BTK ZARARLILARI LE SAVA YNTEMLER Orkun Bar Kovanc

BİTKİ ZARARLILARI İLE SAVAŞ YÖNTEMLERİ Orkun Barış Kovancı ZSD 3603

Zararlı nedir? İNSANLARIN ETKİNLİKLERİNE, SAĞLIĞINA, ARAZİSİNE, EŞYALARINA, ÜRÜNLERİNE VEYA HEDEFLERİNE ZARAR VEREN TÜR • İnsanlık için sınırlı bir kaynakla rekabet (örn. Besin)

Tarımsal zararlılar

Ülkemizde Tahmini Zararlı Sayısı? ÜLKEMİZDE YAKLAŞIK 60 KÜLTÜR BİTKİSİNDE 500 ZARARLI BÖCEK VE HAYVAN TÜRÜ OLUP, 80 -100 KADARI EKONOMİK ÖNEM TAŞIMAKTADIR (ALKAN, 1968).

Böcekler • Dünyada mevcut böcek türü 1 milyon’dan fazladır. • Yaşayan türlerin yarısı böcektir. • Hayvan türlerinin %75’ten fazlası böcektir. • Bu böcek türlerinin sadece %3’ten azı zararlı statüsündedir.

Bir böcek ne zaman zararlı olur? • Bir böcek yeni bir bölgeye girdiğinde • Yeni bir ürün yada konukçu bitki ile karşılaştığında • Bir böcek popülasyonundaki genetik değişimler • İnsanların etkinlikleri ve alışkanlıklarındaki değişimler Bir türe zararlı diyebilmemiz için , o türün ekolojisi hakkında bilgi sahibi olmamız gereklidir. • Popülasyon dinamikleri • Artış oranı • Doğal düşmanlar • Taşıma kapasitesi

ZARAR TİPLERİ- Böcekler ürünlerimizin nitelik ve niceliğine zarar verir ZARARIN NİCELİĞİ • Ürün kaybı • Diğer stres faktörlerine karşı düşük tolerans • Hastalık taşınması • Yapı ve içeriklerin yıkımı veya imhası ZARARIN NİTELİĞİ • Pazarlanabilirliğin azalması • Besin içeriğinin azalması • Estetik kayıp • Ürün şekli, ölçüsünde değişim • Doğrudan zarar veren zararlılar Bir elmadaki elma içkurdu • Dolaylı olarak zararlı olanlar Bir elma yaprağı üzerindeki yaprak galerigüvesinin galeri

Böceklerin Zarar Oranları? Zararlı Zarar oranı (%) Patates güvesi (Phythorimea operculella) 100 Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi) 80 Süne (Eurygaster integriceps) 70 Elma içkurdu (Cydia pomonella) 60 -100 Buğday gal nematodu (Anguina tritici) 60 Kırmızı örümcekler (Tetranychus spp. ) 40

Ekonomik eşik ve zarar düzeyi EKONOMİK EŞİK (EE) Ekonomik eşik (Mücadele eşiği); zararlının ekonomik zarar düzeyine ulaşmasını önlemek için mücadeleye başlanılan zarar eşiğidir. EKONOMİK ZARAR DÜZEYİ (EZD) Ekonomik zarar düzeyi; mevcut savaşım yöntemlerinin maliyetine eşit değerde zararlının sebep olduğu kayıp düzeyidir. Ekonomik eşik, ekonomik zarar düzeyinin biraz altındadır ve zararlı popülasyonlarının ekonomik zarar düzeyine doğru artarak yaklaştığını göstermektedir.

EE ve EZD Ekonomik Zarar Düzeyi Zararlı Yoğunluğu Ekonomik Eşik Zararlı popülasyonu Zaman

EZD’nin hesaplanması EZD = MM/EZ*FZ*D*A • Arazi örneklenmesinden elde edilen bilgilere ihtiyaç vardır : – % bulaşık bitki, meyve (ekonomik zarar, verim kalite kaybı: EZ) – Bitki başına ortalama larva sayısı (fiziksel zarar, yaprak tüketimi: FZ) • Ürün yönetimi bilgilerine ihtiyaç vardır: – Beklenen verim ve zararda görülen % azalma (A) – Tahmin edilen ürün satış değeri (D) • Mücadelenin maliyeti (MM)

Tahmini ekonomik zarar düzeyi (Anthonomus rubi, Kovancı et al. 2005) EZD = MM/EZ*FZ*D*A

EE ve EZD’yi etkileyen faktörler: 1. Türün zararlı olduğu konukçu organı (kök, yaprak, meyve) 2. Konukçu fenolojisi 3. Bitki yoğunluğu 4. Gübreleme düzeyi 5. İklim koşulları 6. Ürün değeri 7. Mücadelenin maliyeti

Yonca’da patates yaprakpiresi eşiği (Pedigo 1982) Yonca yüksekliği < 7 cm Ekonomik Eşik (yaprakpiresi/atrap) 0. 2 15 cm 0. 5 20 -25 cm 1. 0 > 30 cm 2. 0

GENEL DENGE DURUMU (GDD) Genel denge durumu (GDD) – bir böcek popülasyonunun varsayılan ortalama popülasyon yoğunluğudur (popülasyonlar sürekli değişim içersindedir).

GENEL DENGE DURUMU (GDD)

GENEL DENGE DURUMU (GDD)

Zararlı statüsü kategorileri (described by Stern et al. 1959) a) Zararlı olmayan tür – GDD ve popülasyon değişimleri hep EZE’nin altındadır (Cynthia cardui -enginar) b) Nadiren zararlı tür – GDD, EZD’nin altında olmakla birlikte bazen popülasyon değişimleri EZD’ni aşabilir (Pamukta yaprak bitleri) c) Sürekli zararlı tür- GDD, EZD’nin altındadır ancak popülasyon değişimleri sürekli olarak EZD’ni aşar(Pamukta kırmızı örümcek) d) Vahim tür - GDD, hep EZD’nin üstündedir (Helicoverpa armigera (yeşilkurt)- pamuk, Elma içkurdu (Cydia pomonella) Akdeniz meyve sineği (Ceratitis capitata- Tolerans 0 eşiğe bakılmaz).

Böceklerin yaşam döngüsü stratejileri 1) r- stratejistleri (İyi koloni kuranlar): Yüksek üreme gücleri vardır ve döl süreleri kısadır. Maksimum ömür dönemine göre çoğu birey kısa zamanda öldüğünden 3. tip hayatta kalma eğrisine sahiptirler (Yaprak bitleri). 2) K-stratejistleri (İyi rekabetçiler): Düşük üreme gücüne ve uzun döl süresine sahiptirler, hayatta kalmak için doğal düşmanlarıyla mücadele ederler (Elma içkurdu, scarabidler, doğal düşmanlar, insan) Çoğu böcek, r-stratejistidir. (R. H. Mac. Arthur and E. O. Wilson 1967).

Zararlı salgınları

Zararlı salgınları Böcekler (r)

Zararlılar neden sorun olur? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Doğaya ters düşen tarımsal işlemler Mevcut zararlı ve hastalıkların çoğalması Daha önce görülmeyen zararlıların çoğalması Konukçuya yapılan aşırı bakım Dışarıdan ithal edilen bitkisel materyalle gelen zararlılar Hiç mücadele yapmamak ya da bilinçsizce Tek yönlü ilaçlama ile başka bir zararlının ortaya çıkması 8. Yaban hayatın bozulması 9. Bir zararlıya dayanıklı olan diğerine hassas olabilir 10. İlaçlara dayanıklılık (elma içkurdu- azinphos methyl)

Doğa dengesinin bozulması Doğal ekosistemler – Zengin çeşitlilik – Bitki besin elementleri depolanıp, yeniden dönüşütürülebilir – Sık olmayan müdahaleler – Yerli türler çoğunluktadır – Doğal mücadele iyidir Tarımsal ekosistem – Fakir çeşitlilik (Monokültür) – Bitki besin elementleri harcanıp tüketilir – Devamlı müdahale (pestisit, toprak işleme, budama vb. ) – Egzotik türler çoğunluktadır (Mısır. Meksika kökenli) – Doğal mücadele zayıftır

Zararlılarla savaşıma karar verirken: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Zararı ortaya koyan zararlı türü Zararlının biyolojisi Zararlının doğal düşmanları Konukçu bitki çeşidi ve fenolojk özellikleri İklim koşulları Ürüne verilen değer ve çitçinin riske girmeme isteği Ekonomik zarar düzeyi ve ekonomik eşik Maliyetin potansiyel yarara oranı İlaçlara dayanıklılık (elma içkurdu- azinphos methyl)

TAHMİN VE ERKEN UYARI

Tahmin ve erken uyarı için: 1. Zararlının biyolojisinin izlenmesi 2. Zararlının gelişme eşiği ve thermal constant’ının belirlenmesi 3. Zaralının vital optimum alanları ve klimogramından yararlanma 4. Bitki fenolojisinin izlenmesi gerekmektedir. 5. Hayat tablolarından yararlanılabilir (net üreme gücü, ölüm oranı vb. ) Süne, elma içkurdu, akdeniz meyvesineği, zeytin güvesi gibi zararlılar için tahmin ve erken uyarı ülkemizde kullanılmaktadır.

Zararlılarla tarımsal savaş’ın tarihçesi • • • • M. Ö. 8000 - Tarımın başlangıcı M. Ö. 2500 - İlk insektisit kayıtları (kükürt bileşikleri) M. S. 300 - Biyolojik mücadelenin ilk kullanımı (Avcı karıncalar) 1732 - Çiftçilerin yabancı ot mücadelesini kolaylaştırmak için sıralar halinde ürün yetiştirmesi 1890 - Kurşun arsenat’ın zararlılarla mücadelede kullanılması 1896 - İlk selektif herbisit (Demir sülfat, geniş yapraklılar için) 1899 - Pamuk için ıslah programının geliştirilmesi 1901 - Yabancı otların ilk biyolojik mücadelesi 1929 - Geniş çaplı ilk böcek eradikasyonu 1942 - Bitkilerde böceklere dayanıklılık için ilk başarılı ıslah programı 1962 - Rachel Carson (Sessiz Bahar) ile Ekolojik Tarım anlayışı 1969 - Entegre Zararlı Yönetimi terimi resmileşti 1986 - Almanya Entegre Zararlı Yönetimini Bitki Koruma Kanunu ile resmi tarım politikası haline getirdi

• MÜCADELE YÖNTEMLERİ • • • 1. Kültürel Önlemler 2. Fiziko- Mekanik Mücadele 3. Biyolojik Mücadele 5. Biyoteknik Mücadele 6. Genetik Mücadele 7. Kanunsal Mücadele 8. Genetiği Değiştirilmiş Bitkiler 9. Kimyasal Mücadele 10. Entegre Mücadele