Branislav Nikoli Departman za Fiziku PMF Novi Sad

Branislav Nikolić Departman za Fiziku PMF Novi Sad

SUNCE – predstavnik 'normalnih' zvezda nema vidljivih promena u sjaju u jezgru: traje fuzija vodonika u teže elemente zvezde u najboljim godinama!

… a unutrašnjost. . . ?

RIN G !!! Zvezda kao rezonator (aktivna unutrašnjost) turbulentna kretanja gasa sferni talasi NG RI !!! stojeći akustičn talasi Rezonantna zona RING !!!

. . . aktivna spoljašnjost površina Sunca odstupa od sferne !! ! simetrije, tj. IIIING ravnotežnog R položaja kolebanje površine G!! IN RII ! R I III I !! N G ! delovi površine osciluju oko ravnotežnog položaja talasi i dolje (amplituda~nekoliko metara)

Neradijalne oscilacije, p-modovi stojeći talas zarobljen u rezonantnoj zoni karakteristični šablon na površini. . . i u unutrašnjosti l – ukupan broj čvornih linija m – broj čvornih linija koje prolaze kroz polove (meridijani) n – broj čvorova od centra do površine l-m = broj čvornih linija II ekvatoru (paralele)

sferni harmonici! a) l=1, m=0; b) l=1, m=1; c) l=2, m=0; d) l=2, m=1; e) l=2, m=2; f) l=3, m=0;

i to mnogo sfernih harmonika! g) l=3, m=1; h) l=3, m=2; i) l=3, m=3; j) l=5, m=5; k) l=10, m=5; l) l=10, m=10;

svakom sfernom harmoniku odredjenom sa tri broja l, m, n odgovara po jedna frekvencija, po jedan stojeći talas i po jedna rezonantna zona - na Suncu ima puuuuno superponiranih sfernih harmonika! - kako ih uočiti i razlučiti već postojećim instrumentima? !? !? ? - hmmm. . . osluškivanjem: ako se površina talasa (periodično), neki njeni delovi se nekad približavaju udaljavaju

Frekvencija (superponiranih talasa) 5 min oscilacije (otkrivene još ’ 60 -tih) Amplituda brzine plavi pomak crveni pomak ppm!) (relativna promena sjaja –

spektar frekvencija Frekvencije najvećih amplituda – n, l harmonici (m=0) - pretežno samo meridijani

male i velike separacije gustina brzina zvučnih talasa = f(T) dubina rezonantne zone masa T=f(r) starost

Diferencijalna i zonalna rotacija (l, m, n) Različita brzina rotacije pojedinih slojeva Različita brzina rotacije pojedinih pojaseva

. . . i ne samo Sunce. . .

promenljive zvezde RADIJALNE OSCILACIJE (toplotna mašina) (l=0), neradijalne oscilacije, p- i gmodovi (dubinski, sila potiska)

tipični radijalni pulsatori: zvezde džinovi, beli patuljci δ Cep asteroseizmologija: ne samo udaljenost, već i masa, temperatura, pritisak, gustina, diferencijalna rotacija, hemijski sastav!

Beli patuljci (najraznovrsniji periodi) u sp o n ASTEROSEIZMOLOGIJE

brzo oscilirajuće A zvezde T = 5 – 10 minuta + magnetno polje. . . asteroseizmologija. . . model magnetnog polja? ! dinamo?

W – modovi (relativistički) opadanje ili rast amplitude p- i gmodova gravitacioni talasi neutronske zvezde

značaj zvezdanih oscilacija - odredjivanje starosti i proučavanje evolucije zvezda - odličan test za modele zvezda - hemijski sastav i hemijska evolucija u zvezdama - dugi periodi i male amplitude – skrivena aktivnost? - proučavanje mehanizma stvaranja magnetnog polja - uticaj evolucije zvezda na klimu Zemlje i vansolarnih planeta