BTK VE HAYVANLARDA REME BYME GELME Eeyli reme

BİTKİ VE HAYVANLARDA ÜREME BÜYÜME GELİŞME • Eşeyli Üreme, Büyüme, Gelişme • Hayvanlarda Üreme, Büyüme, Gelişme • Bitkilerde Üreme, Büyüme, Gelişme • Eşeysiz Üreme

EŞEYLİ ÜREME 1. Ünitede hücrenin yapısını ve farklı görevleri yerine getiren farklı hücre çeşitleri olduğunu görmüştük. Üreme hücrelerinin görevi ise canlıların üremesini sağlamaktır. Üreme hücrelerinin diğer adı eşey hücreleridir. Çok hücreli canlılarda üreme hücrelerinin bir araya gelerek yeni canlı meydana getirmesine eşeyli üreme denir.

Eşeyli Üremenin Özellikleri : • Erkek ve dişi birey vardır. • Çok hücreli gelişmiş bitki ve hayvanlarda görülür. • Eşeyli üreme sonucu az sayıda canlı oluşur. • Eşeyli üreme sonucu oluşan canlılar çevre şartlarına uyum sağladıkları için dayanıklıdır. • Eşeyli üreme hem genetik çeşitliliğe yol açar hem de canlı sayısını arttırır.

• Erkek ve dişi üreme hücreleri sperm, yumurta ve polendir. Yumurtanın özellikleri: 1. Hareketsizdir. 2. Büyük ve bol sitoplazmalıdır. Spermin özellikleri: 1. (Dişi üreme hücresi yumurtaya oranla) küçüktür. Sitoplazması azdır. 2. Hareketlidir, bu yüzden enerjiye ihtiyaç duyar. 3. Enerji ihtiyacından dolayı bol miktarda mitokondrisi vardır.

Eşeyli üreme çeşitleri şunlardır: • Tohumla Üreme • Yumurta İle Üreme • Doğurarak Üreme

Yumurta İle Üreme Kuşlar, balıklar, sürüngenler, kurbağalar ve böceklerde görülür. Döllenme sonucu oluşan zigot sürekli bölünerek embriyo denilen canlı taslağını oluşturur. Yumurta ile üreyen canlılarda embriyo gelişimini vücut dışında ve yumurtanın içerisinde sürdürür ve tamamlar.

Doğurarak Üreme İnsanlarda ve memeli hayvanlarda görülür. Döllenme sonucu oluşan zigot sürekli bölünerek embriyo denilen canlı taslağını oluşturur. Doğurarak üreyen canlılarda embriyo gelişimini vücut içinde, anne karnında sürdürür ve tamamlar.

Tohumla Üreme • Çiçekli bitkilerde görülür. • Tohumun uygun şartlarda (su, sıcaklık, oksijen), çimlenerek yeni bir bitkiyi oluşturmasıdır. • Tohum, bitkinin çiçeğindeki dişi organda döllenme olayı sonucu oluşur.

HAYVANLARDA ÜREME, BÜYÜME, GELİŞME Doğada yaşayan canlıların doğması, büyümesi, gelişmesi, üremesi ve ölmesini içine alan süreye hayat döngüsü denir. Hayat döngüsü üreme olayı ile başlar. Hayvanlar insanlara benzer şekilde eşeyli üreme yöntemiyle nesillerinin devamını sağlarlar. Dişi bireyin ürettiği yumurta ve erkek bireyin ürettiği spermler üremede kullanılır.

Eşeyli Üremenin Gerçekleşmesi (Döllenme Olayı) Eşeyli üreme, döllenme olayı ile gerçekleşir. Erkek ve dişi üreme hücrelerinin çekirdekleri birleşmesi olayına döllenme denir. Döllenme olayı 2 çeşittir. Dış döllenme: Bu döllenme çeşidinde, sperm ve yumurta hücreleri vücut dışına atılır. Üreme hücreleri suda birleşme yaparlar. Suya bırakılan üreme hücrelerinin döllenme şansını artırmak için aynı yere aynı anda çok sayıda üreme hücresi bırakılır. Böylece şans artar ve sperm yumurtayı döller. Yumurta döllenirse gelişimi de suyun içinde devam eder. Böyle bir döllenme çeşidi görülen hayvanlar balık, kurbağa ve suda yaşayan omurgasız hayvanlardır.

İç döllenme: Bu döllenme çeşidinde, sperm ve yumurta hücresi dişinin vücudunun içinde gerçekleşir. Dışarıda gelebilecek tehlikelere karşı korunmak için döllenme anne vücudun içinde gerçekleşir. Erkek birey çok sayıda üreme hücresi, dişi birey ise az sayıda üreme hücresi meydana getirir. Not: İç döllenmenin şansı, dış döllenmeden daha fazladır. İç döllenme yaşayan canlılara örnek olarak kuşlar, sürüngenler, suda yaşayan memeli hayvanlar ( balina, yunus), insanlar ve diğer canlılar verilebilir.

Hayvanların döllenmeden sonra dünyaya gelene kadar geçirdikleri evreler de 2 kısımda incelenir: İç gelişme: Döllenmiş yumurtanın gelişimini anne karnında tamamlamasıdır. Dış gelişme: Döllenmiş yumurtanın gelişimini anne karnının dışında yumurta içinde tamamlamasıdır. Dış gelişme olan canlılarda döllenen yumurta dışarı atıldıktan sonra anne, yumurtanın uygun sıcaklıkta kalması ve korunması için belli bir süre kuluçkaya yatar.

döllenmiş olan yumurta sayısı BALIKLARDA ÜREME artırılmış olur. BÜYÜME GELİŞME Balıklar ürettikleri sperm ve yumurtalarını suda belirli bir yere bırakırlar. Balık yumurtaları vücut dışında suda döllenir. Bunun için çok sayıda yumurta ve sperm üretilir. Balıklar döllenme ve üreme şansını artırabilmek için, aynı zamanda ve suyun durgun olduğu bir yere çok sayıda üreme hücresi bırakırlar. Böylece

• Yumurta içinde balığın gelişmesine yetecek kadar besin bulunur. Balık yavrusu yumurta içinde gelişmesini tamamlayarak dışarı çıkar. • Yumurtadan çıkan balıklar ana canlıya benzerler. • Balıklarda yavru bakımı özelliği yoktur. • Hamsi, sazan, levrek, uskumru, köpek balığı, alabalık, ton balığı ve mezgit bu şekilde çoğalır. • Kısacası balıklarda dış döllenme, dış gelişme görülür.

KURBAĞALARDA ÜREME BÜYÜME GELİŞME Kurbağalarda hem erkek hem de dişi bireyler üreme hücrelerini sudaki belli yerlere bırakırlar. Yumurta ile sperm suda birleşirler. Döllenme suda gerçekleşir. Bunun için çok sayıda sperm ve yumurta üretimi yapılır. Yumurta içinde yavru bir miktar gelişerek dışarı çıkar. Yumurtadan çıkan yarı gelişmiş haldeki yavruya iribaş denir. İribaş balık görünümünde olan bir larva canlıdır.

Larva çevresinden besin maddelerini alarak gelişmesini sürdürür ve erginleşir. Larvanın değişerek erinleşmesi sürecine başkalaşım denir. Kurbağalarda döllenmiş yumurtanın gelişmesi sonucu larvalar oluşur. Balık biçiminde olan larvaların zamanla ön ve arka ayakları gelişir. Kuyruğunun kaybolmasıyla beraber genç kurbağa meydana gelir. Genç kurbağa karaya çıkarak gelişmesine devam eder. • Kısacası kurbağalarda dış döllenme, dış gelişme görülür.

Başkalaşım Olayı: Kurbağalar ve böceklerde meydana gelir. Yumurtada yeterli besin olmadığı için yavru canlı gelişmesini tamamlayamadan dışarı çıkar. Yumurtadan çıkan yavrunun bazı yapısal değişiklikler geçirerek ana canlıya benzer hale gelmesine başkalaşım denir. Kurbağa, kelebek, arı, karınca, hamam böceği, sivrisinek, karasinek, gibi canlılar başkalaşım geçirir.

İpek böceğinin başkalaşımı: İpek böceği salgıladığı yapışkan bir maddeyle, yumurtalarını birbirine bağlayarak etrafa dağılmalarını önler. Tırtıl, yumurtaların gelişebilmesi için salgıladıkları iplikle kendilerine koza örmeye başlarlar. Yumurta olgunlaşınca tırtıl oluşur. Tırtılın ergin hale gelinceye kadar geçirdiği uyku dönemine pupa denir. Pupa dönemi sonunda kozadan kelebek oluşur.

SÜRÜNGENLERDE ÜREME BÜYÜME GELİŞME Sürüngenler : Kertenkele, yılan, kaplumbağa, timsah sürüngenlere örnektir. Sürüngenlerde iç döllenme, dış gelişme görülür. Yumurta ile çoğalırlar. Yavrularına bakmazlar.

KUŞLARDA ÜREME BÜYÜME GELİŞME Yumurta ve spermin birleşmesi dişi canlının vücudunda meydana gelir. Dişi kuşun vücudunda döllenme sonucunda yumurta oluşur. Oluşan yumurta yumurtlama olayıyla dışarı çıkar. Üreme dönemlerinde ürettikleri yumurtaların üzerine kuluçkaya yatarlar. Kuluçkaya yatma yumurta içindeki embriyonun gelişmesi için uygun sıcaklığın oluşmasını sağlar.

Kuşlarda yavru bakımı vardır. Yumurtadan çıkan yavrularını kendilerine yeterli oluncaya kadar besler ve korurlar. Kuşlar dışarıdan buldukları besinlerle yavruların beslenmesini sağlarlar. Kuş yavruları bir kısım yaşam ve beslenme özelliklerini ebeveynlerinden öğrenirler. Deve kuşu, penguen, tavuk, leylek, serçe, kanarya, şahin, papağan, karga, kartal, ardış kuşu ve martı bu şekilde çoğalırlar. • Kısacası kuşlarda iç döllenme, dış gelişme görülür.

MEMELİLERDE ÜREME Memelilerde, yumurta ve spermin birleşmesi dişi canlının vücudunda gerçekleşir. Döllenme sonucu zigot oluşur ve zigottan embriyo meydana gelir. Embriyo dişi canlının döl yatağında gelişmesini sürdürür. Gelişme sonucu oluşan yavru canlı doğum olayıyla dişinin vücudundan dışarıya çıkar. Yavru canlı anne veya babasına benzer. Yavru bireyler kendilerine bakamadıkları için, ebeveynleri tarafından kendilerine yeterli oluncaya kadar beslenir ve korunurlar.

Yavrunun beslenmesinde anne sütü ile sağlanır. Dişi canlıların sütü özel besin değerlerine sahiptir. Sütün yapısında yavrunun mikroplardan korunmasını sağlayan maddeler vardır. Kedi, köpek, inek, kanguru, at, koyun, aslan, tavşan, yunus, zürafa, fil, yarasa, balina, deve ve fok gibi canlılar bu şekilde çoğalırlar. • Kısacası memelilerde iç döllenme, iç gelişme görülür.

BÖCEKLER: Arı, karasinek, sivrisinek, bit, kene, çekirge, hamamböceği, kelebek gibi canlılardır. Böceklerde iç döllenme, dış gelişme görülür. Yumurta ile çoğalırlar ve başkalaşım geçirirler.

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME Çevremizde gördüğümüz güzel çiçekler bulunduğu bitkinin üreme organıdır. Çiçek yapısında dişi ve erkek üreme organını bulundurur.

ÇİÇEĞİN KISIMLARI; Çiçek Sapı: Çiçeği bitkinin gövdesine bağlayan kısımdır. Çiçek Tablası: Çanak yaprak , taç yaprak , erkek ve dişi organların üzerine dizildiği kısımdır. Çanak Yaprak: Çiçek tomurcuk halindeyken tomurcuğu dış etkenlerden korur. Taç Yaprak: Çiçeğin renkli yapraklarıdır. Canlı renkleri ve aromalı kokuları ile birçok hayvanı çiçeğe çeker, böylece tozlaşmaya yardımcı olur.

Erkek Organ: • Bir çiçekte çok sayıda erkek organ bulunabilir. • İki bölümden oluşur. unlar sapçık ve başçıktır. • Sapçık bölümü, başçık bölümünü çiçeğe bağlar. • Başçık bölümü dört kesecikten oluşur. Bu keseciklere, polen (çiçek tozu) keseleri de denir. Polen çiçekteki erkek üreme hücreleridir. Polenler olgunlaşınca polen keseleri patlar ve olgunlaşmış polenler çevreye yayılır.

Dişi Organ: Çiçeğin en iç bölümünde bulunur. Yumurtalık ise en alttaki şişkin Kaba bir sürahiye benzer. bölümdür. Dişi organ, dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur. Burada yumurta hücresi bulunur. Yumurtalık kısmında bir veya birkaç tane tohum taslağı Dişicik tepesi nemli ve yapışkan bulunur. durumdadır. Polenler dişicik tepesine yapışarak burada çimlenir. Dişicik tepesi ile yumurtalık arasındaki bölüme ise dişicik borusu denir. Dişicik borusu çimlenen polenin yumurtaya ulaşmasını sağlar.

ÇİÇEKTE TOZLAŞMA VE DÖLLENME

Olgunlaşan çiçek tozları (polenler), erkek organın başçığı çatlayınca çevreye dağılır. Dağılan çiçek tozlarının bir kısmı yağmur, rüzgâr, kuşlar, böcekler veya insanlar gibi dış etkilerle dişi organın tepeciğine taşınır. Bu olaya tozlaşma denir. Dişi organın tepeciğine gelerek yapışan polenlerin zarı, dişi organın tepeciği nemli olduğu için çatlar. Polenin içindeki spermlerden biri yumurtalığa doğru polen tüpünü oluşturur. Diğer sperm polen tüpünden ilerleyerek yumurtalığa ulaşır. Yumurtalıkta bulunan yumurta hücresinin çekirdeği ile spermin çekirdeği birleşerek kaynaşır. Bu olaya döllenme denir. Yumurta hücresinin içinde bulunduğu tohum taslağı döllenme sonrasında gelişerek tohumu oluşturur. Tohumun içinde bulunduğu yumurtalığın gelişmesiyle de meyve oluşur.

Bir tohum içten dışa doğru embriyo, çenek ve tohum kabuğu olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Embriyo Döllenmiş yumurtanın (zigotun) geçirdiği çok sayıda bölünmeler sonucu yapıya embriyo denir. Embriyo bitkinin taslağıdır. Çimlenme sırasında hücre bölünmeleri geçirerek bitkiyi oluşturur. Çenek Embriyoyu çevreler. Bitkinin türüne göre nişasta, protein, yağ ve selüloz gibi maddeleri depolar. Embriyoyu çimlenme sırasında besler.

Tohum Kabuğu Tohum taslağının dış çeperinin kalınlaşmasıyla meydana gelir. Embriyoyu olumsuz çevre koşullarına karşı korur. Tohum zarı sayesinde embriyo çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun zaman korunur. Bu süre, tohum zarının kalınlığına ve besin deposuna bağlı olarak değişebilir.

Çiçekler, tohumlar ve meyveler bitkilerin nesillerini devam ettirmelerini sağlar. Meyvelerin bazılarında bir tane tohum bulunur. Erik, kiraz, kayısı, şeftali bu meyvelere örnek verilebilir. Bazı meyvelerde ise birden fazla tohum bulunur. Elma, ayva, armut, mandalina, portakal bu meyvelere örnek verilebilir. Meyveler domates, elma, salatalık gibi etli ve sulu ya da fındık, ceviz gibi sert kabuklu ve kuru olabilir. Tohumun yapısıyla çevreye yayılma şekli arasında bir ilişki vardır. Atkestanesinin dikenli tohumları insanların giysilerine ya da hayvanların tüylerine yapışarak taşınır. Karahindiba bitkisinin paraşüt şeklindeki tohumları rüzgârın etkisiyle taşınır. Böğürtlen kuşlar tarafından yenilir ve tohumları kuşların dışkılarıyla toprağa karışır.

Tohumun Çimlenmesi Tohumun içindeki embriyonun uygun şartlarda gelişerek yeni bir bitki meydana getirmesine çimlenme denir. Tohumun çimlenebilmesi için: *Canlı olması gerekir. Pişirilmiş ve çürümüş tohumlar çimlenmez. *Sıcaklığın uygun olması gerekir. Çok yüksek sıcaklıkta ya da çok düşük sıcaklıkta çimlenme olmaz. *Su(nem)gerekir. Kuru ortamda çimlenme olmaz. *Oksijen gerekir. Oksijensiz ortamda çimlenme olmaz. SOS !!!

DİKKAT! Tohumlar genellikle kuru ve soğuk ortamlarda uyku halindedir. Tohum çimlenip ilk yapraklar oluşuncaya kadar fotosentez yapılmaz. Bu nedenle çimlenme için ışık ve karbondioksit gerekli değildir. Karanlık ortamda çimlenme olur. Bu dönemde solunum yapılır. Solunum için gerekli olan besin çeneklerden karşılanır. Bundan dolayı çimlenme sırasında çenekteki besin miktarı gittikçe azalır. Çimlenme ile beraber tohumda ağırlık azalması gerçekleşir

EŞEYSİZ ÜREME • Bir canlıdan döllenme olmaksızın yeni bireylerin oluşturmasına denir. • İlkel yapılı canlılarda görülür. • Oluşan yavru canlılar tamamen ana canlıya benzer. • Canlılar arasında çeşitlilik bulunmaz. • Eşeysiz üreme, bölünme, tomurcuklanma, sporlu üreme ve vejetatif üreme gibi çeşitlere ayrılır.

Bölünerek Üreme Tek hücreli canlılarda görülür. Büyüyen hücre ortadan ikiye bölünerek çoğalır. Bölünme enine veya boyuna gerçekleşebilir. Paramesyumda (terliksi hayvan), öglenada (kamçılı hayvan), bakteri ve amipte görülür.

Rejenerasyonla Üreme Bazı omurgasız hayvanlarda, vücutlarından kopan parçadan yeni canlı oluşmasıdır. Halkalı ve toprak solucanlar eğer hayatsal organlarının bulunduğu yerden bölünürse, bölünen parçalardan yeni canlılar meydana gelir. Kertenkelenin kopan kuyruğunun tamamlanması, yarısı alınan karaciğerin kendini tamamlaması rejenerasyonla olur. Fakat bu olay üreme değildir.

Tomurcuklanarak Üreme • Ata canlıda oluşan çıkıntılardan yeni canlılar meydana gelir. Oluşan yeni canlı atadan ayrılabilir veya ayrılmayarak kolonide oluşturabilir. Bira mayası, sünger, hidra, polip mercanlarda görülür.

Sporla Üreme Ana canlı hücreleri içerisinde özel yöntemlerle çok sayıda spor oluşturulur. Sporlar çok küçük olduklarından su, rüzgar ve hayvanlar yardımıyla çevreye yayılırlar. Uygun ortam bulduklarında çimlenerek ana canlıyı oluştururlar. Bakteriler uygun olmayan koşullarda spor üreterek korunurlar. Mantarlar, sıtma mikrobu, çiçeksiz bitkilerde görülür.

Çelikle Üreme Kavak, çilek, söğüt, gül, üzüm vb. bitkilerinden alınan parçadan (kök, gövde, yaprak) kök oluşarak yeni bitkinin oluşması olayıdır

Yumru ile Üreme Patates, yer elması gibi bitkilerde görülen üreme şeklidir. Patates gibi bitkiler yumru gövdenin göz bulunan kısımları dikilerek çoğaltılır. Patatesler çok ender olarak tohumla da üretilir.

ÜNİTE SONU SORULAR 1. 2012 pybs

2. 2012 pybs

3. 2013 pybs

4. 5. 2012 pybs 2014 pybs

6. 7. 2014 pybs

8. 2014 pybs

9. 10. 2011 pybs

11. 2011 pybs

12. 2008 sbs

13. 2008 sbs

14. 15. 2010 sbs

16. 17. 2009 sbs