Bo Ty mnie rozumiesz czyli czy dorosy moe
„Bo Ty mnie rozumiesz! – czyli, czy dorosły może zrozumieć świat nastolatków i nie zwariować” JOANNA WAJDA FUNDACJA DOM POKOJU
Adolescencja okres dorastania człowieka. Występuje on pomiędzy 11 a 21/25 rokiem życia człowieka. Jest to okres licznych przemian, które z okresu dzieciństwa prowadzą do dorosłości. W okresie dorastania człowiek nabywa dwie zdolności: 1) do samodzielnego tworzenia własnej osobowości (kim jestem/jaki jestem/co lubię etc. ) 2) do dawania nowego życia. OKRES BURZY I NAPORU.
Niewiele jest w życiu rzeczy trudniejszych od zrozumienia dorastających dzieci, które próbują wybić się na wolność. (Anna Freud)
Wszystko, co dotychczas było znane, ustalone nagle przestaje działać Świat paradoksów Hiperkrytycyzm – krytyczna ocena wszystkiego – świata, ludzi, rodziców – dostrzeganie wad, fałszu, sprzeczności między poglądami i postępowaniem; krytyka przesadna i wyolbrzymiona Idealizm – postrzeganie samych plusów danej osoby/sytuacji, wybujałe, emocjonalne, najczęściej kończące się rozczarowaniem; Kryzys tożsamości i poszukiwanie autonomii; Świat totalnego przeobrażenia mający przygotować dziecko do stania się autonomicznym dorosłym i wypełniania nowych ról społecznych /partnera, rodzica, pracownika etc. /
Zmiany w wyglądzie - wygląd staje się jednym z ważniejszych aspektów osobowości (poczucia własnej wartości, samooceny) - zmiany hormonalne (nadmierna potliwość); - dojrzewanie psychoseksualne – lęki nastolatków, poszukiwanie odpowiedzi na rodzące się pytania; - Chęć bycia oryginalnym vs. obawa przed byciem „innym” LUSTRO: rówieśnicy – poczucie przynależności obraz kształtowany przez media Badania wskazują, że 65% młodzieży w wieku od 12 do 18 lat przejawia stany lękowe. NIEZASPOKOJONA POTRZEBA – LĘK – FRUSTRACJA – GNIEW
Główny winowajca
Kora przedczołowa – siedziba rozsądku Odpowiada za planowanie, organizowanie, syntezowanie informacji docierających do człowieka i wnioskowanie (przewidywanie konsekwencji), ocenę ryzyka; Jest niedojrzała – pełnię rozwoju osiągnie w okolicach 25 roku życia); Niezbyt dobrze komunikuje się z innymi obszarami mózgu; Stąd: zaburzenia równowagi w sferze emocjonalnej czy poznawczej (podlegać gwałtownym emocjom, popadanie w skrajności, porywczość, odczuwać drażliwość, niechęć do określonych działań, obniżoną koncentrację, nadwrażliwość na swoim punkcie, początek zachowań ryzykownych) Wskazana właściwa stymulacja – modelowanie (rola rodzica). Przykład: Palenie szkodzi zdrowiu
Brak komunikacji kory mózgowej z pozostałymi częściami mózgu pomiędzy 5 a 17 r. ż. następuje drugie “wielkie wymieranie” neuronów – powstają nowe połączenia komunikujące ze sobą różne obszary mózgu; U adolescentów zachodzi proces mielinizacji – otoczenia neuronów osłonką mielinową, dzięki której impulsy biegną szybciej i są lepiej izolowane od pozostałych szlaków; Stąd: nieprzewidywalność zachowania, młodzież nie zawsze liczy się z uczuciami innych, nie dochodzi zbyt szybko informacja o tym, że naruszają czyjeś granice;
Amygdala – szef emocji odpowiedzialna za emocje i instynktowne reakcje jak strach i agresja; najaktywniej rozwijająca się część mózgu nastolatka; ma ona wpływ na przetwarzanie i ocenianie informacji (dorosły człowiek do przetwarzania informacji np. z ekspresji mimicznej innych osób używa obszarów korowych – nastolatek posługuje się „obszarami emocji”
Układ nagrody Kluczowa rola dopaminy – neuroprzekaźnik „szczęścia” Wykazuje podobne działanie do substancji psychoaktywnych. Powoduje szybszy przepływ krwi, przyśpieszenie tętna oraz powoduje uczucie euforii. Dzięki niej ogarnia nas poczucie szczęścia, nie jesteśmy w stanie racjonalnie myśleć i widzimy świat przez „różowe okulary”, Substancja ta uwalnia się wówczas, kiedy wykonujemy przyjemne dla nas czynności; Gdy zachwycamy się smakiem jakiegoś dania, poziom dopaminy wzrasta aż o 50%, gdy spożywamy alkohol o około 200%, z kolei substancje psychoaktywne sprawiają, że jej poziom może wzrosnąć nawet tysiąckrotnie. U nastolatków układ nagrody jest niestabilny, nie potrafią właściwie kontrolować odczuwania przyjemności; Stąd: skłonność do zachowań dających maksymalną przyjemność = zachowania ryzykowne, uzależnienia i nałogi (szybki proces ich powstawania, bardzo trwałe);
Jak pomóc dzieciom (i sobie) odnaleźć się w trudnym okresie dorastania? 1. RELACJE Z DZIECKIEM /budowane od momentu jego narodzin/ gleba decydująca o charakterze konfliktów; modelowanie Wszyscy mogą się wysilać, ile chcą, aby nauczyć czegoś dziecko, nastolatka czy dorosłego. Strumień entuzjazmu rusza tylko wówczas, gdy w mózgu zostaną aktywowane centra emocjonalne” (Hüther, G. , Kim jesteśmy – a kim moglibyśmy być”
2. ZROZUMIENIE I EMPATIA … i zdrowy dystans do tego co robi/mówi nastolatek Ø Młodzi ludzie potrzebują zrozumienia ze strony swoich bliskich oraz poczucia, że to, co się z nimi dzieje i jakie przyjmują postawy, jest czymś zupełnie naturalnym i spotyka się ze szczerym zrozumieniem; Ø Wbrew pozorom młodzi ludzie potrzebują bliskości ze strony dorosłych /kotwica/;
3. AUTENTYCZNE ZAINTERESOWANIE – tylko dzięki rozmowie mamy szansę zobaczenia świata oczami swego dziecka; umiejętne zadawanie pytań vs. „Jak w szkole? ” akceptacja nie bycia autorytetem; stworzenie przestrzeni do poznania środowiska rówieśniczego/muzyki/zainteresowań etc. pomoc w realizacji zainteresowań dziecka /nie marzeń rodzica/ ZAPOZNANIE Z NOWYMI TECHNOLOGIAMI !!!!
4. UWAŻNOŚĆ zamiast KONTROLI Nie możemy trzymać dziecka pod kloszem; Umiejętne stawianie granic; Konsekwencja i spójność obojga rodziców; Wspólne ustalanie zasad panujących w domu (oddanie przestrzeni do decydowania np. o swoim pokoju); Niebagatelizowanie młodzieńczych problemów; Istotny problem społeczny: depresja nastolatków/akty autoagresji; Nie popadanie w histerię ; Zgoda na pomoc z zewnątrz;
4. UMIEJĘTNA KOMUNIKACJA – pozbawiona upominania (“Tyle razy prosiłem, abyś…”), „Nigdy/Zawsze…” oceny/ krytyki (“Jesteś leniem”, “Jesteś beznadziejny”, “Jak można…”), porównywania (“Ja w twoim wieku nigdy się tak nie zachowywałem”), wyśmiewania (“Zobacz, jak ty wyglądasz! Jak klaun!), naciskania na coś (“Natychmiast siadaj do odrabiania lekcji), negowania (“Tak się tego nie robi”, “Źle to zrobiłeś”), karania (“Nie posprzątałeś pokoju, nie dostaniesz więc kieszonkowego”), długich monologów, krzyku.
Co w zamian … Warto mówić prostym językiem (mózg szybciej go zrozumie), Uważnie słuchać komunikatów dziecka – rzeczywista potrzeba, klaryfikacja Wyrażać swoje potrzeby i emocje: “Chcę/Nie chcę, abyś…”, “Rozumiem cię w pełni. Potrzebuję tylko wiedzieć, że…”, “Boję się o ciebie, kiedy…”, “Nie chcę, żebyś…”, “Nie lubię, kiedy…, bo wówczas czuję …”, „Wolałbym, abyś/abyśmy…” Włączenie w proces decyzyjny
Rolą dorosłych jest nie tyle odbieranie nastolatkowi możliwości wyrażania siebie, eksperymentowania i działania, ile stworzenie warunków, które pozwolą mu “przeżyć” i stać się źródłem rozwiązań w przyszłości.
Dziękuję za uwagę! Joanna Wajda Fundacja Dom Pokoju 50 -243 Wrocław, ul. Wł. Łokietka 5/1 Mail: joanna. k. wajda@gmial. com
Literatura: Kaczmarzyk M. , Szkoła neuronów. O nastolatkach, kompromisach i wychowaniu, Dobra Literatura F. Jansen, A. E. Nutt, Mózg nastolatka, GW Foksal J. Juul, Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie, Mi. ND M. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy, Czarna owca (
- Slides: 19