BOALTIM GEREKSNM BAIRSAK BOALTIMI Prof Dr Ayten DEMR

BOŞALTIM GEREKSİNİMİ (BAĞIRSAK BOŞALTIMI) Prof. Dr. Ayten DEMİR Arş. Gör Eda Özge YAZGAN 5. 11. 2020 1

Boşaltım Gereksinimi • Boşaltım organizmanın atık ve istenilmeyen maddelerin düzenli olarak vücut dışına atmasına boşaltım (eliminasyon) denir. 5. 11. 2020 2

5. 11. 2020 3

Kalın Bağırsağın Bölümleri 1. Çekum 2. Ascending (çıkan) kolon 3. Transvers kolon 4. Descending (inen) kolon 5. Sigmoid kolon 6. Rektum - Anal kanal -Anüs 5. 11. 2020 4

5. 11. 2020 5

Kalın bağırsağın uzunlığu yetişkinlerde ortalama olarak 125 -150 cm kadardır. İncebağırsakla kalın bağırsağın birleştiği yerde ileoçekal kapak bulunmaktadır. 5. 11. 2020 6

5. 11. 2020 7

İlioçekal kapaktan sonra kalın bağırsağın assendens bölümü devam eder. Assendens bölümünden sonra sırasıyla; transvers kolon, dessendens kolon, sigmoid kolon , rektum, anal kanal ve anüs denen yapılar yer alır. 5. 11. 2020 8

5. 11. 2020 9

5. 11. 2020 10

Rektum • • Yetişkinlerde 10 -15 cm uzunluğundadır. Bebeklerde bu uzunluk 2, 5 cm’ye kadar düşer. Defekasyona kadar boştur. Vertikal ve transvers kıvrımları vardır. 5. 11. 2020 11

Anal kanal • Yetişkinlerde 2, 5 -5 cm ‘dir. • İnternal ve external sfinkterlerle sınırlıdır. İç sfinkter düz kaslardan yapılmıştır otonom sinirsistemi tarafından innerve edilir. İstemsiz olarak çalışır. Dış sfinkter iç sfinkterin etrafını sarar. Somatik sinir sistemi tarafından innerve edilir ve istemli olarak çalışır. Dış sfinkter hareketi pelvik tabanında yer alan levator ani kasının hareketiyle gerçekleşir. 5. 11. 2020 12

5. 11. 2020 13

Kolon duvarı dışta longitidünal içte sirküler kas tabakası uzunlamasına olan kas teniaları oluşturur. Kas tabakasının kasılması ile haustrasyolar ve içte düzensiz kıvrımlar oluşur. Histolojik olarak; seroza, kas tabakası, mukoza ve submukozadan oluşur 5. 11. 2020 14

5. 11. 2020 15

1)Seroza: Sindirim kanalının en dışında yer alan tabakadır. Karın iç organlar"periton" olarak adlandırılan seröz membranla bir örtü sarılmışlardır. Mide ve bağırsakları saran seröz membrana "visseral periton" (mezenter), karın boşluğunu oluşturan seröz membrana ise "paryetal periton"denir. Peritonun mideyi saran bölümüne "omentum"da denir. 5. 11. 2020 16

2)Kas Tabakası: Sindirim sistemi hem çizgili hemde düz kasları içerir Ağız, farenks ve anüs dış sfinkterinde çizgili kaslar, sindirim kanalının diğer yapılarında ise düz kaslar bulunur. Sindirim kanalının düz kasları, serozadan sonra longitudinal (uzunlamasına) ve siirküler (dairevi olarak) 2 tabaka halinde yer alır. Bazı yapılarda (mide) longitudinal ve sirküler tabakaya ek olarak oblik eğik kas tabakası bulunur. Sindirim sistemi organları arasında, kalınlaşmış sirküler kas lifleri ve mukoza katlarından oluşmuş"sfinkter" adı verilen yapılar yer alır. Kanalın çeşitli noktalarında yerleşmiş olan bu sfinkterler kanaldaki içeriğin hızla ilerlemesini önleyerek, besinlerin sindirim ve emilim için geçen süre boyunca ilgili yapıda kalmasını sağlarlar. 5. 11. 2020 17

• 3) Submukoza: Submukoza tabakası gevşek bağ dokusundan oluşmuştur. Bu tabaka kan damarları , lenf damarları ve sinir pleksusları içerirler. Submukozada bulunan sinir pleksusları meissner pleksusu olarak adlandırılır bu pleksus sindirim sisteminin salgı işlevlerini düzenler. 5. 11. 2020 18

• 4) Mukoza: Sindirim kanalı mukozasının temel işlevleri; salgılama , koruma ve emilimdir. Mukozanın yüzeyi epitel hücreler ile örtülüdür. Epitel hücreleri arasında müküs salılayan goblet hücreleri bulunur. Mukozada ayrıca çeşitli sindirim salgılarını salgılayan özelleşmiş hücreler debulunur. Salgılanan müküs mukozanın tarişini önler, kayganlığını sağlar, ayrıca besinlerin yumuşamasına ve biraraya toplanmasına olanak verir. 5. 11. 2020 19

Bağırsağın Temel Fonksiyonu Absorbsiyon; Suyun ve besinlerin absorbsiyonu kalın bağırsakta gerçekleşir. İnce bağırsaktan sıvı formda gelen kimusum içeriğindeki su kalın bağırsakta emilir. Bunun yanısıra sodyum ve tuzlar burada emilir. 5. 11. 2020 20

5. 11. 2020 21

Müküs Üretimi ve Sekresyon Müküsün görevi kalın bağırsağı nemlendirmek ve travmalardan korumaktır. Kalın bağırsağı koruyan müküsün üretimi parasempatik sinir uyarımıyla meydana gelir. Sekresyon ise eletrolit dengesinin sağlanması ve sürdürülmesinde önemlidir. Bikarbonat sekresyonu vardır buna karşın günde 4 -9 m. Eq potasyum kalın bağırsaklara geçer. Bu değişim eletrolit dengesi açıcından önemlidir. Boşaltım: Artık ürün ve gazın atılmasını ve atılana kadar depolanmasını (sigmoid kolon)sağlar 5. 11. 2020 22

FEÇES Sindirim sisteminin son ürünü feçestir. Günde ortalama 750 -1500 ml kimus ileumdan kolana geçer. Günde yaklaşık 150 gr feçes vücuttan atılır (bunun 100 gr su, 50 gramı katı maddedir) 5. 11. 2020 23

Feçesin İçeriği • Normal koşullarda feçesin%75’ni su, %25’ni katı atıklar oluşturur. • Katı atıkların: %30 ölü bakteriler • %10 -20’sini yağ • %10 -20’sini inorganik maddeler • %2 -3’nü protein • %30’nu sindirilmemiş atıklar, sindirim salgıları, epitelyal hücreler meydana getirir. 5. 11. 2020 24

Kalın bağırsak hareketleri ve defekasyon: Kalın bağırsaklarda bağırsak içeriğinin hareketini sağlayan çeşitli hareketler bulunur. Bu hareketler refleks mekanizmalar ile çalışır. Düedönokolik refleks ileum içeriğini kalın bağırsaklara iter, gastrokolik refleks mideye besin girdiğinde kolonda kitle hareketini başlatır 5. 11. 2020 25

Feçes rektuma itilir. rektuma feçesin gelişi defaksyon refleksini başlatır, defekasyon refleksi ile feçes anüsten dışarı atılır. İleoçekal kapak normalde kapalıdır. Kolondaki kimus yok veya azdır. Bu kapağın kapalı olması besinlerin ince bağırsakta bir süre kalması ve emiliminin gerçekleşmesi için gereklidir. 5. 11. 2020 26

5. 11. 2020 27

• Yiyecekler mideden ince bağırsağa geçtiğinde bağırsak hareketleri meydana gelir. İleumun her peristaltik dalgalanmasında ileoçekal kapak gevşer ve bir miktar kimus kolona geçer. Kimus ilerletici hareketlerle kolonda ilerler. Fekal materyal 9 saat ile birkaç gün arasında kolona geçer. 5. 11. 2020 28

BAĞIRSAK SESLERİ Bağırsak peristaltizmi sürerken bir steteskop yardımıyla karın duvarından bağırsakların dinlenmesidir. Karın 4 duvara ayrılarak bağırsak sesleri dinlenir. Dışkı tıkacı Konstipasyon ve diyare gibi bir problem yoksa bağırsak seslerinin dakikada 610 olması beklenir. Karnın 4 kadranında da dakikada 6 -10 kez ses duyulması sonucu hastanın bağırsak sesleri normal kabuledilir. 5. 11. 2020 29

5. 11. 2020 30

• Hiperaktif bağırsak sesi dinlendiğinde 1 dakikada duyulan bağırsak sesinin 10’dan fazla olması durumudur. Peristaltizmin artması ve diyare gibi konularda fikir verir. • Hipoaktif bağırsak sesleri dinlendiğinde, dakikada duyulan sesin 6’dan az olmasıdır. Peristaltizmin yavaşladığı veya bir tıkanıklığın olabileceği bilgisini verir. • Bağırsak seslerinin hiç alınamaması peristaltizmin yokluğu veya bir tıkanıklık olabileceği fikrini verir. 5. 11. 2020 31

Feçeste anormal içeriği ve olası nedenleri • • • Cerehat: Bakteriyel enfeksiyon riski Müküs: İnflamasyon irritem Parazit Kan: Gis kanama Yağ miktarının artması: Malabsorbsiyon 5. 11. 2020 32

Özellik Normal Anormal Olası neden Renk Yetişkin: kahverengi Kil rengi siyah, kırmızı renksiz Safra tıkanıklığı Fe ilacına bağlı Alt GİS kanama Yağ emilim bozukluğu Sert sulu Konstipasyon diyare Çocuk: sarı Kıvam Formlu Yumuşak Miktar 100 -400 gr Şekil Silindirik Sızıntı şeklinde obstrüksiyon Koku Aromatik: yiyecek lerden ve bakteri florasından etkilenir. Keskin ve kötü koku Enfeksiyon, kanama 5. 11. 2020 33

Vücut fonksiyonlarında meydana gelen bir değişim veya hastalık olması durumunda, birey normal koşullarda tek başına karşılayabildiği boşaltım gereksinimini sağlayabilmek için bir takım uygulamalara gereksinim duyabilir. 5. 11. 2020 34

Hemşire bireyin temel gereksinimlerinden biri olan bağırsak boşaltımıyla ilgili olan sorunları giderebilmek için, normal boşaltımı etkileyen faktörleri, konstipasyon, diyare, dışkı inkontinansı gibi değişimleri ve nedenlerini bilmelidir. 5. 11. 2020 35

Hastanın Boşaltım Gereksiniminin Değerlendirilmesi -Hastanın defekasyon alışkanlığı nasıl? Nezaman defekasyon yapıyor? Ne sıklıkla Defekasyon yapıyor ? -Hastanın boşaltımını etkileyen faktörler neler? Sıvı alımı Beslenmesi Fiziksel aktivite durumu Kullandığı ilaçlar Stres durumu 5. 11. 2020 36

Defekasyonu Etkileyen Faktörler • • Beslenme, diyet Sıvı alımı Fiziksel aktivite Psikolojik faktörler stres durumu Gelişim dönemi Defekasyon alışkanlığı Gebelik 5. 11. 2020 37

5. 11. 2020 38

Boşaltım Sorunları • • • Konstipasyon Diyare Bağırsak inkontinansı Distansiyon Dışkı Tıkacı 5. 11. 2020 39

KONSTİPASYON (KABIZLIK) Genellikle haftada 2 defadan daha az sıklıkla dışkılama , dışkıyı iletmede güçlük çekmek ve ağrılı defekasyon • Abdominal ağrı kramp ya da distansiyon • İştahta azalma baş ağrısı • Sert dışkılama önemli belirtileridir. 5. 11. 2020 40

Kontipasyon Nedenleri; Yetersiz sıvı alımı, hareket kısıtlılığı, lifli besinlerin az tüketilmesi, gebelik, yaş, düzensiz bağırsak alışkanlığı, psikolojik faktörler gibi birçok nedeninin olduğu bilinmektedir. Konstipasyon rektal ve jinekolojik operasyonlar sonrası insizyonun açılmasına neden olabileceği için • Kardiyovasküler hastalığı olanlarda • Glokomlarda • Kafa içi basıncını arttırıcı etki yaptığından Konstipasyonun önlenmesi önem kazanır. 5. 11. 2020 41

Konstipasyonu önlemek için: Sıvı alımını arttırmak, Düzenli bağırsak alışkanlığı oluşturmak, Fiziksel aktiviteyi arttırmak Lifli besin tüketimini arttırmak, Gerektiği durumlarda hekim istemiyle laksatifler vermek • Gerektiği durumlarda hekim istemiyle lavman uygulamak gibi uygulamalar yapılabilir. • • • 5. 11. 2020 42

DİYARE (İSHAL) Defekasyonun sıklığının artması ve sulu feçes atılması olarak tanımlanır. Bağırsak hareketleri arttığı için fekal içerik hızlı şekilde bağırsaktan geçer bu nedenle fekal içeriğin su ve elektrolitinin geri emilimi zorlaşır. Diyare çoğu zaman başka etkenlerin etkisiyle ortaya çıkan vücudun koruyucu bir mekanizmasıdır. Ancak gerekli önlemler alınmadığı durumlarda, meydana getirdiği kayıplar nedeniyle, hastanın yaşamını riske atabilecek sorunlar ortaya çıkarabilir 5. 11. 2020 43

Diyarede; • Bağırsak seslerinde belirgin artışlar olur. • Hastada spazmodik kramplar gözlenir. • Bazen feçes beraberinde kan ve mukus atımı da olabilir. • Hastada bulantı ve kusma gözlenebilir. • Anal bölge ve perinede irritasyona bağlı tarişler gözlenebilir. 5. 11. 2020 44

Diyarenin Nedenleri • Psikolojik stres bağırsak hareketlerini ve müküs salgısını arttırarak diyareye neden olabilir. • Beslenme alışkanlıklarındaki ani değişiklikler, • Tüketilen ilaç veya besine karşı alerjiler, • Gıda intöleransı, 5. 11. 2020 45

• • Laksatifler Sistemik enfeksiyonlar Bağırsak enfeksiyonları Kalın bağırsakta görülen bazı hastalıklar sıvıların bağırsakta geri emilmesine engel olarak diyareye neden olabilir 5. 11. 2020 46

• Diyare var olan sorunun bir belirtisi olarak ortaya çıktığından yapılacak ana girişim diyareye neden olan etkeni belirlemek ve buna müdahale etmektir. • Diyare için yapılması gereken ise hastanın diyareden ötürü vücudunda meydana gelen kayıpları yerine koymasını sağlamaktır. • 5. 11. 2020 47

Diyarenin Belirti ve Bulgular Hastada; • Dehidratasyon • Halsizlik • Baş dönmesi • Deri turgorunda azalma • Mukozalarda kuruluk • İdrarın miktarında azalma ve dansitesinde artma 5. 11. 2020 48

• • • Asidoz gibi sorunlar ortaya çıkar. Bulantı kusma Abdominal kramplar Şekilsiz sulu dışkı Enfeksiyon nedeniyle ortaya çıkan yeşilimsi dışkı 5. 11. 2020 49

KAYNAKLAR • Gomez, G. E. , & Hord, E. V. (1988). Fundamentals of Clinical Nursing Skills. New York: John Wiley & Sons. • Guyton, A. (1989). Tıbbi Fizyoloji. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi. • Özden, M. (2003). Anatomi ve Fizyoloji. Ankara: Feryal Matbaacılık. • Çakırcalı, U. (2015). Hemşirelik Esasları İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları. Ankara: Palme Yayıncılık 5. 11. 2020 50

TEŞEKKÜRLER 5. 11. 2020 51