BOYALAR VE BOYAMA TEORLER Do Dr Arzu FINDIK

BOYALAR VE BOYAMA TEORİLERİ Doç. Dr. Arzu FINDIK

Bakterileri boyamaksızın görmemiz neden zordur? • Bakteri hücreleri genellikle renksizdir çünkü sitoplazma çoğunlukla transparenttir. Kullanılan boyalar bakterileri daha iyi görmemizi sağlar.

Boyamanın amaçları nelerdir? • Boyalar mikroorganizmaların arka plana karşı kendini göstermelerini sağlar • Araştırıcıya mikropları kategorize etmede yardımcı olur • Hücre yapılarını ayırt etmeyi sağlar

Kaynaklarına göre boyalar • Doğal boyalar; nadir kullanılır. Örn; karmin (ağaçtan), kına, indigo, hematoksilen (kırmız böceğinden)vb; bitkisel veya hayvansal; çoğunlukla histolojide kullanılır • Sentetik boyalar; Anilin boyaları Boyaların çoğu; • benzen derivatlarıdır, kömür katranından derive edilir • Organik bileşiklerdir; benzen+kromofor+okzokrom benzen+kromofor= kromojen (bileşiğe boya özelliği verir). Ancak gerçek boya niteliğinde olabilmesi için, doku ve liflere bağlama yeteneğinde olması gerekir ki bu özellik okzokrom grubu tarafından sağlanır. Bunlar bileşiğe elektrolitik disosiyasyon özelliği kazandırarak bileşikle tuz oluşumunu sağlar, kromofor grubu daha etkin hale gelir.

Boyalar, iyonize olduklarında yüklendikleri elektrik yüküne göre • Asit Boyalar; negatif elektrik yüklü. Örn; asit fuksin, safranin. Pozitif yüklü molekülleri boyar; bakteriyel kapsül, sitoplazma gibi. • Bazik boyalar; pozitif elektrik yüklü. Örn; bazik fuksin, kristal viyole, metilen mavisi. Negatif yüklü yapıları boyar; hücre yüzeyi negatif yüklüdür. • Nötr boyalar; asit ve baz boyaların karışımıdır. İyonik olmayan boyalardır. Suda çözünen renkli organik bileşiklerdir. nötr tuzu meydana getiren asit ve bazın her ikisi de renklidir. Örn; Giemsa, Wright, Leishman Serbest asit ve bazlar suda çok az eridiklerinden sentetik boyalar daima nötr tuzlar halinde kullanılırlar. Nötr tuzlar hem asit köke (anyon) hem de bazik köke ( katyon) sahiptirler.

Boyalar, içerdikleri kromofor grubuna göre • Nitro boyaları; kromofor grubu NO 2’dir, asit karakterdedir (örn; pikrik asit) • Azo boyaları; Monoazo, diazo ve poliazo boyaları; kromofor grubu benzen halkasına azo (-N=N-) bağı ile bağlanmıştır, asittir ancak halkaya –NH 2 katılırsa bazikleşir (örn; metil kırmızısı) • Antrakinon boyaları; antrachen (katrandan derive edilir)’in oksidasyonu ile oluşur. (örn; alizarin kırmızısı)

Boyalar, içerdikleri kromofor grubuna göre • Tiyazol boyaları; tiyazol (thiazol) halkası ve indamin grubu (kromofordur) içerir • Kuinonimin boyaları; iki kromofor (indamin ve kuinoid halkası)grubu içerir (indanin, indofenol, tiazin-metilen mavisi, tionin-, oksazin, azin boyaları-nötral red, safranin, nigrosin)

Boyalar, içerdikleri kromofor grubuna göre • Fenilmetan boyaları; bakteriyolojide çok kullanılırlar. – Diamino trifenil metan; kuvvetli bazik (brilliant yeşili) – Triamo trifenil metan; kuvvetli bazik, bazıları ise asidiktir (asit ve bazik fuksin, kristal viyole, metil mavisi) – Hidroksi trifenil metan; asidik olup indikatör olarak kullanılır (resolik asit) – Difenil-naftil metan

Boyalar, içerdikleri kromofor grubuna göre • Ksanten boyaları; asit veya bazik olabilir, genellikle indikatör olarak kullanılırlar – Pironin – Rodamin – Floran – Fenolftaleyn ve sülfonftaleyn

Bazı tanımlar • Vital boya; canlı hücrelere, onları öldürmeden uygulanabilen boyalardır • Vital boyama; Canlı hücre yapılarını boyama; hem in vivo (intravital boyama) hem de laboratuvar preparatlarında(in vitro)(supravital boyama). Örn; Janus green canlı hücreler tarafından tutulur ve mitokondriyi boyar.

Bazı tanımlar Metakromatik boyama; Bazı bazik karakterli anilin boyaları, bazı doku komponentlerini , boyanın orijinal renginden farklı renkte boyayarak ayırt edebilir. Bu fenomen metakromazi olarak bilinir. Bu tarzda reaksiyon veren doku elementleri için metakromazi gösteriyor denir. Bu fenomenin kabul gören açıklaması: Renk değişimi polimerizasyona bağlıdır. Sülfatlanmış maddeler oldukça metakromatiktir. Örn; Mast hücre granülleri (fazlaca sülfatlanmış halde heparin içerirler). Metakromatik boyalar arasında, metilen mavisi, tionin, kristal viyole, toludin mavisi sayılabilir. Thionin ve toluidine blue nükleus ve sitoplazmayı farklı boyar.

Bazı tanımlar Direkt boyama; basit boyamadır, dokular değişik renk tonlarında görünür. İndirekt boyama; boyamayı gerçekleştirmek için bir mordant gerekir veya hem seçiciliğin hem de boya yoğunluğunun artırılması için, boyanın elementle birleşmesini sağlayan bir madde kullanılır Dekolorizasyon; boyanın kısmi veya tamamen giderilmesi. Boya seçici bir şekilde uzaklaştırıldığında (genellikle mikroskobik kontrol altında) bu, diferensiyasyon olarak adlandırılır. Bazen dekolorizasyon, başka diğer bir boya ile tekrar boyamak için yapılır.

Bazı tanımlar Mordant; doku ve boya arasında bağ kurarak bazı boyama reaksiyonlarına neden olan maddelerdir. Bağ olmazsa boya bağlanamaz ve boyayamaz. Gram boyamada mordant olarak iyodin solüsyonu (Lugol) kullanılır.

Bakterilerin Boyanması ve Boyanma Teorileri • Fiziksel görüş; boyanma reaksiyonu kapillarite, ozmoz, adsorpsiyon, absorpsiyon olaylarına dayanır. Boya-madde arasında bileşik oluşmaz • Kimyasal görüş; asit-bazik yapılar, asit-bazik boyalarla bileşik oluşturur. Karşılıklı kimyasal ilişkilere dayanır.

Bakterilerin Boyanması ve Boyanma Teorileri Bakteriler nötr p. H’da (p. H 7. 0) hafif negatif elektrik yüklenirler. Bu yüzden bazik boyalar bakteriyi boyarken asit boyalar da geri planı boyar. “Asit karakterde yapılar (hücre duvarı) bazik boyalarla, bazik yapılar (sitoplazma) ise asidik boyalarla boyanır”

BOYAMA YÖNTEMLERİ • Basit boyama (tek boya) – Karbol fuksin, kristal viyole, metilen mavisi ile boyama, negatif boyama (mikroorganizma değil, saha boyanır. Karanlık alanda m. o. lar parlak, renksiz görünür. Örn; nigrosin ve çin mürekkebi ile boyama) • Bileşik boyama (iki veya daha fazla boya) – Diferansiyel boyama (Gram boyama, Ziehl Neelsen boyama) – Strüktürel boyama (spor, kapsül, flagella çekirdek boyama)

Çomak Kok

NEGATİF BOYAMA: Bakteriler değil saha boyanır. Lam üzerine çini mürekkebi yada nigrosin konur. Üzerine bakteri kültürü ilave edilir. Kurutularak incelenir.