BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Psychische problemen en
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Psychische problemen en stoornissen op oudere leeftijd Dr. An Haekens P. K. Broeders Alexianen, Tienen
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Meeste ouderen beoordelen hun kwaliteit van leven als positief • Toch komen er op oudere leeftijd veel psychische problemen voor
Inleiding: psychische moeilijkheden bij ouderen • • aanpassingsstoornis rouw – bemoeilijkte rouw stemmingsstoornis: depressie -manie geheugenstoornissen psychotische stoornissen delier afhankelijkheidsproblemen (alcohol, medicatie) • angststoornissen • . . . BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen I. Rouw bij ouderen
Op oudere leeftijd: veel verlies… BROEDERS ALEXIANEN • • Verlies van geliefden Verlies van lichamelijke mogelijkheden Verlies van sociale status Verlies van financiële status Verlies van cognitieve functies Verlies van relationeel netwerk …. . Psychiatrische kliniek Tienen
Normale rouw BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Geheel van reacties dat optreedt na verlies van een persoon met wie een betekenisvolle relatie bestond. • Rouw is de prijs die we betalen voor een band die we zijn aangegaan • Vroeger: de fase – modellen; nu spreekt met eerder over ‘taken’ • Grenzen aan wat normale rouw is, zijn verbreed • Soms spectaculaire reacties: zijn te begrijpen wanneer men weet dat vele oudere paren met elkaar bespreken in welke volgorde ze het best kunnen overlijden
Rouw bij ouderen: moeilijkheden • De omgeving is te weinig geïnteresseerd in het verdriet van de oudere of gaat er soms van uit dat de oudere gewend is aan ‘verlies’. • Er heerst met andere woorden een zekere banaliserende attitude vanuit de omgeving ten opzichte van rouw bij ouderen, • Negatieve gevoelens ten aanzien van de overledene kunnen soms moeilijk aan bod komen. BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Rouw bij ouderen: moeilijkheden BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • De omgeving is er zich vaak niet bewust van dat een ernstig verlies een grote impact kan hebben op de psychische en fysieke gezondheid van de ouderen • Toename in medicatiegebruik • Soms mijdt de omgeving ook de rouwende • Relationele competentie! • Door gevoelens van depressiviteit, schaamte, en jaloezie wordt de sociale isolatie en ook de eenzaamheid groter
Anticiperend rouwen • Min of meer dezelfde componenten • Toch enkele essentiële verschillen – Betekenisvolle persoon is er nog; het samenleven wordt stressvol – Ambivalentie – Persoon wordt door de omgeving niet ervaren als een rouwende – Geen maatschappelijke gewoontes of rituelen – Kan soms jaren duren – Kan soms moeilijker zijn dan na het overlijden BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Rouwen van dierbaren van dementerenden: te vergelijken met nabestaanden van langdurige vermissing (B. Miesen) • Bij een vermissing is de geliefde niet meer lijfelijk aanwezig maar het is onzeker of hij er niet meer is. Bij dementie blijft de dierbare lijfelijk aanwezig maar het is duidelijk dat hij langzaam weggaat; het is onzeker of hij er nog is. Er is dus sprake van een omgekeerde vermissing. Dat wil zeggen dat het rouwproces van de familie in principe lang stagneert. En dat is uiterst moeilijk te dragen….
Rouwen: besluit BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Even ernstig te nemen als op jongere leeftijd • Erover spreken. Opletten met elkaar te sparen • Niet beschaamd zijn voor emoties zoals schuld, jaloezie, agressie, opluchting… • Opletten voor sociale isolatie • Contacten onderhouden • Opletten met medicatiegebruik
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen II. Dementie
Dementie: inleiding BROEDERS ALEXIANEN • Goedaardige ouderdomsvergeetachtigheid • Minimale cognitieve stoornissen (MCI) – in schemerzone tussen normale veroudering en dementie – geheugenklachten geuit door de patiënt, familie of arts – normale dagelijkse activiteiten, maar problemen met complexere dagelijkse activiteiten – beperkte evolutie naar dementie? Psychiatrische kliniek Tienen
Dementie: criteria – geheugenstoornissen: verminderd vermogen nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren – een (of meer) van de volgende cognitieve stoornissen • afasie: taalstoornis • agnosie: onvermogen om dingen te herkennen of thuis te brengen • apraxie: verminderd vermogen motorische handelingen uit te voeren • stoornis in de uitvoerende functies: plannen maken, organiseren, opeenvolgend handelen BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • beperking in het sociaal of beroepsmatig functioneren en • achteruitgang ten opzichte van het vroegere niveau van functioneren • geleidelijk begin en een progressieve cognitieve achteruitgang Psychiatrische kliniek Tienen
Een verhaal… BROEDERS ALEXIANEN • zelfstandige, 58 jaar • consulteert omwille van concentratiestoornissen • neurologisch OZ: weinig bijzonderheden, verwezen naar psychiater owv depressie • moeite om terug te betalen in winkel • onzeker • toenemende problemen op ‘ t werk Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • • • aanvankelijk besef van falen stilaan verminderd ziektebesef toenemende woordvindingsmoeilijkheden uiteindelijk werk stop vroeger bijzonder technisch aangelegd (hifi, tv) ; verdwijnt stilaan • speelde piano: wordt onmogelijk • enkel naar muziek luisteren Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • • • stilaan hulp nodig bij aankleden spreken erg verarmd toenemende gangmoeilijkheden fietsen lukt niet meer Meer en meer zorgbehoevend Psychiatrische kliniek Tienen
Alzheimer dementie • aanvankelijk: nieuwe info wordt moeizamer opgeslagen in het geheugen. – moeilijkheden met onthouden van namen, – problemen met terugvinden van sleutels, portefeuille, bril • lange termijn geheugen blijft aanvankelijk relatief gespaard • persoonlijkheidsveranderingen – nerveus, paniekerig, opvliegend BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • vervolgens: moeilijkheden met probleemoplossend vermogen (financiële toestand) en ADL-functies verminderen (vooral ingewikkelde routineactiviteiten) • taalproblemen (bv woordvindingsmoeilijkheden) • desoriëntatie in tijd en ruimte Psychiatrische kliniek Tienen
• veranderingen in emotioneel functioneren (angst, depressieve reacties, achterdocht) • toenemende stoornissen in het lange termijn geheugen • toenemende praxisstoornissen • geheugenstoornissen nemen toe • ADL-functies nemen af • laatste stadium: patiënt is niet meer in staat te communiceren of een doelgerichte activiteit uit te voeren BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Andere psychische en / of gedragsstoornissen • veranderingen in stemming en affect – minstens 50% van dementerenden maakt een depressie door – bijna alle dementerenden vertonen op bepaalde ogenblikken depressieve symptomen – Angst en paniek BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
• gedragsstoornissen – agressie, agitatie, rusteloosheid, ronddolen. . • slaap en eetproblemen • wanen – misidentificatie – zichzelf, anderen, op TV, in huis • hallucinaties – meestal visuele hallucinaties (zien van mensen in huis die er niet zijn) BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Andere vormen van dementie • • • Vasculaire dementie (en mengvormen) Lewy Body dementie Frontotemporale dementie Dementie bij de ziekte van Parkinson Creutzfeldt –Jacob (prion: infectieus eiwitachtig deeltje) • Dementie bij de ziekte van Huntington BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Wat met het ziektebesef? BROEDERS ALEXIANEN • wisselend Psychiatrische kliniek Tienen
‘Fasen’ BROEDERS ALEXIANEN • Het bedreigde ik • Het verdwaalde ik • Het verborgen ik • Het verzonken ik Psychiatrische kliniek Tienen
Diagnose BROEDERS ALEXIANEN • Diagnostiek van de aandoening • Zorgdiagnostiek Psychiatrische kliniek Tienen
Behandeling BROEDERS ALEXIANEN • Medicatie – Aricept, Exelon, Reminyl – Ebixa • Omkadering en benadering Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen III. Depressie bij ouderen
Casus • 76 -jarige man, voormalig belastingsinspecteur • omschreven als zeer perfectionistisch • moedeloos, sombere stemming • vermagering, angst voor ernstige ziekte • gedachten van uitzichtloosheid, hopeloosheid • doodsgedachten, passieve doodswens • toenemende onrust, onhoudbaar thuis BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
• opname: patiënt trekt zich terug op de kamer • zakdoek voor de mond; vrees om anderen te ‘besmetten’; is ervan overtuigd aan een besmettelijke aandoening te lijden • “heel het ziekenhuis zal door mijn fout ten onder gaan” • lijdensdruk +++ • “ze komen mij halen”, wanneer hij een helicopter hoort overvliegen; “ik moet naar de gevangenis, mijn verdiende loon. . . ” BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Depressie bij ouderen BROEDERS ALEXIANEN • Voorkomen: – Alle depressieve syndromen: 15% – Meer in rusthuizen: 20 -30% • Ernstige aandoening – grote impact op lichamelijke gezondheid (verhoogde mortaliteit) • Depressie bij ouderen wordt vaak miskend – Vooroordelen: « depressieve gevoelens horen nu eenmaal bij de oude dag» – Vooroordeel: « depressie bij ouderen is niet behandelbaar » Psychiatrische kliniek Tienen
Depressie bij ouderen BROEDERS ALEXIANEN – Ouderen: verbergen gevoelens • Schaamte – teken van zwakte • Problemen ‘vertalen’ in lichamelijke klachten • Proberen probleem zelf op te lossen met alcohol of medicatie – Depressie presenteert zich op atypische wijze – Depressie gaat vaak samen met dementie – overlap in symptomen – Depressie is vaak geassocieerd met lichamelijke aandoeningen Psychiatrische kliniek Tienen
Klassiek depressief syndroom Stemming – affect Klimaat -weer - Gevoel van niet meer te kunnen voortbewegen – geen drive meer - Anhedonie: gebrek aan lustbeleving - Anesthesie: gebrek aan voeling met het leven en de wereld (pijnlijke anaesthesie) BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Klassieke depressie BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Negatief zelfbeeld Negatief beeld op de wereld Negatief beeld op de toekomst Negatief beeld op het verleden : één en al gemiste mogelijkheden Doodsgedachten - doodswens
Klassieke depressie • Depressie gaat ook vaak gepaard met lichamelijke problemen – – – – Eetlust Obstipatie Dagschommeling Libidovermindering Slaapstoornissen Inwendige onrust of remming Zelfverwijten, gevoelens van minderwaardigheid – Moeheid of energieverlies – Concentratie en geheugenstoornissen BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Depressie waarbij vooral lichamelijke klachten op de voorgrond staan • • moeheid, zwaktegevoel allerlei pijnen, rugpijn in de borststreek kortademigheid hartkloppingen buikpijn / constipatieklachten hoofdpijn, duizeligheid enz. BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Depressie waarbij geheugenklachten op de voorgrond staan • Soms moeilijk onderscheid tussen een depressie en een dementie • Depressie kan gepaard gaan met geheugenstoornissen – indruk van dementieel syndroom • Overlap in symptomatologie BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Behandeling van depressie bij ouderen • Behandelbaar ! • Medicatie + Psychotherapie • Langere ‘latentietijd’ voor antidepressiva • Aandacht voor “mineure” depressies ! BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Risicofactoren • • Rouwproblematiek Kwaliteit sociaal netwerk Verlies aan financiële en sociale status Belastende zorgfuncties Chronische ziekte Achteruitgang cognitieve functies Persoonlijkheid? – bepaalde ‘karaktertypes’ lopen een hoger risico BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Risicogroepen BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Oudere, alleenstaande vrouwen met gering inkomen • Oudere weduwen en weduwnaars • Ouderen met ernstige somatische ziekte gecombineerd met een geringe financiële draagkracht en beperkt sociaal netwerk • Ouderen die in een rusthuis worden opgenomen • Mantelzorgers (ook nadat familielid in een rusthuis is opgenomen)
Zelfdoding bij ouderen BROEDERS ALEXIANEN • Belangrijk maatschappelijk probleem • Tot voor kort weinig aandacht voor suïcide bij ouderen – • Piek in categorie 80 -84 jaar • Zo oudere depressief: 4 maal meer kans op suicide • Verhouding tussen TS en gelukte suïcides is bij ouderen veel lager dan bij jongeren: 4/1 – 20/1 Psychiatrische kliniek Tienen
Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100. 000 inw. ) mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2004 bron: Sterftecertificaten alle overlijdens , Vlaams Gewest, BROEDERS ALEXIANEN 2004 Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • Zelfdoding is meestal gerelateerd aan een psychiatrische aandoening – Depressie – Alcoholmisbruik – Schizofrenie en andere psychotische stoornissen • Preventie Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen IV. Alcoholafhankelijkheid op oudere leeftijd
Alcohol op oudere leeftijd BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Alcoholproblemen bij ouderen worden vaak niet gedetecteerd • Zeer uiteenlopende bevindingen: 5 tot 16% (algemene populatie ouderen)
Belgische cijfers • Nationale gezondheidsenquête (bevolkingsonderzoek) – De alcoholconsumptie neemt toe tot de leeftijd van 45 -54 jaar en daalt op latere leeftijd (in 2004) – Op oudere leeftijd: 1997 - 2004: toename in de alcoholconsumptie – Het dagelijks alcoholgebruik stijgt met de leeftijd en bereikt een piek op de leeftijd 55 tot 74 jaar. – 75 -plussers: dagelijks alcoholgebruik fel toegenomen (overige leeftijdsgroepen: daling) BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Epidemiologie BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Drinkpatroon BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
BROEDERS ALEXIANEN • Toekomstige ouderen: meer alcoholgebruik? Psychiatrische kliniek Tienen
Problematisch alcoholgebruik in de bevolking (CAGE-vragenlijst) BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen -Hebt U ooit de behoefte gevoeld om het drinken te verminderen? -Hebt U zich ooit geërgerd aan de kritiek op uw drankgebruik? -Voelt u zich wel eens schuldig mbt uw drankgebruik? -Gebruikt u ‘s morgens wel eens een borrel om op gang te komen? Als 2 van de 4 vragen positief beantwoord worden is er een aanwijzing voor riskante gewoonte
Late onset drinkers BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Ingrijpende levensgebeurtenissen (life events (verlies van partner, naderende dood, vereenzaming, relatieproblemen, ouderdomskwalen, pensionering) Personen die vroeger alcohol gebruikten als reactie op stressvolle omstandigheden, zonder probleemgebruik, hebben op latere leeftijd hogere kans om verslaafd te geraken. Zij hebben geleerd dat alcohol tijdelijk onlust door lust vervangt.
Late onset drinkers BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Sociaal netwerk • Eenzaamheid • Wegvallen van werkgerelateerde structuur en verantwoordelijkheid kan maken dat men meer gaat drinken • Gezondheidstoestand: slechter dan niet-drinkers • Relatief meer vrouwen
Verhoogt het ouder worden de gevoeligheid voor alcohol? BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen • Ouderen bereiken een hogere concentratie alcohol in het bloed dan jongeren wanneer ze dezelfde dosis alcohol innemen – Dit komt door een leeftijd-gerelateerde afname in lichaamsvocht. Met het ouder worden treedt er immers een herverdeling van de vet - en waterweefsels op. – De distributie van alcohol vindt enkel plaats in het waterweefsel en dus daalt het distributievolume van alcohol. Na inname van dezelfde hoeveelheid alcohol zullen de alcoholconcentraties in de organen van ouderen hoger zijn dan bij jongeren (en bij vrouwen hoger dan mannen).
• Ouderen zijn dus gevoeliger voor intoxicatie en andere effecten van alcohol. • Tolerantie voor alcohol neemt af met ouder worden. Ouderen kunnen al last krijgen van bepaalde effecten van alcohol (bv coördinatiestoornissen) bij een lagere dosis dan jongeren. Bij jongeren neemt overigens de tolerantie toe met de toename van het alcoholgebruik. Men kan maw stellen dat ouderen op zeker ogenblik last beginnen krijgen van de schadelijke effecten van alcohol terwijl hun drinkpatroon eigenlijk niet veranderd is. BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Gevolgen en verwikkelingen 1. 2. 3. 4. Cardiovasculair Ademhalingsstelsel Autonoom zenuwstelsel Verstorend effect op de slaap 5. Andere somatische effecten Gastritis, ulcus, leversteatose, cirrose, slokdarmvarices, pancreatitis, polyneuropathie, myopathie, cerebellaire degeneratie, epileptische insulten, …. . BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Gevolgen en verwikkelingen 6. Interacties met farmaca 7. Psychiatrische gevolgen Relatie tussen alcohol en depressie - Oudere alcoholisten zouden drie maal zo veel een depressie ontwikkelen dan 65 -plussers zonder alcoholisme - Oudere depressieve patiënten vertonen 3 tot 4 maal een alcoholafhankelijkheid in vergelijking met niet-depressieve patiënten - Alcohol en suïcide 8. Alcohol en de hersenen Grote variabiliteit in effecten van alcohol op de hersenen BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Ouderen en alcohol: besluit BROEDERS ALEXIANEN • Bij het adviezen geven aan ouderen (ivm hypertensie, ulcera, etc. ) zou tevens moeten gemeld worden dat de symptomen kunnen verergeren met het drinken, en dat medicatie gemengd met alcohol gevaarlijk of zelfs fataal kan zijn. • Oppassen met het advies dat twee glaasjes per dag geen kwaad kan en zelfs goed zou zijn voor de gezondheid! Psychiatrische kliniek Tienen
Ouderen en alcohol: besluit BROEDERS ALEXIANEN • Hulp zoeken of proberen te verwijzen zo er een alcoholprobleem. • Ook op oudere leeftijd is een behandeling voor een alcoholprobleem zinvol. Psychiatrische kliniek Tienen
Tien tips om lichamelijk en geestelijk oud te worden • tip 1. Doelen stellen • tip 2. Bewaar uw gevoel voor humor en wees niet lang boos • tip 3. Zorg voor voldoende beweging • tip 4. Zorg voor voldoende slaap • tip 5. Probeer te leren van verliezen, teleurstellingen en tegenslagen BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen
Tien tips om lichamelijk en geestelijk oud te worden BROEDERS ALEXIANEN • tip 6. Koester vriendschappen en onderhoud uw contacten • tip 7. Denk regelmatig aan alles waar u dankbaar voor of trots op bent • tip 8. Streef ernaar om te zorgen voor mensen of dieren • tip 9. Wees matig met eten en eet minstens tweemaal per week vis • tip 10. Geniet van de kleine dingen van het leven Psychiatrische kliniek Tienen
- Slides: 61