BULAICI HASTALIKLARA GR r Gr Dr F zlem
BULAŞICI HASTALIKLARA GİRİŞ Öğr. Gör. Dr. F. Özlem ÖZTÜRK AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
SUNU PLANI l l l Enfeksiyon, enfeksiyon hastalığı kavramı Epidemiyoloji ve kullanılan kavramlar Sürveyans Vücudun Savunma Mekanizmaları Bulaşıcı Hastalıkların Bildirimi AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
BULAŞICI HASTALIKLARA GİRİŞ l l Bir mikroorganizmanın duyarlı konakçıya girip üremesi, çoğalması ve koloniler oluşturmasına ENFEKSİYON, Konakçıda hastalık belirtileri oluşturmasına da ENFEKSİYON HASTALIĞI denir. AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
BULAŞICI HASTALIKLARIN ÖNEMİ-1 l l l l Nüfus büyümesi Çarpık kentleşme Kötü yaşam ve çevre koşulları Alt yapı eksiklikleri Küresel iklim değişiklikleri Tarım ve hayvancılıktaki değişiklikler Ekolojik değişiklikler ile bulaşıcı hastalıklar önemini hala korumaktadır.
BULAŞICI HASTALIKLARIN ÖNEMİ 2 l l Bulaşıcı hastalıklar ve salgınlar – Halk sağlığını olumsuz etkilemekte – Tedavi giderleri artmakta, – Gıda, tarım ve turizm gibi ekonominin ana sektörlerini olumsuz etkilemektedir. Küreselleşme nedeniyle bulaşıcı hastalıklar ulusal sorun olmaktan çıkmıştır (HIV, Grip).
EPİDEMİYOLOJİ-1 l l Epidemiyoloji; bir toplumda sağlık ve hastalık göstergelerine dayanarak o toplumun sağlıkla ilgili durumunu ve hastalıkların dağılımını, yaygınlığını inceleyen bilimdir. Epidemiyolojide sağlık ve hastalık durumları belirlenirken kişi, yer ve zaman özelliklerinden yararlanılır.
EPİDEMİYOLOJİ-2 l l Bir hastalık hangi kişilerde (cins, ırk, yaş, sosyoekonomik grup, kültür, din, meslek grubu), Nerede (hangi coğrafi bölge, şehir, kırsal kesim, ülke, kurum) Ne zaman (hangi ay, mevsim, yıl, hangi periyodik aralıklarla) görülmektedir? İncelemelerin bu özelliklere dayandırılarak yapılması, sağlık sorunu veya hastalığın tüm boyutlarıyla tanımlanmasını sağlar ve çözümü konusunda ipuçları verir.
Epidemiyolojide Kullanılan Kavramlar l l İnsidans: Belirli bir zaman dilimi içinde belirli bir nüfusta bir hastalığın yeni olgularının sayısıdır. Örneğin; Türkiye‘de tb insidansı 100. 000 de 35 dendiğinde Türkiye‘de yaşamakta olan her 100. 000 kişiden 35’inin bir yıl içinde yeni tb hastalığına yakalandığını ifade eder.
Epidemiyolojide Kullanılan Kavramlar l l Prevalans: Belirli bir anda hasta olanların nüfusa oranıdır. Örneğin; 2007 yılında Türkiye’de HIV/AİDS prevalansı 70 milyonda 2500’dür.
Veri Kaynakları Veri kaynakları genel veya hastalığa özgü olabilir. • Mortalite ve morbidite raporları • Hastane kayıtları • Laboratuar sonuçları • Salgın raporları • Aşı kullanımı • Hastalık devamsızlığı raporları • Ajan, vektörler veya rezervuarlardaki biyolojik değişiklikler • Kan bankaları
Enfeksiyon hastalıkları epidemiyolojisinin diğer alanlarda kullanılan epidemiyolojiye göre farklılıları: 1. Bugün birçok hastalığın kesin etyolojisi bilinmezken enfeksiyon hastalıklarının etyolojisi bilinmektedir.
Enfeksiyon hastalıkları epidemiyolojisinin diğer alanlarda kullanılan epidemiyolojiye göre farklılıları: 2. Enfeksiyon hastalıkları, genel olarak bulaşıcı özelliktedir. Bu hastalıkların çoğu salgınlara yol açar. 3. Enfeksiyon hastalıklarının birçoğunda bağışıklık gelişmesi söz konusudur ve enfeksiyon hastalıklarının bazılarından aşılama ve kemoprofilaksi ile korunmak mümkündür.
Küresel Bulaşıcı Hastalık Yükü l l DSÖ 2012 yılında dünya çapında yaklaşık 56 milyon kişinin öldüğünü raporlamış. Tüm ölümler içinde; Bulaşıcı olmayan hastalıklar %68; l Kardiyovasküler hastalıklar, l Kanserler, l Diyabet, l Kronik akciğer hastalıkları. Bulaşıcı hastalıklar, maternal, neonatal koşullar ve beslenme eksiklikleri toplu olarak küresel ölümlerin % 23’ünden sorumlu olduğu belirtiliyor.
Enfeksiyöz hastalıklardan kaynaklanan ölümlere neden olan başlıca hastalıklar: l l l Akut solunum yolu enfeksiyonları İshalli hastalıklar Tüberküloz (DSÖ, 2015)
EPİDEMİYOLOJİ- KAVRAMLAR ENDEMİ: Belirli bir coğrafik bölgede ya da toplumda bir hastalığın nispeten yüksek insidans ya da prevalans göstermesidir. (Örn; Ganj deltasında kolera) SPORADİ: Enfeksiyon hastalığının tek tük görülmesidir.
EPİDEMİ (SALGIN): Bir bölgede ya da toplumda hastalık olgularının o bölge için normal beklenenden daha çok görülmesidir. 1 - Patlayıcı epidemiler (Kolera -Haiti vb) 2 - Bulaşıcı epidemiler (Kızamık vb) PANDEMİ: Bir enfeksiyon hastalığının ülke sınırlarını asarak ülkelerarası yayılımıdır. Kolera pandemisi
Saha İncelemesi/Filyasyon: Saha incelemesi/filyasyon kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve/veya temaslılar dahil koruma ve kontrol önlemlerinin alınmasıdır. AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
SÜRVEYANS l Sağlık hizmetlerinde planlama yapabilmek, müdahalede bulunabilmek ve bu hizmetleri değerlendirmek amacıyla; l “Sağlıkla ilgili verilerin sistematik olarak toplanması, biriktirilmesi ve elde edilen sonuçlara göre harekete geçecek kişiler başta olmak üzere bu sonuçlara ihtiyacı olan birimlere hızla geri bildirimini sağlamak üzere değerlendirilmesi süreci”
AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
Sürveyansın Temel Amacı l Sürveyansta nihai hedef; hastalıkların korunma ve kontrolünün sağlanarak mortalitenin azaltılmasıdır.
Sürveyansla; l l l Sağlıkla ilgili sorunları ortaya koyma, öncelikleri belirleme, Hastalık oluşumundaki ve dağılımındaki ani değişiklikleri saptama, Hastalık etkenindeki ve konakçıdaki değişiklerin fark edilmesi, Hastalığın trendini izleme, Hastalığın gelecekteki etkisini tahmin etme, Politika oluşturanların bilgilendirilmesi sağlanabilir. AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
Tüm sürveyans sistemlerinin altı kilit öğesi vardır: 1. Sağlık olayının tespiti ve bildirimi 2. Araştırma ve doğrulama (epidemiolojik, klinik, laboratuvar) 3. Veri toplama 4. Veri analizi ve yorumu 5. Sonuçların geri bildirimi ve yayılması 6. Yanıt-halk sağlığı programlarına bir bağlantı, özellikle koruma ve kontrol için eylemler AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunma Mekanizmaları AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması-1 l l Vücudumuzda mikropların girmesini önleyen veya girdikten sonra onlarla savaşan çeşitli doğal savunma hatları vardır. İlk savunma hattı deri ve salgılamadır. l Gözler, solunum kanalı, üreme kanalı gibi açıklıklarda da birçok savunma vardır. l Örneğin; gözyaşında bulunan antiseptik madde, tükürük, burundaki kıllar ve mukus, trakeadaki silialar gibi.
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması-2 l l Bazen mikroorganizmalar direkt bir açıklıktan girmeye çalışır; açık yaralar gibi. Bu durumda ikinci savunma hattı (inflamatuar yanıt) devreye girer ve oluşan kızarıklık ve şişlikler vücudumuzun m. o larla savaştığını gösterir. Bu bölgesel savunma sonucu iltihap oluşur. Bu da akyuvarların m. o. ları yutup, yok etmek için kimyasallar salgılamasından kaynaklanır.
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması-3 İnflamatuar yanıt: Mo ya da herhengi bir yabancı madde vücuda girdiğinde ilk savunma yanıtı enflamasyondur. Dört klasik belirtisi vardır : l Kolor (yerel ısı artışı), l Dolor (yerel ağrı), l Rubor (yerel kızarıklık), l Tumor (yerel şişlik),
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması-5 l Tüm bu korumalar yetersiz kaldığında üçüncü savunma hattı olarak bağışıklık sistemi (immün sistem) devreye girer.
Vücudun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması-6 l İmmün sistemi oluşturan temel yapılar; kemik iliği, lökositler ve lenfoid dokulardır.
İmmün sistemi oluşturan temel yapılar l Kemik iliği: kan hücrelerinin kök hücrelerini üretir ve depolarlar. l Kemik iliği; nötrofiller, eozinofiller, bazofiller, monositler ve makrofajlar gibi enfeksiyona karşı önemli yanıtı veren bağışıklık ve savunma hücrelerinin öncülerinin yapıldığı bir merkez konumundadır.
İmmün sistemi oluşturan temel yapılar l Lökositler: İmmün yanıtta rol oynayan temel hücrelerdir. Kemik iliğindeki kök hücrelerden köken alırlar. Dolaşımdaki sayısı normalde 510 bindir. Enfeksiyon durumunda sayıları artar, immün sistemin baskılandığı durumlarda ise sayıları azalır.
Lökositler sitoplazmalarında granül olup, olmamasına göre; granülositler ve agranülositler diye iki gruba ayrılır. Nötrofil Granülositler l Eosinofil Bazofil Lökositler Agranülositler Monosit Lenfosit
l Granülositler: Akut enflamasyon veya enfeksiyon durumunda savunma mekanizmasında önemli rol oynarlar. Granülositler Nötrofiller Eozinofiller Bazofiller
Granülositler l Nötrofiller: Fagositoz yeteneğine sahip hücrelerdir. Yabancı madde ya da mo saldırısına uğrayan bölgeye ilk ulaşan fagositik hücrelerdir. Nötrofillerden mo ların sindirilmesini sağlayan enzimler salgılanır. Fagositozlardan sonra nötrofiller yenilenmez ve ölürler.
Granülositler l Eozinofiller: Fagositoz yetenekleri nötrofillerden daha azdır. Paraziter enfeksiyonlarda ve alerjik reaksiyonlarda kandaki düzeyleri artar. l Bazofiller: Fagositik özellikleri yoktur. Granüllerinde bulunan heparin, histamin, bradikinin, seratonin, lökotrin gibi kimyasal ve proteinleri salgılayarak akut aşırı duyarlık reaksiyonlarında ve stres yanıtında rol oynar.
Agranülositler l Monositler / Makrofajlar: kemik iliğinden salındıktan sonra 1 -2 gün hareketli olan monositler daha sonra vücut dokularına göç eder, dokulara yapışır ve daha sonra işlev görünceye kadar aylarca hatta yıllarca burada sessiz kalır. Dokulara geçtikten sonra makrofajları oluştururlar. Makrofajlar büyük yabancı partikülleri ve ölü hücreleri fagosite etme yeteneğine sahiptir.
Agranülositler l Lenfositler: B ve T lenfositler olmak üzere iki tipi vardır. B lenfositleri kemik iliğinde olgunlaşır ve buradan kana karışır. T lenfositleri kemik iliğindeki kök hücrelerden köken alır, timus bezine geçerek burada olgunlaşır. Bakteriler, virüsler, mantarlar, parazitler ve malign hücrelere karşı değişik tipte t hücreleri vardır.
l T hücreleri antikor üretmekten çok yabancı maddelere karşı savunma geliştirirler. Helper T hücreleri ve sitotoksik T hücreleri vücuda giren yabancı mo ları harap etme işlemine katılırlar. Baskılayıcı ve bellek T hücreleri ise B hücreleri ile birlikte işlev görürler.
LENFOİD SİSTEM l l Timus Dalak Bademcikler ve adenoidler Lenf düğümleri
LENFOİD SİSTEM l Timus: Mediastende iki akciğer lobu arasında, kalbin üst tarafıda yerleşmiş bir organdır. T hücreleri burada olgunlaşır. Timustan bağışıklık sistemini düzenleyen timosin hormonu salgılanır.
LENFOİD SİSTEM l Dalak: Kırmızı ve beyaz bağ dokusundan oluşur. l l l Kırmızı bağ dokusu: yaşlanmış ve harabiyete uğramış kırmızı kan hücrelerinin yıkıma uğradığı yerdir. Beyaz bağ dokusu: lenfoid dokudan oluşur. Bu doku, dalakta antijen filtresi görevi yapar. Lenfositler burada birikir. Bademcikler ve adenoidler: mukoza yüzeyinde bulunan lenfoid dokulardır.
LENFOİD SİSTEM l Lenf düğümleri: Küçük, yuvarlak, fasülye şeklinde kapsüllü yapılardır. Çoğunlukla boyun, kasık, koltuk altı ve karın bölgesinde bulunurlar. Vücuda giren yabancı madde ve mo lar kan dolaşımına geçmeden önce lenf damarlarından filtre edilirler, bu sırada sıvıda bulunan antijenler lenf düğümlerinde toplanırlar. Bu toplanan antijenler lenf düğümlerinin yenilenmesi için lenfosit ve makrofajları uyarır, çoğalmalarını sağlarlar. Bu nedenle lenf düğümleri büyür ve palpasyonla ele gelir.
BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR l Bulaşıcı hastalık bildirimleri, Bakanlığımızca yayınlanan 24. 02. 2004 tarih ve 1534 sayılı Bulaşıcı Hastalıkların Bildirimi Sistemi Yönergesi ile yeniden düzenlenerek 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Yönerge ile getirilen düzenlemeler Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi adlı rehberde yer almaktadır.
BİLDİRİMİ ZORUNLU BULAŞICI HASTALIKLAR GRUP A HASTALIKLAR GRUP B HASTALIKLAR ( 23 hastalık ) ( 4 hastalık ) GRUP C HASTALIKLAR (15 hastalık) GRUP D HASTALIKLAR (9 hastalık)
BİLDİRİM SİSTEMİNDE YER ALAN HASTALIKLAR GRUP A GRUP B § AIDS § AKUT KANLI İSHAL § BOĞMACA § BRUSELLOZ § DİFTERİ § GONORE § HIV ENFEKSİYONU § KABAKULAK § KIZAMIKÇIK § KOLERA § KUDUZ/KUDUZ RİSKLİ TEMAS § MENİNGOKOKSİK HAST. § NEONATAL TETANOZ § POLİOMİYELİT § SİFİLİZ § SITMA § ŞARBON § ŞARK ÇIBANI § TETANOZ § TİFO § TÜBERKÜLOZ § AKUT VİRAL HEPATİTLER GRUP C § AKUT HEMORAJİK ATEŞ § CREUTZFELDT-JAKOB H. § EKİNOKOKKOZ § H. INFLUENZA Tip b (Hib) ENF. § İNFLUENZA § KALA-AZAR § KONJENİTAL RUBELLA § LEJYONER HASTALIĞI § LEPRA § LEPTOSPİROZ § ŞİSTOZOMİYAZ § TRAHOM § TOKSOPLAZMOZ § TULAREMİ • ÇİÇEK • SARI HUMMA • EPİDEMİK TİFÜS • VEBA GRUP D § CAMPYLOBACTER JEJUNI § CHLAMYDIA TRACHOMATIS § CRYPTOSPORIDIUM SP § ENTAMOEBA HISTOLYTICA § ENTEROHEMORAJİK E. COLI § GIARDIA INTESTINALIS § SALMONELLA SP. § SHIGELLA SP. § LISTERIA MONOCYTOGENES
YENİ SİSTEMDE YER ALAN HASTALIKLARIN BİLDİRİMİNDE KURUMLARIN ROLÜ GRUP A GRUP B GRUP C Birinci basamak sağlık kurumları Tüm sağlık kurumlar Yataklı tedavi kurumları GRUP D seçilen etkenler için standart tekniklere göre tanı koyan Laboratuarlar
Grup A Hastalıkların Bildirim Sistemi Özel Hekim Özel Sağlık Kurumları SSK hastaneleri SB Devlet hastaneleri Üniversite Hastaneleri Belediye hastaneleri Form 014 Günlük İl Sağlık Müdürlüğü Form 017 A Aylık Form 014 Sağlık ocakları Form 017 A Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Kontrolü Daire Başkanlığı Sıtma Savaş Daire Başkanlığı Verem Savaş Daire Başkanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı 47
GRUP B HASTALIKLAR Başta DSÖ’nün 1969 tarihli Uluslararası Sağlık Düzenlemeleri (International Health Regulations) olmak üzere çeşitli kararlar uyarınca, kuşku duyulduğu anda ihbarı zorunlu olan hastalıklardır. Sarı Humma Veba Tifüs Çiçek
Grup B Hastalıkların Bildirim Sistemi Sağlık ocakları Hemen telefonla Ay sonunda Form 017 B Özel Hekim Özel Sağlık Kurumları İl Sağlık Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı Hemen telefonla Ay sonunda Form 017 B SSK hastaneleri SB Devlet hastaneleri Üniversite Hastaneleri Belediye hastaneleri DDY hastaneleri Hemen telefonla Ay sonunda Form 017 B Dünya Sağlık Örgütü 49
l l GRUP C HASTALIKLAR Çoğu bildirim sistemine yeni dahil olan hastalıklar Hiçbiri için birinci basamaktan bildirim istenmiyor
l Trahom İnfluenza Lejyoner Hastalığı Tularemi Kist Hidatik(Ekinokokkoz) Akut Hemorajik Ateş Toksoplazmoz Subakut Sklerozan Panansefalit Leptosipiroz l Shistosomiyaz Lepra Kongenital Rubella Sendromu Visseral Leishmaniosis (Kala-Azar) Cretzfelt Jakob Hastalığı Hemophilus Enfluenza Tip b Menenjiti
Grup C Hastalıkların Bildirim Sistemi İlgili sağlık kuruluşları Günlük Form 014 İl Sağlık Müdürlüğü Aylık Form 017 C Sağlık Bakanlığı 52
l l l GRUP D HASTALIKLAR “enfeksiyon etkenleri”nin bildirimi Amaç, halen halk sağlığı sorunu olarak önemini koruyan bazı bulaşıcı hastalıkların etiyolojik ajanları hakkında veri elde edilmesi ve gerektiğinde bunların ileri epidemiyolojik araştırmalarının yapılabilmesidir
l Cryptosporidium Giardia İntestinalis Campylobacter Jejuni Listeria Monocytogenes Salmonella Chlamydia Trachomatis Enterohemorrhagic E. Coli Entamoeba Histolytica Shigella
Grup D Hastalıkların Bildirim Sistemi İlgili sağlık kuruluşları (Kamu Laboratuvarları) Günlük Enfeksiyon Etkenleri Bildirim Fişi Kurum Bildirim Sorumlusu Haftalık Form 017 D + Enfeksiyon Etkenleri Bildirim Fişi İl Sağlık Müdürlüğü Aylık Form 017 D Sağlık Bakanlığı 55
SORU Enfeksiyon hastalıklarında bildirim sisteminin amacı nedir? AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği
- Slides: 56