Bodemenergie Stand van zaken en toekomst Wouter Wienk

Bodemenergie Stand van zaken en toekomst Wouter Wienk RVO. nl Frank Agterberg Bodemenergie. NL

Even voorstellen… Wouter Wienk RVO. nl Frank Agterberg Bodemenergie. NL DHPA FARM

Overzicht presentatie • • • Energie akkoord afspraken voor BES Doelen Stand van zaken bodemenergie Kansen Ondersteuning Een zonnige toekomst voor bodemenergie?

SER Energie Akkoord 186 PJ opgave Voor het bereiken van de 16%-doelstelling wordt naast de opties uit pijler 2 ingezet op een zo optimaal mogelijke kosteneffectieve benutting van de overige opties voor hernieuwbare energie. In de mix van het bereiken van 16% in 2023 streven partijen naar 186 PJ in 2023 uit diverse, veelal decentrale, vormen van duurzame energie. Zon -PV Zon-T DE Wind h Biomassa Bodem DE-W/K WP Buitenlucht Oppervlaktewater

Ondiepe bodemenergiesystemen Grondwatersysteem WKO/KWO Bodemwarmtewisselaar VBWW

Verduurzaming warmte (& koude-) voorziening 1800 PJ overig 3000 PJ totaal 1200 PJ warmte 610 PJ Industrie & landbouw 1147 PJ ‘fossiele’ warmte 584 PJ warmteverlies 590 PJ Gebouwde Omgeving 53 PJ Hernieuwbaar Cyclus 6 + ? PJ Opslag en hergebruik 6 PJ Bodemenergie 3 PJ geothermie Één jaar 6 PJ Bodemenergie Bron: CE Delft (2012), Kansen voor warmte; CBS (2017), Hernieuwbare energie in Nederland.

Realisatie en doelstelling SER-Energieakkoord (‘ 13) Doelstelling ‘ 23 Doelstelling ‘ 20 Realisatie 2000 -’ 16

Duurzame warmtebronnen stavaza Bron: CBS

Bron: CBS

Aantal WP totaal met trend '13 -'15 400, 000 350, 000 2010 -2012 Aantal WP 300, 000 2013 -2015 250, 000 2016 200, 000 Linear(2013 -2015) 150, 000 100, 000 50, 000 0 2011 2012 2013 Jaar 2014 2015 2016 2017

Aantal lucht-water WP met trend '13 -'15 60, 000 20102012 300, 000 Aantal WP 250, 000 20132015 200, 000 20102012 50, 000 20132015 40, 000 2016 Aantal WP 350, 000 Aantal bodemgebonden WP met trend '13 -'15 30, 000 150, 000 20, 000 10, 000 50, 000 0 2012 2014 Jaar 2016 2018 Geschatte ISDE effect WP-Lucht: 22. 503 0 2012 2014 Jaar 2016 2018 Geschatte ISDE effect WP-Bodem: 652 stuks

Waar liggen de kansen voor BES? Klein vermogen (5 k. W) - meervoudige woning S - M - L - XL utiliteit BWW (gesloten) WKO (open) Aantal/dekkingsgraad Enkel huis groot vermogen (> 1 MW) Aa n tal ge bo uw in N E S d! N e i A b K ge n e d mid en Dekkingsgraad BE Gebouw-grootte

Wat doen we voor BES? Nieuwe sytemen • Versnellingstafels 2020 -2023 Kansrijke proposities aanbieden aan de markt. Drempels aanpakken. • Green deal Aardgasvrije wijken (kansen voor BE bij 31 gemeenten) • Label C verplichting vanaf 01 -01 -2023 Met bodemenergie een grote stap mogelijk • Nieuwbouw: nu en met BENG Bodemenergie scoort gunstig in de berekening

Bestaande systemen: Capaciteit benutten in de directe omgeving • Hermitage – Hortus warmte uitwisseling • Meer info: http: //www. gebruikersplatformbodemenergie. nl/leerzamepraktijkcase-tijdens-bijeenkomst-hermitage-amsterdam

Meer halen uit bestaande systemen • RVO ondersteunt Gebruikersplatformbodemenergie Samen naar een optimale inzet van bodemenergie http: //www. gebruikersplatformbodemenergie. nl/

Waarom kiezen voor BES? • • Beste energetische rendement Betrouwbaar TCO (Total Cost of ownership) is goed Geen directe emissies op locatie Stil (intern als extern) Geen “stookruimte” eisen Ontwerp, aanleg, beheer zijn geborgd.

Marktontwikkelingen. BES goedkoper D A C E B A: Horizontale wisselaar Geo. Well B: Energie heipaal C: Aardwarmtesonde D: Verticale platenwisselaar (12 m 2) E: Aardwarmtekorf (nieuwbouw)

Financiële ondersteuning • • ISDE (voor de warmtepomp) EIA (complete systemen) MIA/Vamil Groenregeling Toekomst wellicht ook SDE+ voor grotere Bodemenergiesystemen.

Een zonnige toekomst voor Bodemenergie? • (Ex)-Minister Kamp ziet veel potentie voor het gebruik van warmte- en koudeopslag (wko), geothermie, zonthermie, biomassa en warmtepompen. Volgens de minister hebben bodemenergie (waaronder geothermie) en biomassa het grootste potentieel. (april 2015) Kansen voor bodemenergie: - WKO: dicht bebouwd + utiliteit - El warmtepomp: nieuwbouw, ingrijpende renovatie

Zonnige toekomst? Bewolkt, met kans op opklaringen. Het streven is toch…

Zonnig en onbewolkt

Documentatie • (Concept) Plan van aanpak versnelling bodemenergie (2016/7). • Agterberg (2017), Startdocument roadmap Bodemenergie. (Markt & waardeketen) • Naber, N. et al. (2016), Een klimaatneutrale warmtevoorziening voor de gebouwde omgeving, update 2016, Delft: CE Delft. (Eindbeelden dz GO 2050)