BULAICI HASTALIKLAR HEMREL HAZIRLAYAN RAHAN KOLUTEK AMA Bulac

BULAŞICI HASTALIKLAR HEMŞİRELİĞİ HAZIRLAYAN RAHŞAN KOLUTEK

• AMAÇ: Bulaşıcı hastalıklar ve korunma konusunda bilgi ve beceri kazandırmak. • • • ÖĞRENİM HEDEFLERİ Bulaşıcı hastalıkların önemini açıklayabilmeli, Sağlık, hastalık, bulaşıcı hastalık, mikrop ve salgın kavramlarını açıklayabilmeli, Bulaşıcı hastalık etkenleri ve genel özelliklerini açıklayabilmeli, Bulaşıcı hastalıkların genel belirtilerini söyleyebilmeli, Bulaşıcı hastalığın meydana gelmesinde bulaşma zincirini (enfeksiyon zinciri) açıklayabilmeli, Bulaşıcı hastalıklardan korunmada genel önlemleri açıklayabilmelidir.

• Sağlık: Sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir. Toplumun sağlıklı yaşam biçimini benimsemesi, sağlığın korunması ve geliştirilmesi (eğitimi) de sağlıklı olmak açısından önemlidir. • Hastalık: Herhangi bir nedenle kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyiliğini yitirmesidir. Diğer bir tanım doku ve hücrelerde yapısal ve fonksiyonel yönden normal olmayan değişikliklerin yarattığı durumdur.

Bulaşıcı hastalık (communicable disease, contagious disease, Enfeksiyon hastalıkları, intaniye): • Herhangi bir yolla insana geçme özelliğindeki hastalık yapıcı mikropların veya parazitlerin vücuda girmesiyle ortaya çıkan hastalıklardır. • Özel bir enfeksiyöz etkenin ya da onun toksik ürünlerinin, bir kaynaktan duyarlı bir kişiye doğrudan ya da dolaylı olarak geçmesiyle oluşan hastalıktır. • Bir hastalığın, insandan insana ya da hayvandan insana herhangi bir yolla bulaşma niteliği taşımasıdır.

• Enfeksiyon zararlı çok küçük canlıların (mikroorganizmaların) vücuda girerek çoğalması ve zarar vermesidir. • İnsan vücudu üzerinde milyonlarca mikroorganizma yaşar, ancak sadece vücuda zarar verdikleri zaman hastalık durumu ortaya çıkar. Enfeksiyon: • İnsan vücuduna giren mikroorganizmaların üreyip, çoğalarak vücutta istenmeyen etki ve belirtiler (hastalık) oluşturmasıdır. • Enfeksiyon, bir etmenin konakçının üzerine gelip yerleşmesi ve orada çoğalmasıdır.

MİKROORGANİZMALAR Virüs Mantar Parazit Bakteri

Bakteri Serbest Yaşayanlar Patojen Saprofitler Parazit

Bakteri Kaynakları ve Bulaşma Yolları Kaynak Giriş Yolu Böcekler Hayvanlar Isırma Sokma

Bakteri Kaynakları ve Bulaşma Yolları Kaynak Toprak Giriş Yolu Deri lezyonları

Bakteri Kaynakları ve Bulaşma Yolları Kaynak Giriş Yolu Diğer hasta kişiler Solunum sistemi Cinsel temas

Bakteri Kaynakları ve Bulaşma Yolları Kaynak Besin maddeleri Giriş Yolu Sindirim Sistemi

Besinlerle Bulaşan Hastalıklar PARAZİT Askariazis, Teniazis, Giardiazis, Hidatidozis, Amipli Dizanteri VİRÜS Hepatit A, Hepatit E, Çocuk Yaz İshali BAKTERİ Tifo, Basilli Dizanteri, Besin Zehirlenmesi, Tüberküloz, Brusella

Bulaşıcı Hastalıkların Önemi Bulaşıcı hastalıklar, sık ve yaygın görüldüğü, ölümlere, başka hastalıklara ya da sakatlıklara yol açtığı, iş gücü ve maddi kayıplara sebep olduğu için son derece önemlidir. • 1 Toplum düzeninin bozulması • 2 Sağlık hizmetlerinin sunumunda bozulma • 3 Ölüm ve sakatlıkların olması • 4 Ekonomik yapının etkilenmesi • 5 Hastalıkların dünya çapında yayılabilmesi

BULAŞICI HASTALIKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ-1 • Bulaşıcı hastalıklar kolay yayıldıkları içim çok sayıda kişiyi etkiler. • Gelişmekte olan ülkelerde bakteriyel ve parazitler hastalıklar, gelişmiş ülkelerde ise viral hastalıklar ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar sık görülür. • Uluslar arası ulaşım ve seyahatlerin artması sonucu bulaşıcı hastalıklar bir yöreden diğerine kolaylıkla taşınmaktadır. Kolaylıkla taşınmakta; hastalığa, sakatlığa, ölümlere sebep olmaktadır.

BULAŞICI HASTALIKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ-2 • Bulaşıcı hastalıklar genellikle çocukluk döneminde görüldüğü ve ölümlere yol açtığından toplumun yaş yapısını etkiler. Gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde yaşam süresi farklıdır. • Bazı hastalıklar kalıcı hasarlara sebep olur: Trahom körlüğe, kızamık ensefalite yol açar. • Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi çevre faktörlerinin düzeltilmesine bağlıdır. • Bulaşıcı hastalıkları önlemeye yönelik uygulamaların sürekli, kapsamlı ve pahalı olması. • Esdüstride, işte ve okullarda devamsızlığa neden olması. İşgücü ve ekonomik kayıp… ülkenin ekonomik durumunu olumsuz etkileyebilir.

Hastalığa yakalanma olasılığı fazla olanlar: • Bulaşıcı hastalıkların salgın olduğu yerlere gidenler, • Üç aylıktan daha küçük bebekler, • Ailesinde bulaşıcı hastalık taşıyan kişi bulunanlar, • Yaşlı ve yatalak olanlar, • Kanser gibi bağışıklık sistemini felce uğratan bir hastalığı olanlar, • Bağışıklığı bastırıcı ilaçları kullananlar.

BULAŞMA YOLLARI • Doğrudan bulaşma (temas) a) Doğrudan dokunma: Öpme, Cinsel ilişki, Gebelik, Doğum b) Dolaylı dokunma: Kan nakli c) Damlacık yayılması • Dolaylı bulaşma (temas): • a) Araclar b) Vektorler c) Hava yolu • * Damlacık cekirdeği Örneğin öpüşme ile soğuk algınlığı, grip, verem, uçuk

• Etkenin hastalık meydana getirebilmesi için konağa uygun yoldan girmesi gerekir. Bir bulaşıcı etken, doğrudan veya dolaylı olarak hasta bir insandan sağlıklı bir insana, hasta bir hayvandan insana, hasta insandan eklembacaklılara geçer.

Hava yoluyla bulaşma (Solunum Yolu İle Bulaşma): • Uzun süre açıkta canlı kalabilen mikroorganizmaların hava, toz veya damlacıkla duyarlı kişiye bulaşmasıdır. • Direkt temas yada damlacık yoluyla olur. Damlacıkla yayılma; tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır. • Aksırırken, öksürürken, konuşurken ağızdan çıkan damlacıkların başkası tarafından solunmasıyla (verem, boğmaca ve çeşitli solunum yolu hastalıkları);

Hava yolu ile bulaşan hastalıkların genel özellikleri şöyledir: Genel bulaşma yolları havadır. Hemen tümü sekresyonların oral yolla alınmasıyla da geçebilir. Havada damlacık içinde bulunur ya da yere çökerek tozlara karışır, sonra sağlam kişinin solunum yoluna girerler.

• Bu gruba giren hastalık etkenlerinin çoğunluğunu viruslar oluşturur. Meningokoklar, Zatürre, Şarbon, Ruam, Veba, Pnömoni, bronkopnömoni, grip, boğmaca, tbc, kızamıkçık, difteri, çiçek, streptekok enfeksiyonları, suçiçeği, menenjit, kabakulak bu yolla bulaşır. • Konut koşullarının yetersizliği, vücut direncinin düşük olması bu yolla bulaşmayı kolaylaştıracaktır. • Mevsimsel özellikler gösterirler. Kış aylarında insidansıarı çok yüksektir.

• insanda direncinin düştüğü durumlarda daha kolay hastalığa neden olurlar. • Tüm enfeksiyonlar için geçerli olan bu kural özellikle solunum yolu enfeksiyonlarında belirgindir. Kalabalık ve sıkışık yaşam tarzı solunum yolu enfeksiyonlarının oluşmasında önemlidir. Kentlerde daha sık görülürler. Oda başına düşen kişi sayısı arttıkça insidansları yükselir. • Sinema, otobüs gibi topluca bulunulan ve hava akımının az olduğu yerlerde yayılım kolaylaşır. Okul, kışla gibi yerlerde salgınlar yaparlar.

• Sindirim Yolu İle Bulaşma: Yiyecek, içecek, kontamine el ve tırnaklar aracılığıyla bulaşma olur. • Çiğ yenilen sebzeler, su ve içeceklerle bulaşan hastalıklar: Kolera, tifo, paratifo, basilli dizanteri, poliomyelit, gıda zehirlenmesi. • Hayvansal gıdalar ile bulaşan hastalıklar: Tbc, şarbon, kist hidatik, gıda zehirlenmesi, brusella.

• Süt İle Bulaşma: • Hasta veya görünürde sağlam hayvandan, sütle uğraşan insanların ellerinden veya kaplardan ya da süt kaplarını temizlemek için kullanılan sulardan süt ile bulaşma ortaya çıkabilir. • En sık bulaşan hastalıklar: tbc (verem), tifo, paratifo, brusella, dizanteri, poliomyelit (çocuk felci), stafilokok vs dir.

Sindirim yoluyla bulaşmayı kolaylaştıran etkenler: • 1 Yetersiz kişisel hijyen • 2 Olumsuz çevre koşulları (atık kontrolü, suların kirliliği, karasinekler, gıda kontrollerinin yapılmaması) • 3 Yetersiz bağışıklanma

• SU İLE BULAŞMA: • Bulaşmış (enfekte olmuş) suların içilmesiyle veya meyve sebzelerin sulanması ya da yıkanması ile hastalık insana bulaşır. • Örnek: enfekte su ile sulanmış marul temiz su ile yıkanmadan yenirse hastalık bulaşır. Pis su ile yıkanan süt kapları ile tifo, yüzme havuzlarında iyi temizleme yapılmamışsa konjuktivit bulaşabilir. • Su ile en sık bulaşan hastalıklar; kolera, amipli dizanteri, basilli dizanteri (shigella), tifo vb dir.

• Sudan Kaynaklanan Hastalıklar TİFO / KOLERA / VİRAL HEPATİT • Su Yokluğundan Kaynaklanan Hast BASİLLİ DİZANTERİ • Suda Yaşayanlarla Bulaşan Hast • Su ile Bağlantılı Vektörlerle Bulaşan Hast SITMA

• Suyun temizliğinden emin değilseniz kaynatın; 10 dakika kaynatıldığında mikroplar ölür. • Suyu temizlemek üzere klorlama da yapılabilir. Bunun için klor veya klor verici maddeler kullanılır. • Suyun dezenfeksiyonu için birkaç klor verici maddeden yararlanabiliriz. .

• 1 Kireç kaymağından toz veya sıvı oluşuna göre, aşağıda belirtildiği şekilde ANA ÇÖZELTİ (%1’lik ) hazırlanır: • 1 lt su + 15 gr TOZ kireç kaymağı • 1 lt su + 40 gr SIVI kireç kaymağı

• 2 Ev işlerinde kullanılan klorlu su preparatlarından ( klorak vb ): • 1 lt su + 250 ml klor içeren sıvı • % 1’ lik bu ana çözeltiden : 1 lt suya 3 5 damla konur, 20 dakika bekletilir, • 1 ton suya 150 250 ml konur, 20 dakika bekletilir, • Bu sular içilebilecek kadar dezenfekte edilmiştir.

• Barsak hastalıkları salgınlarında (kolera, tifo vb) sebzelerin yıkanması için, içme suyu dezenfeksiyonu için kullanılan miktarların 10 misli klorlama yapılır. • Ancak sebzeler bu ön yıkamanın ardından klorlanmış içme suyu ile durulandıktan sonra yenmeli ya da pişirilmelidir.

• 3 İyot ta dezenfektan olarak kullanılabilir. Bunun için: • İyotun sudaki %2’lik çözeltisinden 2 damla, 1 lt suya damlatılır. • Eczanelerde satılan klor içeren tabletlerin kullanımı daha pratiktir.

• Temas Yolu İle Bulaşma: Direkt temas sonucu deri ve mukoza yoluyla patojen etkenler vücuda girer. Derideki travmalar , temizlik kurallarına uymama girişi kolaylaştırır. • Sağlam deriyle bulaşan hastalıklar: Çiçek, uyuz, erezipel, lepra, mantar, pedikülazis (bitlenme). • Yaralı deriyle bulaşan hastalıklar: Stafilakok, streptekok yaraları, tetanos, kuduz, şarbon, gazlı gangren. • Genital mukoza ile bulaşan hastalıklar: Sifiliz, gonore, AIDS. • Göz mukozası ile bulaşan hastalıklar: Trahom, konjektivit.

• Vektörler Aracılığı İle Bulaşma: • Mekanik vektör; enjektör, cerrahi aletler, serum, plazma, su, süt, toprak… • Biyolojik vektör; sinek, pire, bit, kene… • Örnek; sıtma mikrobu, sivrisineğin sokması sonucu insana geçerek hastalık oluşturmaktadır. Veba (fare), kuduz (kedi köpek fare), akciğer kisti (iyi pişmemiş hayvan etleri) vektörlerle bulaşan diğer hastalıklardır. • Araçlarla bulaşma: Enfeksiyonla bulaşmış nesnelerle meydana gelen bulaşımdır. Örneğin; Hepatit A, enfekte yiyeceklerle; tetanoz, paslı çivi ve toprakla, çarşaf, giysiler gibi.

• Hastalıklı bir anneden hamilelik sırasında veya doğum esnasında bebeğe hastalık bulaşmasıyla (Frengi, kızamıkçık, gonore konjonktiviti, yani bel soğukluğu mikrobunun yaptığı göz iltihabı bu yolla bulaşabilir. ).

• ENFEKSİYON ZİNCİRİ: • Kaynak + bulaşma yolu + konakçı=çevre Çevre: Genel sanitasyon, hava kirliliği, yoğun yaşanan yerler, uzun süreli kapalı kalan yerler, yoksulluk • • Etken (enfeksiyon ajanı) Kaynağa giriş yolları Kaynaktan çıkış yolları Etkenin yeni konakçıya taşınması (bulaşma yolları) Etkenin yeni konakçıya giriş yoları Yeni konakçının hassasiyeti, direnci

Enfeksiyon hastalığının meydana gelmesi için, patojen etkenin ortamda bulunması gerekir. Etkenin Özellikleri (Etkenin Kendisine Ait Özellikleri): • 1 Etkenin morfolojisi, büyüklüğü, şekli, yapısı, tipi • 2 Etkenin insan vücudu dışında sıcaklık, kuruluk, asidik, alkalik ortam gibi koşullara direnci.

Bulaşıcı Hastalık Etkenleri (Enfeksiyon ajanları) • Mikrop: Bulaşıcı hastalık meydana getiren, gözle görülmeyen; ancak mikroskop denilen aletle görülebilen mini canlılardır. • Mikroorganizma: Doğal olarak her yerde bulunabilen tek hücreli, karmaşık enzim yapısına sahip mini canlılardır. Her zaman hastalık yapmazlar hatta bazen yaşamsal öneme sahiptirler. • Patojen mikroorganizmalar: İnsan (veya hayvan, bitki) vücudunda hastalık yapan mikroorganizmalardır. Bunlar virüs, mantar, bakteri, parazit olarak adlandırılırlar.

• Taşıyıcı (portör): Klinik olarak hastalık belirtileri göstermeyen enfekte kişiler. HIV (+) kişiler, tifo portörleri… İnsan, hayvan, vücudunda infeksiyon etkenini taşımasına rağmen hastalık belirti ve bulguları olmayabilir. Bunlara 'taşıyıcı' denir. • Normal flora: İnsan vücudunda bulunan ve yer değiştirmedikçe hastalık yapmayan mikroorganizmalar topluluğuna denir. • Bakteriler: Normal mikroskopla görülebilen, çoğunlukla antibiyotiklerle öldürülebilen, virüslere göre daha büyük olan canlılardır.

• Virüsler: Normal mikroskopla görülmeyen, antibiyotik denilen ilaçlarla öldürülemeyen, sadece canlı ortamlarda üreyebilen ve diğer mikroplardan çok daha küçük olan canlılardır. • Parazitler: Mikrop kadar küçük tek hücreli canlılar olabildiği gibi (sıtma etkeni), bağırsak solucanı, kıl kurdu ve tenya (abdestbozan) gibi gözle de görülebilen canlılardır.

Bulaşıcı Hastalık Etkenlerinin Genel Özellikleri-1 • Mikroplar uygun ısı, nem ve besin ortamı gibi koşulların varlığında çoğalarak sayıları hızla artar. • Mikropların bir kısmı insanlarda, bir kısmı ise hem insan hem de hayvanlarda hastalık oluşturabilir. • Bazı mikropların kendisi hastalık oluştururken (kolera, grip virüsü, amip vb. ) bazıları da salgıladıkları zehirli maddeler ile hastalık (tetanos, botilinum vb. ) oluşturabilir. • Bazı mikroplar, giriş yerinde yerel (lokal) enfeksiyon oluştururken bazıları genel hastalık oluşturabilir.

Bulaşıcı Hastalık Etkenlerinin Genel Özellikleri-2 • Bazı mikroplar, vücuda girdikten sonra bazı organ ve dokuları tercih ederek hastalık oluşturur (hepatit virüsleri, karaciğere; menenjit yapan mikroplar, beyin zarlarına yerleşirler). • Mikropların bazıları insandan insana bulaşırken (hepatit virüsleri, grip virüsleri vb. ) bazıları bulaşmaz (tetanos, brusella vb. ). • Bazı mikroplar, salgın oluşturabilirken (kolera, tifo, grip, bulaşıcı menenjit, hepatit A vb. ) bazıları oluşturmaz (tetanos vb. ).

• • • Enfeksiyon Kaynağı, Biriktirici (rezervuar, konakçı, host): Enfeksiyon etkeninin üzerinde yaşadığı, ürediği, yaşamını sürdürebilmek için bağımlı olduğu, duyarlı bir konakçıya geçebilecek şekilde çoğaldığı insan, hayvan, bitki ya da toprak gibi varlıkların tümüne denir. Bir enfeksiyon etkeninin büyüme ve çoğalması için uygun yer sağlayan insan ya da hayvanlara denir. Bir enfeksiyon etmeninin doğal yerleşim yeri. Etkili bir kontrol için biriktirici ve enfeksiyon kaynağının özellikleri bilinmelidir. Enfeksiyon etkeninin girip yerleştiği, çoğaldığı, canlı ve cansız araçlara kaynak denir. Örn. Veba için kemiriciler

• Kaynağı sadece insan olan hastalıklar; tifo, paratifo, çiçek, suçiçeği, kızamıkçık, kabakulak, difteri, boğmaca, hepatit, lepra, sifiliz. • Kaynağı hayvan olan hastalıklar; tetanos, kuduz, kist hidatik, şarbon, brusella, salmonella, tenya. • Kaynağı eklembacaklılar olan hastalıklar; veba. • Kaynağı toprak ve cansız araç olan hastalıklar; tetanos, gazlı gangren.

Giris Yolu: Deri, Mukoza, Solunum yolu, Sindirim yolu, Kan yolu KONAĞIN DİRENCİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER • Deri: ph asit niteliğindedir. Travmatize olmuş deride koruyuculuk azalmıştır. Yaşla değişir. Çocukluklar deri mantar enfeksiyonlarına duyarlıdır. Puberteden sonra yağ bezlerinin salgıları sayesinde direnç artar. • Mukoz membranlar: Herhangi bir mikroorganizma mukoz membrandan geçtikten sonra fagositler tarafından alınır ve lenf nodüllerine taşınır. Lenf sistemi bakterilerin yayılmasını önler. • Retiküloendotelyal sistem: Kan, lenf dokusu, karaciğer, dalak, kemik iliği bu sistemi oluşturur. Mikroorganizmaları süzen filtre görevi yapan bir sistemdir.

İltihabi cevap: 1 -Ateş: Hipotalamustaki termoregülatör merkezi yapılacak mekanik veya kimyasal bir uyarı ateşe sebep olur. Virüs, bakteri gibi çeşitli aktivatörler makrofaj, monositleri uyarır. Endojen, pirojen salgılanır, merkez uyarılır ve vücut ısısı yükselir. 2 -Konakçının yaşı, cinsiyeti, mesleği, eğitim düzeyi hastalık riskini artırır yada azaltabilir. 3 -Konakçının bağışıklık durumu: • Doğal bağışıklık; konakçının bir hastalığa karsı doğuştan dirençli olmasıdır. • Kazanılmış aktif bağışıklık; hastalığa yakalanan konakçı aktif bağışıklık kazanmış olur. • Pasif bağışıklık; antikor içeren maddelerin sağlam kişiye verilmesiyle oluşur.

Bulaşıcı hastalıklar ile ilgili genel belirtiler, hastalığın türüne göre değişmekle birlikte genel olarak; Ateş, hâlsizlik, yorgunluk, iştahsızlık, deri döküntüsü, vücutta ağrı, bulantı, kusma, ishal, baş ağrısı, idrar yaparken yanma hissi, öksürük, balgam çıkarma, cinsel organlarda akıntı, burun akıntısı, üşüme, titreme, sarılık, nabız sayısında artma, kasık ve koltukaltı lenf bezlerinde büyüme, karaciğer dalak büyümesi, solunum sayısının artması, ense sertliği, boğazda kızarıklık iltihap, ağrı vb. belirtiler görülür.

Yüksek ateş, özellikle çocuklarda havale nöbetlerine yol açtığı için tehlikeli olabilir. Bu durumda ateşin düşürülmesi gerekir.

Enfeksiyon Etkeninin Özellikleri Etkenin Yerleşeceği Hastalık ile İlgili Özellikleri: • Enfektivite: Etkenin kişiyi enfekte etmesi, üreme ve yayılma özelliğidir. Klinik hastalık tablosu ortaya çıkacaktır. Etkenin konakçıya ulaşabilme ve dokulara yerleşip üreyebilme özelliğidir. • Virulans: Etkenin meydana getirdiği hastalığın derecesini gösterir. Patojen organizmanın hastalık oluşturabilme yeteneğidir.

• Patojenite: Etkenin konakçı vücudunda doku reaksiyonu meydana getirmesidir. Etkenin konakçının vücudundaki dokularda oluşturabildiği patolojik reaksiyonlardır. Klinik hastalık şiddetidir. Bazı etkenler enfekte etmelerine rağmen klinik belirti göstermeyebilir. • Kuduz: enfektivite: düşük, patojenite: yüksek, virulans: yüksek • Poliomyelit: enfektivite: yüksek, patojenite: düşük, virulans: orta düzeyde

• Antijenite: Etkene karşı kişinin vücudunda antikor üretmesidir. • İnvazivite (Toksijenite): Bazı etkenlerin kendileri değil; taşıdıkları, salgıladıkları toksinler konakta patojenik değişiklik yapar. Toksin etken tarafından salgılanırsa egzotoksin, etkenin yapısında varsa endotoksin adını alır. • Sporadi: enfeksiyon hastalığının tek tük görülmesidir.

• Endemi: belirli bir coğrafik bölgede ya da toplumda bir hastalığın nispeten yüksek insidans ya da prevelans göstermesidir. • Epidemi (salgın): bir bölgede ya da toplumda hastalık olgularının o bölge için normal beklenenden daha yüksek görülmesidir. • 1 -patlayıcı epidemiler (kolera vb. ) • 2 -bulaşıcı epidemiler (kızamık vb. ) • Bir bulaşıcı hastalığın, belirli zaman ve normal ölçüler içinde beklenenden daha çok sayıda görülmesi ya da o toplumda daha önce hiç görülmeyen bir hastalığın tek bir vaka bile olsa ortaya çıkmasıdır.

• • Epideminin oluşumunu belirleyen olgu sayıları; Etkenin tipi, Etkenle karşılasan toplumun büyüklüğü ve tipi, Karşılaşmalarla ilgili deneyimler, Hastalık oluşumunun yer ve zamanına göre değişir.

• • Epideminin incelenmesi ve Kontrolu Epidemi varlığının saptanması Tanının kesinleştirilmesi Hastaların Yer Kişi Zaman özelliklerinin saptanması Verilerin analizi Kontrol önlemlerinin uygulanması Bulguların yayınlanması İleri araştırmalar

• Pandemi: bir enfeksiyon hastalığının ülke sınırlarını aşarak ülkelerarası yayılımıdır. AIDS , Kolera pandemisi

BULAŞICI HASTALIKLARIN DOĞAL SEYRİ • Prepatogenez: Bu dönemde etken henüz konakçı vücuduna girmemiştir. Etkileşim içindedir. • Patagonez: Etkenin konakçıya girmesiyle başlar. Hastalığın belirtilerinin çıktığı ana kadar geçen süreye kuluçka süresi denir. Bu dönem kişiden kişiye, etkenin özelliğine, kişinin bağışıklığı ve direncine göre değişir. Her hastalığın kuluçka süresi farklıdır. Bunu bilmenin yararları; • Hastalığın ilk kaynağının araştırılması ve bulunması, • Yayılımı önlemek için izolasyon, profilaksi sürelerinin belirlenmesi, • Hastalarla temas edenlerin ne kadar süre izleneceğine karar verilmesine yardımcı olur.

• • BULAŞICI HASTALIKLARIN ÖNLENMESİNDE UYGULANACAK GENEL ÖNLEMLER Sağlık eğitimi Kişisel temizlik kurallarına uyma Yeterli ve dengeli beslenme Sosyo ekonomik durumun iyileştirilmesi Stresin azaltılması Suların arıtılması, besin kontrolü Gıda sektöründe çalışanların sağlık kontrolleri Sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi

SPESİFİK KONTROL ÖNLEMLERİ • Hastalık kaynağına yönelik önlemler: Kesin tanı, erken tedavi, hastalığın bildirimi, ilk kaynağın bulunması, taşıyıcıların aranması, izolasyon, atıkların dezenfeksiyonu. • Bulaşma yollarına yönelik önlemler: Suların arıtılması, çöp kontrolü, dezenfeksiyon, vektör kontrolü, sağlıklı tuvalet.

Sağlam kişiye yönelik önlemler: • Bağışıklama: Bir hastalık etkenine karşı duyarlı olan kişileri dirençli hale getirme işlemidir. • Aktif bağışıklık uzun sürelidir. Kişi hastalığı geçirerek bağışıklık kazanır yada aşı sonucu oluşur. • Pasif bağışıklık kısa sürelidir. Antikor içeren madde sağlam, duyarlı kişilere verilerek hastalığa karşı geçici süre için bağışıklık oluşturur. Acil durumlarda kullanılır. Yaralanan kişiye tetanos antitoksini verilmesi gibi. Bu uygulamalara seroprofilaksi denir.

Kemoprofilaksi: İlaçla oluşturulan korunma yoludur. • Uluslar arası önlemler: Uluslar arası karantina ve sanitasyon önlemleri uygulanmalıdır. Kolera, tifüs, veba gibi hastalıklar DSÖ’ ne bildirilmelidir.

• BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA YOLLARI • Gerekli önlemlerin alınması ve aşılama yapılması ile bulaşıcı hastalıkların çoğundan korunmak mümkündür. • Suni olarak meydana getirilen bağışıklıkta, kişiye zayıflatılmış, ölü mikroplar veya mikrop maddeleri verilir. Bunlara karşı hastalık belirtileri olmaksızın antikor oluşur. Böylece kişinin hastalığa karşı korunması sağlanır. Aşılar her bulaşıcı hastalıkta tesirli olmayıp, belli sayıda hastalıkta tesirlidir. • Okula ya da kreşe gide cek tüm çocukların aşı programının tamamlanmış olması gerektiğini belirtiyor. Çünkü çocuklar kalabalık bir ortamda hastalığı birbirlerine daha rahat bulaştırabiliyor.

• Her doğan çocuğa, zamanı geldiğinde aşı yaptırmalıdır. Bulaşıcı hastalık salgını olan yerlere mecburen gitmek gerekiyorsa, alınacak tedbirler ve yapılacak aşılar konusunda bilgi sahibi olunmalıdır • Temizlenmemiş kirli yiyecekler yememeli, Bilinçli beslenmelidir. Düzenli bir hayat sürmeli. vücut temizliğine özen gösterilmelidir. • Özellikle yemekten önce ve tuvaletten sonra eller yıkanmalı. tırnaklar kısa kesilmeli, tırnak yeme engel lenmeli ve dışardan geldikten sonra giysiler değiş tirilmeli. Meyveler iyi yıkanmalı ya da kabuğu soyularak yedirilmeli. Düzenli bir şekil de sağlık kontrolleri de olunmalı.

• Öksürüp aksırırken ağzın elle kapatılması ve karşıda bulunan kişilerin yüzüne doğru hapşırılmaması hava yoluyla yayılmayı önler. • El yıkama ile hastalıkların bulaşması önlenebilir. • Toplu yerlerde mümkünse sıvı sabun kullanılmalı veya sabunluklar süzgeçli olmalı. Aksi halde sulu bir ortamda bekleyen yumuşamış bir sabun temizleyici özelliğini kaybettiği gibi mikrop yuvası olur. • Toplu yerlerdeki sabunla iki kere sabunlamakta yarar vardır, sabunu sabunluğa koymadan önce suyun altına tutarak köpüğü akıtın. • Başkalarının kan, tükürük, idrar, dışkı gibi atıkları ile doğrudan temas etmemeye özen gösterilmelidir. Bu gibi durumlarda eldiven giyilmelidir.

• Kişilerin kullandığı malzemeler, öncelikle kirleri temizlendikten sonra sabunlu su (veya deterjan) ile iyice yıkanmalıdır. Hasta ise durulama sonrası dezenfektan içinde önerildiği şekilde bekletilmelidir. • Başkaları ile özel eşyalar paylaşılmamalıdır; tarak, jilet, diş fırçası, şapka, iç çamaşırı, yatak takımları vb. • İzolasyon (karantina, ayırma) uygulanabilir • Eğer solunum yolu ile bulaşan bir hastalık varsa hasta kişiye maske takılır, idrar veya dışkı ile bulaşma söz konusu ise, mümkünse hastalık iyileşene kadar hastanın kullanacağı tuvalet ayrılır Tuvalet tek ise, o zaman hastanın tuvaleti her kullanımından sonra dezenfektanla temizlenmeli.

• Kuru Ve Temiz Yerde Mikrop Asla Barınamaz • O nedenle hiçbir zaman ortamı kirli ve ıslak (nemli) bırakmayın. Temizlik ve bulaşık bezlerini kapalı yerde ıslak ve sıkılı halde bırakmayın, daima havalı bir yere açarak asın ve kuru muhafaza edin. • Bulaşıcı hastalıkların tedavisi çok çeşitli olup, hastalık yapıcı mikrobun cinsine göre değişir. Penisilin ve benzeri antibiyotikler bakterilere karşı tesirlidir. Sıtma gibi mikroplarla meydana gelen hastalıklar çeşitli kimyasal maddelerden oluşan ilaçlarla iyileştirilir. Virüs hastalıkları ise antibiyotiklerden etkilenmezler.

BİLDİRİM SİSTEMİ • Bildirim sistemleri, ülkelerin; hastalıklar hakkında sistematik bir şekilde veri toplayarak ortaya çıkış sıklıklarını ve davranış modellerini görmek, planlama yapmak, kaynak ayırmak ve aktarmak, salgınları önceden tahmin etmek, koruma ve kontrol programlarını geliştirmek ve uygulamak için önemlidir. • ASM Hastane Özel hekim Sağlık Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı Dünya Sağlık Örgütü

BULAŞICI HASTALIKLARIN BİLDİRİMİ • Enfeksiyon kaynaklarının belirlenmesi, hastalığın yaygınlık boyutunun saptanması, alınacak kontrol önlemleri için önemlidir. • Uluslar arası bildirimi zorunlu hastalıklar: Veba, kolera, sarı humma, çiçek, enfluenza, AIDS, tifüs, poliomyelit. • Ülke içi bildirimi zorunlu hastalıklar: Dizanteri, boğmaca, hepatit A, lepra, difteri, frengi, kızamık, kızıl, kuduz, sıtma, tifo, şarbon, menenjit, tbc, tetanos, trahom, guillain barre sendromu.

• Bu bildirimleri kolaylaştırmak için hastalıklar gruplara ayrılmıştır. GRUP A HASTALIKLAR • Tüm Sağlık Kuruluşlarından Bildirimi Zorunlu Hastalıklar • A Grubundaki hastalıklar: Birinci basamaktan itibaren sağlık sisteminde yer alan tüm kurumlardan bilgi toplanmasını gerektiren hastalıklardır. Sağlık kuruluşu tanı koyup tedaviye başlarken aynı zamanda hastaya ait bilgileri, hastanın yaşadığı yerin sağlık sorumlularına en kısa sürede iletmekle hükümlüdür. Amaç; hasta ile aynı çevrede yaşayanlar arasında benzer vakalar olup olmadığı ve hastalığın kaynağının araştırılabilmesini sağlamaktır

• • • • AIDS. . . . A 02 Akut Kanlı İshal. . . . . A 03 Boğmaca. . . A 04 Bruselloz. . . A 05 Difteri. . . A 06 Gonore. . . A 07 Hıv Enfeksiyonu. . . . A 08 Kabakulak. . . A 09 Kızamık. . . A 10 Kızamıkçık. . . A 11 Kolera. . . A 12 Kuduz Ve Kuduz Riskli Temas. . . . A 13 Meningokokkal Hastalık. . .

• • • A 14 Neonatal Tetanoz. . . . A 15 Poliyomyelit. . . . . A 16 Sıtma. . . . A 17 Sifiliz. . . . A 18 Şarbon. . . A 19 Şark Çıbanı [Kutanöz Leishmaniazis]. . A 20 Tetanoz. . . A 21 Tifo. . . . A 22 Tüberküloz. . . . . A 23 Viral Hepatitler [Akut]. . .

• • • GRUP B HASTALIKLAR Uluslararası İhbarı Zorunlu Hastalıklar B Grubundaki hastalıklar: DSÖ’ ne ihbarı zorunlu hastalıklara yer vermiştir. Bu hastalıklardan olası bir vaka ile karşılaşan hangi basamak sağlık kurumu olursa olsun doğrudan ve en hızlı araçla Sağlık Bakanlığı’na bildirmekle hükümlüdür. Çiçek. . . . . B 02 Epidemik Tifüs. . . . B 03 Sarı Humma. . . . B 04 Veba

GRUP C HASTALIKLAR • Sentinel Sürveyans Kapsamında Bildirimi Yapılacak Hastalıklar • C Grubundaki Hastalıklar: Bu hastalıkların bir kısmı ikinci basamaktan itibaren yada daha üst uzman kurum veya laboratuarca tanımlanabilirler. Bu kurumlardan bildirim alınması yeterli kabul edilir.

• • Akut Hemorajik Ateş Sendromu. . . . . C 02 Creutzfeldt Jakob Hastalığı [Nvcjd]. . . C 03 Ekinokokkoz. . . C 04 Haemophılus Influenza Tip B [Hib] Menenjiti. C 05 İnfluenza [Grip]. . . C 06 Kala Azar [Vısceral Leıshmanıasıs]. . . C 07 Konjenital Rubella. . . . . C 08 Lejyoner Hastalığı. . . . .

• • C 09 Lepra. . . . C 10 Leptospıroz. . . . C 11 Subakut Sklerozan Panensefalit (Sspe)…… C 12 Şistozomiyaz Üriner]. . . . . C 13 Toksoplazmoz. . . C 14 Trahom. . . . C 15 Tularemi. . . .

• • • GRUP D Laboratuvardan Bildirimi Zorunlu Enfeksiyon Etkenleri/Hastalıklar Campylobacter Jejunı/Colı. . . D 02 Chlamydıa Trachomatıs [Cybe Etkeni Olarak]. . . D 03 Cryptosporıdıum Sp. . . . D 04 Entamoeba Hıstolytıca [Amipli Dizanteri Etkeni Olarak] D 05 Enterohemorajik E. Colı [Ehec]. . . . D 06 Gıardıa Intestınalıs. . . . D 07 Lısterıa Monocytogenes. . . D 08 Salmonella Sp. [Non Typhoidal Salmonelloz Etkeni Olarak]. D 09 Shıgella Sp. . . .

• D Grubu hastalıklar: Bu grup diğer gruplardan farklıdır ki burada enfeksiyon etkenleri bildirilir. Bu bildirim sistemi: • Bildirime esas bulaşıcı hastalıklar listesinin güncellenmesi, • Standart vaka tanımlarının getirilmesi, • Hastalıkların bildiriminde bazı özelliklere göre gruplandırmalara, • Bazı enfeksiyon etkenlerinin de bildirim listesine dahil edilmesini sağlamıştır.

• • BULAŞICI HASTALIĞI BİLDİRMEKLE GÖREVLİ OLANLAR Hekimler, diş hekimi, eczacılar Başhekim ve hastane müdürleri Hemşire, ebe, sağlık memuru Laboratuar sorumluları Hasta kişiler Ölü yıkayanlar Fabrika ve okul müdürleri

• • • BİLDİRİMDE DİKKAT EDİLECEKLER Uluslararası bildirimde telefonla sağlık müdürlüğüne, oradan da Sağlık Bakanlığı’na bildirilir. Ülke içindeki bildirimlerde bildiri kayıt formları ile uygun şekilde bildirim yapılır. Sağlık müdürlüğü; diğer sağlık ocaklarına ve komşu sağlık müdürlüklerine bildirir(olası salgın riski için önlem alınır). Bulaşıcı hastalık tanısı hastanede konmuş ise en yakın sağlık ocağı yada müdürlüğe bildirim yapılır. Bulaşıcı hastalık hayvan kaynaklı ise bölgedeki veteriner de uyarılır