslunarafurðir, meirihluti grænmetis, ávaxta – Þjónusta þeirra er 26 milljaðra dollara virði Aspiary Inspectors of America; US Agricultural Research Service
Orsakir hvarfs býflugnanna • • Skordýraeitur (121 tegundir í hunangi, vaxi, frjóum) “Varro” maur, bakteríusýking Léleg fæða vegna þaulræktunar í landbúnaði Veðurfar – Rigningasumur, kaldir vetur… • Genbreyttar lífverur • Farsímamerki World Organiztion for Animal Health; Nature
Albert Einstein “Ef býflugan hverfur, þá á maðurinn einungis eftir fjögur ár”
Ervin Lazlo “Við lifum á tímum þar sem við höfum fordæmislausan mátt og þess vegna fordæmislausa ábyrgð til þess að ákveða örlög okkar” Stofnandi Búdapestfélagsins
Veldisvöxtur “Mestu ófullkomleiki mannkynsins er að það skilur ekki afleiðingar veldisvaxtar” Tvöföldunar- Fólksfjöldi tími Fólksfjöldi Arthur Bartlett • Með veldisvexti mannkynsins kemur veldisvöxtur í notkun á orku, auðlindum… Tvöföldunartími
Mc. Donalds Veldisvöxtur 1750 -2000 Verg Lands. Fram. Fólks-fjölgun leiðsla Ferðamenn Fjöldi síma Stíflur á fljótum Notkun vatns Borgarbúar Pappírsnotkun Bílasamgöngur
Vöxtur • Veldisvöxtur í takmörkuðum heimi óraunhæfur – Nauðsynlegt að aðskilja auðlindir og hagvöxt • Hagkerfi án vaxtar í skoðun víða t. d – Bretlandi – Velmegun án hagvaxtar – Kína – Hring-hagkerfi – Bandaríkin - Selja þjónustu en ekki vöru – Bandaríkin/Þýskaland – Vagga til vöggu – Víða í heiminum – staðbundin hagkerfi/gjaldmiðill
VISTSPOR
Vísir að ofnýtingu vistkerfa Vistspor mannkynsins Þolmörk jarðarinnar Fjöldi jarða Ár
Vistspor Frjósamt land Frjósamt hafsvæði Orkuland Uppbyggt land Líffræðilegur fjölbreytileiki
Amerískur lífsmáti – 5 plánetur! ESB – 3 plánetur! Ísland – 21 pláneta!!!!!
TAKMÖRK JARÐARINNAR
Loftslagsbreytingar Mengun Súrnun sjávar Öragnir í andrúmsloftinu Óson í heiðhvolfinu Hringrás köfnunarefnis Minnkun líffræðilegs Fjölbreytileika Breyting á landnotkun Mork jarðarinnar Hringrás fosfats Notkun ferskvatns Við höfum farið yfir 3 f 9 Rockström et al. (2009)
Umhverfisábyrgð Stöðugt hagkerfi Þjóðfélagslegt jafnræði Upplýst fólk Sjálfbær þróun Reikna náttúruna með Stöðug vistkerfi 7 milljarðar manna – eykst í 9/10 milljarða fyrir 2050
SJÁLFBÆRNI OG VÍSAR
Sjálfbærni er. . . Viss skilyrði og leitni í ákveðnu kerfi sem getur haldið áfram endalaust
Sjálfbær þróun er. . . Stýrt ferli stöðugrar nýsköpunar og kerfisbundndinna breytinga Í átt að sjálfbærni
Leið að sjálfbærni • • Hugsa langt fram í tímann Skilja kerfi Þekkja takmörk Vernda náttúruna Breyta viðskiptum Sýna jafnræði Hlúa að nýsköpun (At. Kisson, 2009)
Vísar • Mest notað til að meta velgengni þjóða – GDP – verg þjóðarframleiðsla – Átti aldrei að vera til að meta velgengni þjóða • Er þetta vísir fyrir 21. öldina? – Nei – þurfum sjálfbærnisvísa
KERFISHUGSUN
Kerfishugsuður • Leitar að stóru myndinni • Leitar að hringrásinni sem varðar orsök og afleiðingar • Sér hvernig hlutir innan kerfisins breytast með tímanum • Leitar að nýjum sjónarhornum • Skoðar afleiðingar skammtíma og langtíma aðgerða • Finnur óvæntar afleiðingar
Linda Booth Sweeney
Vagga til vöggu Visfræðivirkni, úrgangur = fæða, virðing fyrir fjölbreytni
SJÁLFBÆRNILÆSI SJÁLFBÆRNILEIKNI SJÁLFBÆRNIFÆRNI
LEIÐIR AÐ SJÁLFBÆRNI
Sjáflbærniáttaviti At. Kisson N • N = Náttúran Umhverfi, auðlindir, vistkerfi, loftslag • A = Auðkerfi (Hagkerfi) Framleiðni, neysla, atvinna, fjárfesting, orka Náttúran V • S = Samfélag Ríkisstjórn, menning, stofnanir (skólar), sameiginleg málefni • V = Velferð Einstaklings heilbrigði, fjölskyldur menntunarstig, lífsgæði, hamingja Auðkerfi Samfélag Velferð S A
Dæmi um vísa • Austur - Hagkerfið – Fjöldi atvinnulausra – % endurnýjanleg orkunotkun – % efna endurunninn – Magn úrgangs • Norður - Náttúran – Stærð votlenda – Fuglar í útdauðahættu – Fjöldi trjáa á skólalóð • Suður - Samfélagið – Aðgangur að heilbrigðiskerfi – Samtenging hjólabrauta – Fjöldi nemenda+kennara sem hjóla í skólann • Vestur - Verferðin – Fjöldi barna á geðlyfjum – Fjöldi eineltra barna – Fjöldi hamingjusamra barna
Hröðun ferla til sjálfbærni Tól til að nálgast sjálfbærni VÍSAR KERFI Glöggvun & Hagsmunaaðilar Þjálfun & Skipulag Vísar & Mat Frumkvæði & Teymi NÝSKÖPUN STEFNA Nýsköpunarútbreiðsla Breytinamiðlun Móta stefnu Vöktun & Aðlögun Alan At. Kisson (2009)
SJÁLFBÆRNIMENNTUN
UNESCO • Áratugur menntunar til sjálfbærni • 2005 -2014
Grunnskólinn • Góð verkefni fyrir nemendur – Skilja samfélagið í kringum sig • Heimsækja fyrirtæki, skipulag, lífsstíll, viðtöl við nágranna – Matur, trefjar og næring • Heimsækja bóndabæ, safna fræjum, planta matjurtagarð – Vistfæðileg vitund og vernd • Reikna vistfótspor, halda náttúrudagbók, vistfræðiverkefni, hreinsa rusl, flokka rusl – Byggja upp samfélag • Nemendur ræða vandamál, halda íþróttadaga, heimsækja gamla fólkið, lesa fyrir yngri nemendur
NÝ VISKA OG NÝ VÍSINDI
Sjálfbærnivísindi • Ný vísindagrein sem er í þróun út um allan heim • Ný menntastefna vegna áhrifa UNESCO
“Heimurinn er flókið, samtengt, takmarkað, vist-samfélags-sálfræðihagkerfi. Við meðhöndlum það eins og það sé ekki svo, eins og unnt sé að deila því, skilja að, einfalda og ótakmarka það. Okkar heimsvandamál er eru erfið viðureignar og langvarandi koma beint frá þessu misræmi. ” Donella Meadows (1982)
Elisabet Sahtouris “Því fyrr sem við myndum sýn fyrir allt sem við óskum, ákveðum að framkvæma hana saman, og setjum eigin getu í hópeflið, því stærri er möguleikinn á árangri” Þróunarlíffræðingurt, Kaliforníu
NÆSTU SKREF
Ábyrgð kennara í ósjálfbærum heimi • • Gífurlega stór!!! Framtíð komandi kynslóða er í okkar höndum Við verðum að komast út úr fagkössunum Þá getum við haft heildræna sýn
David Orr “Ógnun plánetunnar okkar er leidd af fólki sem hefur BAs, BSs, LLBs, MBAs and Ph. Ds. ” Orr (1994)
Sjálfbær samfélög – sjálfbær um • Einstaklingshyggjan og græðgin þarf að víkja • Í stað hennar þarf samkennd að vera í fyrirrúmi – Gerðir hvers einstaklings skipta máli – Verða sjálfbær um • Vistkerfi, náttúruvernd, fæðu, orku, efnisnotkun, nýsköpun, atvinnu, samvinnu, menntun, nægjusemi, velferð, hamingju, andrega gövgi…
Hvernig lítur sjálfbært samfélag út? • • Matvæla ræktun í borgum Sambýli Sjálfbærni um orkuframleiðslu/orkunýtni Nægjusemi Fegurð mikils metin Ástundun andregra efna Minni hraði
Nú þufum við öll að vinna saman! Ég hlakka til að vinna með ykkur Kærar þakkir
HEIMILDIR
Mikilvægar heimildir • The Vermont Guide to Education for Sustainability. Vermont Education for Sustainability. – http: //www. vtefs. org/resources/efslinks. html • Education for Change: A Handbook for Teaching and Learning Sustainable Development. Baltic University Programme Uppsala University. – http: //www. balticuniv. uu. se/index. php/publications/ textbooks-a-booklets/65 -education-for-changehandbook
Heimildir • Nýja Sjáland – http: //www. phase 2. org/ • Systems Thinking for Schools. A Waters Foundation Project. watersfoundation. org • Linda Booth Sweeney – http: //www. lindaboothsweeney. net/ • Sir Ken Robinson – sköpun – – http: //www. ted. com/talks/ken_robinson_says_sc hools_kill_creativity. html
Bækur fyrir börn • We are what we do ( 2008) Teach your granny to text & other ways to change the world. Walker Books, London. www. wearewhatwedo. org • Arthus-Bertrand Yann (2003) The future of the Earth. An introduction to sustainable development for children. Harry N. Abrams Publishing, New York.
Bækur fyrir börn • Booth Sweeney L. (2001) When a Butterfly Sneezes: A Guide for Helping Kids Explore Interconnections in Our World Through Favourite Stories. Pegasus. •
Áhugaverðar bækur u. Stibbe A. , ed. (2009) The Handbook of Sustainability Literacy. Skills for a Changing World. Green Books, Dartington. u. Hopkins R. (2008) The Transition Handbook: From Oil Dependency to Local Resilience. Green Books, Dartington. u. Blewitt J. , ed. (2008) Community, Empowerment and Sustainable Development. The Converging World Series. Green Books, Dartington.
Bækur u. Parker J. and Wade R. , eds. (2008) Journeys around Education for Sustainability. South Bank University, London. u. Meadows D. H. with Wright D. , ed. (2008) Thinking in Systems. A Primer. Chelsea Green Publishing, White River Junction, Virginia. u. Tasaka H. (2008) The Five Laws to Foresee the Future. 12 Paradigm Shifts that Will Happen in the Future of Human Society. Jorge Pinto Books, New York.
Bækur u. Jackson T. (2009) Prosperity without Growth. Economics for a Finite Planet. Earth. Scan, London. Report: xxx u. Kumar S. (2007) Spiritual Compass. The Three Qualities of Life. Green Books. u. Lazslo E. (2008) Quantum Shift in the Global Brain. How the New Scientific Reality Can change Us and Our World. Inner Traditions International.
Bækur • Booth Sweeney L. and Meadows D. (2008) The Sytems Thinking Playbook. Sustainability Institute. • Mc. Donough W. and Braungart M. (2002) Cradle to Cradle. North Point Press. • Schumacher Briefings (schumacher. org. uk)
Bækur • At. Kisson A. (2008) The ISIS Agreement. How sustainability can improve organisations and transform the world. Earthscan, London. • Cook D. (2004) The Natural Step. Towards a Sustainable Society. Schumacher Briefing no 11. Green Books, Dartington, UK. • Jones P. , Selby D. and Sterling S. (eds 2010). Sustainability Education Perspectives and Practice Across Higher Education. Earthscan, London.
Stephen Sterling • Schumacher Briefing • Ph. D thesis - Bath
Aðrar heimildir • GEO-4. Global Environmental Outlook. UNESCO. UNEP. http: //www. unep. org/geo/ • Millennium Ecosystem Evaluation – http: //www. millenniumassessment. org/en/index. aspx
Heimildir um takmörk • Ragnarsdottir K. V. Rare metals getting rarer. Nature Geoscience 1, 720 -721. – http: //www. nature. com/ngeo/journal/v 1/n 11/full /ngeo 302. html • Nörgård, Peet and Ragnarsdottir K. V. (2010) The history of limits to growth. Solutions, March-April – http: //www. thesolutionsjournal. com/node/569
Aldauði og tap af heimkynnum dýra og jurta • Crude Impact: The Sixth Great Extinction – http: //www. youtube. com/watch? v=ss. U 7 cue. MGD E&feature=related
Willie Smits • http: //www. ted. com/talks/willie_smits_restor es_a_rainforest. html • http: //www. poptech. org/blog/video_willie_s mits_and_katy_payne. html
Ibrahim Abouleish, Sekem • http: //www. youtube. com/watch? v=Jman 9 l. KX pkg
“Peak oil” – hámarks olíuframleiðsla • http: //uk. youtube. com/watch? v=Ulxe 1 ie-v. EY
Aldauði og tap af heimkynnum dýra og jurta • Ár líffræðilegs fjölbreytileika • Crude Impact: The Sixth Great Extinction – http: //www. youtube. com/watch? v=ss. U 7 cue. MGD E&feature=related
Vistspor • http: //www. youtube. com/watch? v=94 t. YMWz _Ia 4&feature=related • http: //www. youtube. com/watch? v=Kw. Td 9 k. U ehv. A&feature=related • http: //www. youtube. com/watch? v=m 1 r. YNIx. A Woc&feature=related • http: //www. youtube. com/watch? v=LXXb. AXG 4 zw. A
Vistkerfaþjónusta • Vistkerfi hreinsa vatn, taka upp CO 2, frjóvga plöntur, leyfa ræktun matvæla… • http: //www. youtube. com/watch? v=9 MJLQf. D A_Es&feature=related
Jim Hansen NASA og University of Columbia • http: //www. youtube. com/watch? v=au. TEWan RTf. M&feature=fvst
350 – mikilvægasta talan í alheiminum • http: //www. youtube. com/watch? v=s 5 kg 1 o. Oq 9 t. Y
Sjálfbærnisvísar – Alan At. Kisson – http: //www. youtube. com/watch? v=2 qmk. Rmr. Wx RA
Vagga til vöggu • Mc. Donough og Braungart • Bill Mc. Donough – http: //www. youtube. com/watch? v=Io. Rjz 8 i. TVoo
Sjálfbærnivísindi • Ný rit – Sustainability Science • http: //www. springerlink. com/content/120154/ – Solutions • http: //www. thesolutionsjournal. com/
Jákvæðar fréttir • Positive news – http: //www. positivenews. org. uk/cgibin/Positive_News/welcome. cgi • Blessed unrest and wiser Earth – http: //www. youtube. com/watch? v=N 1 fiubm. Oq. H 4
Saga hlutanna – The story of stuff • Annie Leonard – http: //www. storyofstuff. com/
SJÁLFBÆRNI – ÖLL SKÓLASTIG
Leikskólinn • • • Þróa tilfinningu fyrir umhverfinu Bera virðingu fyrir náttúrunni og öllu lífi Skoði árstíðarbreytingar og hringrás náttúrunnar Læra nýtni og virðingu fyrir efnum Læra að endurvinna og endurnota
Framhaldsskólinn • Snúið að nemendum, hópvinnu, lýðræðislegum vinnubrögðum • Skilningur nemenda í brennidepli • Nemendur taka þátt í samfélaginu • Nemendur og kennarar vinna í teymum • Nemendur og kennarar reka skólann á umhverfisvænan máta • Sjálfbærni tengist öllum fögum
Háskólinn - Menntun um Sjálfbærni • Margfagleg – en sundurslitin • Námskeið veita – Kjarnaþekking: upplýsni um hnattrænar umhverfis og þjóðfélagsbreytingar – Kjarnageta: Umhverfismat, umhverfisjöggjöf, þjóðfélagsábyrgð, umhverfisstjórnun – Kjarnafærni: Meðvitund um vandamál, áhyggjur af framtíðinni Sterling (2003)
Menntun til Sjálfbærni • Þverfagleg – hagsmunaaðilar viðriðnir • Nemendur draga í efa, setja í samhengi og gera með sér sáttmála um sjálfbærni með því að vinna með öðrum samfélagshópum í stórverkefnum – Þekking: Sýna margbrotið eðli og samhengistengls sjálfbærni, taka til almenningsmenningarþarfa, setja sjálfbærnislausnir í samhengi – Geta: Rökhugsun, þegnskapur, þvermenningarleg tjáskipti, röksemdaleiðsla, skoðanaskipti, samtengja þekkingu, tengslamyndun – Færni: Heilræn, þverfagleg, geta til að færa fræðilega færni yfir á önnur verkefni Sterling, 2004
- Slides: 80