BYOEKONOM Prof Dr Yksel ARDALI yuksel ardaliomu edu

BİYOEKONOMİ Prof. Dr. Yüksel ARDALI yuksel. ardali@omu. edu. tr Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Samsun, T ürkiye

Döngüsel ekonomi; kaynak ve enerji, atık ve emisyon salınımlarının, malzeme ve enerji döngülerini yavaşlatarak, kapatarak ve daraltarak en aza indirildiği rejeneratif bir sistemdir. Bu, uzun ömürlü tasarım, bakım, onarım, yeniden kullanım, yeniden üretim, yenileme ve geri dönüşüm ile elde edilebilir. Avrupa ekonomisini daha sürdürülebilir hale getirmek ve iddialı Döngüsel Ekonomi Eylem Planını uygulamak için sürekli çabalarının bir parçası olarak, Ocak 2018'de Avrupa Komisyonu yeni bir dizi önlem kabul etti. Potansiyel sosyoekonomik ve çevresel faydalar öncelikli amaçtır. Bununla birlikte, biyoekonomi – döngüsel ekonomi kavramının yenilenebilir kısmı, önemli ve büyüyen rolünü dikkate alındığında önemli kazanımlar elde edilecektir.

Biyoekonomi yenilenebilir biyolojik kaynakların üretimini ve bu kaynakların ve atık akışlarının gıda, yem, biyo-bazlı ürünler ve biyoenerji gibi katma değerli ürünlere dönüştürülmesini kapsamaktadır ”. Biyoekonomi, yenilenebilirlik yönünü döngüye soktuğu ve döngüsel ekonomi tartışmalarına ek boyutlar getirdiği için dairesel ekonominin biyolojik motorudur.

BİYOTEKNOLOJİ’den BİYOEKONOMİ’ye Biyoteknoloji: Biyolojik unsurların mal, teknoloji, enerji ve hizmet üretilmesinde kullanılmasıdır. Genetik ve moleküler tekniklerden oluşan çağdaş biyoteknoloji uygulamaları yoğunlukla ABD tarafından yürütülmektedir. Kamu oyunun Genetiği Değiştirilmiş Tarım Ürünleri ile ilgili olumsuz görüşü nedeni ile Avrupa Ülkeleri de uzun süredir bu alanda ABD’nin önderlik sağlamasına seyirci kalmış bulunuyorlar. AB, yeni bir sayfa açmak ve varolan faaliyetleri öne çıkarmak amacı ile biyoteknoloji yerine daha geniş bir bakış açısına fırsat veren “biyoekonomi” kavramını gündeme getiriyor.

Türkiye’de mevcut durum nasıl? Biyoteknolojide açığa vurulmuş teknoloji gücü, ülkenin biyoteknoloji içindeki payının, ülkenin toplam patentlerinin dünyadaki oranı olarak hesaplanmıştır. Kaynak: OECD Key Biotech Indicators, WDI patentlerinin dünyad toplam patentler i

Biyoekonomi Tanımı

Biyoekonomi OECD’ye göre; Biyoekonomi; “ Biyolojik süreç ve ürünlerin; buluşu, geliştirilmesi, üretimi ve kullanımı ile ilgili bir takım ekonomik faaliyetleri kapsamaktadır”. “Biyoteknolojinin; birincil üretim, sağlık ve endüstriyel sanayiye uygulanmasıdır. Biyoekonomi; biyoteknolojinin ekonomik çıktılardaki katkı ve payının büyük olduğu bir dünya olarak görülmelidir ”. ABD’ye göre; “Biyoekonomi; ekonomik faaliyetler ve kamu yararı için biyolojik bilimlere dayalı araştırma ve inovasyondur”

Bilgi Tabanlı Biyoekonomi: Biyolojik sistemlere dayalı ekonomik faaliyetlerin bütünüdür. Örneğin, odunun ısıtma için kullanımından, gen tedavisine kadar geniş bir alanı içine alır. İlaç ve sağlık konuları kadar, tarım, hayvancılık, orman, gıda, çevre, enerji ve kimya sektörlerindeki ürün ve hizmetler biyoekonomi alanının önemli unsurlarıdır. Hedef: Biyoekonomide Yenilikçilik, Rekabet, Bilgi Tabanlı Katma Değer, İstihdam ve Sürdürülebilirlik.

BİYOEKONOMİNİN ÖNEMİ Son dönemde, tükenmekte olan fosil yakıtlar, yenilenebilir biyolojik kaynakların alternatif olarak öne çıkmasına neden olmaktadır. Artan çevre kirliliği, sürdürülebilir üretim sistemlerine ve biyolojik arıtma teknolojilerine talebi artırmaktadır. Biyoekonomi penceresinden bakıldığında, AB ülkelerinin rekabet şansı artıyor. Örneğin, dünya enzim üretiminin %80'ini AB ülkeleri üretiyor. Türkiye ise dünya maya üretiminin %20’sine yakın bir miktarını üretiyor.

AB Biyoekonomi Stratejisi: 13 Şubat 2012 tarihinde AB Komisyonu tarafından kabul edildi. Tam adı “Innovating for Sustainable Growth: A Bioeconomy for Europe” ü Bu Stratejide, Avrupa ve Dünyanın bugün karşıya olduğu ekoloji, çevre, enerji, gıda tedariki ve doğal kaynaklar konusundaki sorunlara çok yönlü bir yaklaşımla çözüm getirilmesi üzerinde durulmaktadır. ü Aslında bu Strateji yeni bir kanuni düzenlemenin bir parçası değildir. Epey bir süreden beri Avrupa’nın ortak çabalarını biyoekonomi sektörünün hızlı değişimi ve çeşitliliğine odaklamayı hedeflemektedir. ü Danimarka’nın dönem başkanlığında Kopenhang’ta Mart ayında yapılan Biyoekonomi konferansı ile başlatılmştır.

AB Biyoekonomi Stratejisi Dünya nüfusu bir tahmine gore 2050’ye kadar 9 milyara yaklaşacaktır. Buna karşın doğal kaynaklar sınırlıdır. Avrupa yenilenebilir kaynaklara, sadece güvenli ve sağlıklı gıda için değil aynı zamanda hayvan yemi materyallerine ve bio- fuel gibi diğer bio kaynaklı ürünlere ihtiyaç duymaktadır. Güçlü bir Biyoekonomi Avrupa’nın kendi limitleri içinde yaşamasına yardım edecektir. Bu da; -Sürdürülebilir üretim, -Doğal kaynakların daha az kullanılması, -Atıkların kullanılmasıyla çevre üzerindeki olumsuz etkilerin sınırlandırılması, -Fosil kaynaklara bağılılığın büyük ölçüde azaltılması, -İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması -Avrupanın petrol sonrası topluma doğru yönlendirilmesi ile mümkün olacaktır.

Avrupa Birliğinin Biyoekonomiye Bütünleşik Yaklaşımı Çözüm Bekleyen Sorunlar; • Çevre ve iklim değişikliği, • Doğal kaynaklar üzerindeki baskı, • Yenilenebilir kaynakların sürdürülebilir yönetimi, • Küresel düzeyde ekonomide ve bilimde rekabet gücünün korunması, • Ekonomik büyüme ve istihdam yaratılması, • Enerji güvencesi ve fosil yakıtlara yönelik bağımlılığın azaltılması, • Gıda güvencesi bu sorunların bazılarıdır.

Türkiye’nin yıldız sektörlere ihtiyacı var: Biyoekonomi bir fırsat yaratabilir mi? Kaynak: UN Comtrade Türkiye’nin dünya ihracat pazarındaki ortalama sektör büyüme oranı 14, 00% Elektrik-Elektronik Metal Ürünler 12, 00% Demir-Çelik CAGR 2006 -2011 (%) 10, 00% Muhtelif ürünler Petrol ve petrol ürünleri 8, 00% Metal olmayan mineraller Sebze ve Meyve 6, 00% Tekstil Otomotiv 4, 00% Giyim 2, 00% 0, 00% 1, 00% 2, 00% 3, 00% 4, 00% Türkiye'nin dünya ihracatındaki payı (2011) 5, 00% 6, 00%

Biyoekonomi, Biyolojik Kaynakları Üreten ve Kullanan Ekonomik Faaliyetler Bütünüdür - Biyoteknoloji - Biyomalzeme - Moleküler Biyoloji - Biyofizik - Biyomekanik - Biyoloji - Biyoinformatik - Sinir bilim - Farmakoloji - Çevre Bilimi - Bitki Bilimi - Hayvan Bilimi Sağlık Sanayi • Tanı bilimi, tedavi bilimi ve farmakogenetik • Doku mühendisliği • Biyomedikal • Genetik testler, tanı kitleri, • Biyoteknoloji temelli ilaçlar vs… • Biyo-katalizörler • Biyomalzemeler, biyoplastik • Biyosensörler, çevre uygulamaları • Enerji için biyokütle, yüksek katma değerli endüstriyel ürünler vs… - Gıda Bilimi - Biyomedikal Bilimler - Biyokimya - Genetik Tarım • Tarım, Gıda ve yem değer zincirinde katma değeri arttırıcı iyileştirmeler • Sürdürülebilir tarım ve hayvan yetiştiriciliği • Gıda, içecek ve yemde iyileştirilmiş kalite

Biyoekonomiyi Oluşturan Sektörler Biyokütlenn dönüşümünü sağlayan tüm sektörler biyoekonomi sektörleri içerisinde yer almaktadır. Bunlar: 1. Tarım ve ormancılık 2. Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği - Sürdürülebilir balıkçılık - Sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliği Mavi Ekonomi - Mavi biyoteknoloji 3. Biyo-temelli endüstriler/endüstriyel biyoteknoloji 4. Gıda sanayisi Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği ve alt sektörler mavi biyoekonomi kavramı içerisinde de yer almaktadır.

Biyoekonomi Alanları Kırmızı Biyoekonomi sağlık alanındaki uygulamaları içeriyor. Endüstriyel ürünlerin üretiminde kullanılan biyolojik sistemler Beyaz Biyoekonomi alanına girmektedir. Biyolojik kaynaklardan katma değeri yüksek ürünlerin üretilebilmesi için, petrol rafinerilerine benzeyen, Biyorafineri gibi kavramlar konuşuluyor. Biyolojik arıtma yöntemleri ve biyoremediasyonun yaygınlaştırılması gerekiyor. Tarım alanındaki uygulamalar Yeşil Biyoekonomiyi oluşturuyor. Biyolojik gübreler ve zararlılarla biyolojik mücadelenin gelecekte önemli olması bekleniyor. Denizlerdeki canlılardan yararlanmaya dönük faaliyetler Mavi Biyoekonomi olarak tarif edilebilir.

BİR FIRSAT: MAVİ BİYOEKONOMİ Dünya yüzeyinin %75’ini oluşturan denizler canlıların da %80’lik kısmını barındırıyor. Bu canlıların sadece %5 kadarı hakkında yeterli bilgi var. Deniz Biyoekonomisi alanı AB için önemli bir fırsat penceresi oluşturabilir. Tropik okyanuslardan, kutup denizlerine kadar geniş bir yelpazedeki deniz canlıları ve denizlerde yapılabilecek üretimler önemli yeni fırsatları temsil ediyor. Özellikle de, Türkiye gibi üç tarafı farklı nitelikte denizlerle çevrilen bir ülke için, bu alan bir fırsat penceresi oluşturabilir.

Mavi-biyoekonominin ulusal ekonomi içerisinde öne çıkabilmesi için; • Vizyon, politika ve stratejilerin geliştirilmesi, • Üniversite-sanayi işbirliği, • Kurumsallaştırılmış/Odaklandırılmış Ar-Ge faaliyetleri • Ar-Ge öncelikleri ve finansmanı, • Sektörel teşvik ve destekleme politikaları, • Yükseköğretim alanında ve mesleki beceriler alanında yeni yapılanmalar, • Vizyon ve ilgili politikaların belirlenmesinde bütün paydaşların katılımı (Kamu, Üniversiteler, sanayi ve STK gibi) • Denizel Biyoteknoloji Platformunun” kurulması gerekmektedir.

Türkiye’de Güçlü Bir Biyoekonomi için Ekosistemdeki Eksiklikler Neler? Araştırma Merkezleri Özerk yapı ve işlevsel yönetişim modeli Araştırma Merkezleri Akademik işbirliği platformu ve çok disiplinli yaklaşım Yeni Girişimci Yeni araştırma merkezi ve start-up şirket oluşturma Sanayi Endüstri ile sürekli yakın ilişkiler Sanayi Özel sektör ile İşbirliği platformları Ulusal ve uluslararas ı ağlar Ulusal ve uluslar arası network yönetimi Üniversitel er Üniversitesanayi işbirliği vizyonuyla lisansüstü programlar Fon Kaynakları Verimli Ar-Ge Kamu Nitelik dönüşümünü destekleyici kamu politikaları ve yasal düzenlemeler

Ne Yapmak Lazım? Türkiye’nin büyüyen biyoekonomide kendine yeni alanlar yaratabilmesi kritik Küresel trendler ve mevcut potansiyel ışığında somut analizlere dayalı odak alt sektör seçimi ve değer zinciri yaklaşımı ile rekabet gücü elde edebileceği odak alanlara yönelmesi Orta ve uzun vadede farklı odakları ve stratejileri içeren sürdürülebilir bir yaşam bilimleri yol haritası Teşviklerin ve işbirliklerinin bunlara göre yeniden yapılandırılması

Sonuç Olarak Biyoekonomi; 1. Biyoteknoloji yerine "Biyoekonomi" daha geniş bir açıdan fırsatların değerlendirilmesi ve kaynakların inovasyonun ticarileşmesi yönünde kullanılması imkanını sağlamış bulunuyor. 2. Biyoekonomi açısından bakıldığında AB ve Türkiye küresel rekabet fırsatı yakalayabiliyor. 3. Son dönemde gıda, enerji ve çevre konusunda sürdürülebilir yaklaşımlara duyulan gereksinim Biyoekonomi için önemli fırsatlar yaratıyor. 4. Biyoekonomide inovasyon ile katma değer yaratmak üzere odaklanmak ve bir seferberlik başlatmak gerekiyor.

Teşekkü rler…