BUFER SISTEMALAR Maruzaning maqsadi Kopchilik organizmlarda shu jumladan

BUFER SISTEMALAR

Ma’ruzaning maqsadi Ko’pchilik organizmlarda, shu jumladan odam organizmida bufer sistemalar biologik jarayonlar borayotgan muhitning p. H ko’rsatkichini doimiy saqlanishini ta’minlaydi. Shuning uchun bufer sistemalarning turlari, tuzilishi, ularning ta’sir etish mehanizmi, sig’imini aniqlash, p. Hini hisoblash yollarini o’rganish muhim ahamiyatga egadir.

KO‘RILADIGAN MASALALAR Bufer sistemalarning tuzilishi va turlari n Bufer sistemalarning p. Hini hisoblash n Bufer sistemalarning ta‘sir etish mehanizmi n Bufer sig’imi n Odam organizmining bufer sistemalari n Bufer sistemalarning tibbiyot va biologiyadagi ahamiyati n

Bufer sistemalarning turlari Bufer sistemalar ikki turga bo’linadi: 1. Kuchsiz kislota va shu kislotaning kuchli asos bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi. Masalan: CH 3 COOH + CH 3 COONa - atsetatli bufer eritma 2. Kuchsiz asos va shu asosning kuchli kislota bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi. Masalan: NH 4 OH + NH 4 Cl - ammiakli bufer eritma

Ko’riladigan bufer sistemalar CH 3 COOH + CH 3 COONa - atsetatli bufer sistema n NH 4 OH + NH 4 Cl - ammiakli bufer sistema n H 2 CO 3 + Na. HCO 3 - gidrokarbonatli bufer sistema n Na. H 2 PO 4 + Na 2 HPO 4 - fosfatli bufer sistema n Pt. COOH + Pt. COONa - oqsilli bufer sistema n HHb + KHb - gemoglobinli bufer sistema n HHb. O 2 + KHb. O 2 - oksigemoglobinli bufer sistema n

Kislotali bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi CH 3 COOH CH 3 COONa CH 3 COO- + H+ CH 3 COO- + Na+ [H+][CH 3 COO-] Kislota uchun: Kdis. =---------- yoki: [CH 3 COOH] [H+] = Kdis. --------[CH 3 COO-]

Kislotali bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi [CH 3 COOH] -lg [H+] = -lg. Kdis. - lg--------[CH 3 COO-] C tuz p. H = p. Kk-ta + lg -----C k-ta

Asosli bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi NH 4 OH NH 4 Cl NH 4+ + OHNH 4+ + Cl[NH 4+][OH-] Asos uchun: Kdis. =---------- yoki: [NH 4 OH] [OH-] = Kdis. --------[NH 4+]

Asosli bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi [NH 4 OH] -lg [OH-] = -lg. Kdis. - lg--------[NH 4+] C tuz p. OH = p. Kasos + lg ----Casos C tuz p. H = 14 - p. Kasos - lg ----Casos

Bufer ta’sirining mehanizmi CH 3 COOH CH 3 COO- + H+ CH 3 COONa CH 3 COO- + Na+ Oz miqdorda kuchli kislota qo’shganda: H+ + CH 3 COO- = CH 3 COOH ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit CH 3 COOH hosil bo’lish tomonga siljiydi. Oz miqdorda kuchli asos qo’shganda: OH- + H+ = H 2 O ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit H 2 O hosil bo’lish tomonga siljiydi.

BUFER SIG’IMI C B = ------- mmol p. H 1 - p. H 0 Bu yerda: B - bufer sig’imi; mmol C - qo’shilayotgan kuchli kislota yoki asosning mmoldagi miqdori p. H 0 - boshlang’ich muhit p. Hi p. H 1 - ohirigi muhit p. Hi

BUFER SIG’IMI N ·V B = ------- mmol p. H 1 - p. H 0 Bu yerda: B - bufer sig’imi; mmol N - titrlovchi eritmaning molar ekvivalent konsentratsiyasi; mmol/l V - titrlovchi eritmaning hajmi; l p. H 0 - boshlang’ich muhit p. Hi p. H 1 - ohirigi muhit p. Hi

Organizmning bufer sistemalari Gidrokarbonatli bufer sistema - qonning asosiy bufer sistemasi: H 2 CO 3 H+ + HCO 3 Na. HCO 3 Na+ + HCO 3 Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit H 2 CO 3 hosil bo’ladi: H+ + HCO 3 - = H 2 CO 3 Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda kuchsiz elektrolit H 2 O hosil bo’ladi: OH- + H+ = H 2 O

Organizmning bufer sistemalari Fosfatli bufer sistema - hujayra ichidagi suyuqliklarning asosiy bufer sistemasi: Na. H 2 PO 4 Na+ + H 2 PO 4 Na 2 HPO 4 2 Na+ + HPO 42 Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit H 2 PO 4 - hosil bo’ladi: H+ + HPO 42 - = H 2 PO 4 Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda kuchsiz elektrolit H 2 O va HPO 42 - hosil bo’ladi: OH- + H 2 PO 4 - = H 2 O + HPO 42 -

Organizmning bufer sistemalari Oqsilli bufer sistema - barcha to’qimalardagi bufer sistema Pt. COOH Pt. COO- + H+ Pt. COONa Pt. COO- + Na+ Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit Pt. COOH hosil bo’ladi: H+ + Pt. COO- = Pt. COOH Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda kuchsiz elektrolit H 2 O hosil bo’ladi: OH- + H+ = H 2 O

Organizmning bufer sistemalari Oqsilli bufer sistema - aminikislotaning bipolar ioni sifatida: COOCOOH Pt + HCl Pt NH 3+ NH 3 Cl COOPt COONa + Na. OH NH 3+ Pt NH 3 OH